VENDIMI i Presidentit të SHBA-së, Donald Trump, për të lëshuar një urdhër për të sulmuar objektet bërthamore të Iranit e ka futur Lindjen e Mesme në një situatë shumë të paqëndrueshme. Të gjithë sytë tani janë tek Teherani dhe lëvizja e tij e radhës.
Duke folur në Stamboll, Ministri i Jashtëm iranian Abbas Arakchi tha të dielën se Irani ka “një numër opsionesh” kur vendos se si t’i përgjigjet sulmeve të SHBA-së. Nga goditja e bazave amerikane në rajon deri te mbyllja e mundshme e një kalimi kyç detar, Irani tani po peshon hapat e tij të ardhshëm. Secili prej tyre mbart rreziqe serioze – për Republikën Islamike, për Izraelin, por edhe për vetë Shtetet e Bashkuara, shkruan CNN.
Irani mund të godasë interesat ushtarake amerikane në rajon
Ekziston mundësia që Korpusi i Gardës Revolucionare Iraniane (IRGC) të aktivizojë forcat e saj të mbetura të ndërmjetme në Irak, Jemen dhe Siri – grupe që kanë sulmuar tashmë objektiva amerikane në rajon. Edhe pse aleati më i fortë i Iranit dikur ishte Hezbollahu libanez, ky grup është dobësuar ndjeshëm nga sulmet izraelite.
Sipas Këshillit për Marrëdhënie me Jashtë (CFR), SHBA-të aktualisht kanë një prani në gjithsej 19 vende në rajon, tetë prej të cilave konsiderohen baza me trupa të përhershme amerikane. Që nga 13 qershori, CFR vlerëson se ka rreth 40,000 trupa amerikane në Lindjen e Mesme.
Për shembull, në fund të vitit të kaluar në Irak ishin të vendosur 2,500 trupa amerikane. Një sulm iranian ndaj këtyre forcave nuk është i paimagjinueshëm – në vitin 2020, një sulm raketor iranian ndaj një baze amerikane përfundoi me më shumë se 100 ushtarë amerikanë të plagosur.
“Iranianët kanë thënë vazhdimisht se nëse SHBA-të i bashkohen luftës dhe sulmojnë objektet e tyre bërthamore, ata do të përgjigjen me sulme ndaj forcave amerikane në rajon, ndaj interesave amerikane – dhe ka shumë të tilla”, tha analisti politik dhe i politikës së jashtme Barak Ravid për CNN.
Riaktivizimi i sulmeve nga Jemeni ndaj objektivave amerikane është duke u shqyrtuar tashmë. Huthitët e mbështetur nga Irani kanë kërcënuar më parë se do të sulmojnë anijet amerikane në Detin e Kuq nëse SHBA-të bashkohen me luftën e Izraelit kundër Iranit. Një përfaqësues i shquar i Huthit postoi në mediat sociale herët të dielën në mëngjes se “Trump duhet të mbajë pasojat” e sulmeve ajrore të SHBA-së ndaj objekteve bërthamore të Iranit.
Nuk është e qartë nëse kjo do të thotë edhe fundin e armëpushimit midis SHBA-së dhe Houthi-ve të arritur në maj, sipas të cilit Uashingtoni u zotua të pezullojë operacionet ushtarake kundër Houthi-ve në këmbim të përfundimit të sulmeve të tyre ndaj interesave amerikane në rajon.
Irani mund të kërcënojë tregtinë globale të naftës
Irani gjithashtu ka fuqinë të ndërpresë ndjeshëm transportin tregtar në Gjirin Persik, tha Ravid, veçanërisht nëse vendos të mbyllë Ngushticën e Hormuzit – një rrugë kyçe për eksportet e naftës.
Deri më tani, nuk ka pasur ndërprerje konkrete në furnizimet globale me naftë, por nëse eksportet ndërpriten ose Irani përpiqet të bllokojë Ngushticën e Hormuzit, tregu global i naftës mund të përballet me një krizë ekzistenciale.
Ngushtica lidh Gjirin Persik me detin e hapur dhe është një rrugë kyçe për eksportet e naftës dhe gazit të lëngshëm nga Lindja e Mesme. Sipas Administratës Amerikane të Informacionit për Energjinë, rreth 20 milionë fuçi naftë kalojnë çdo ditë nëpër Ngushticën e Hormuzit.
Një nga këshilltarët kryesorë të udhëheqësit suprem të Iranit ka bërë thirrje tashmë për sulme me raketa dhe mbylljen e Ngushticës së Hormuzit.
“Pas sulmit amerikan në centralin bërthamor Fordow, është radha jonë”, tha Hossein Shariatmadari, kryeredaktor i gazetës ultrakonservatore Kayhan, i cili më parë e kishte identifikuar veten si “përfaqësues i Khamenei-t”.
Avantazhi gjeografik i Iranit në kontrollin e rrugëve detare i jep atij “mundësinë për të tronditur tregun e naftës, për të rritur çmimet, për të nxitur inflacionin dhe për të minuar axhendën ekonomike të Trump”, tha për CNN Mohammad Ali Shabani, një ekspert i Iranit dhe redaktor i portalit Amwaj.
Irani mund të fillojë zhvillimin e përshpejtuar të një bombe bërthamore
Disa ekspertë besojnë se Irani ka shumë të ngjarë të përshpejtojë zhvillimin e armëve bërthamore – edhe nëse regjimi aktual bie dhe udhëheqës të rinj marrin pushtetin.
“Trump sapo ka siguruar që Irani do të bëhet një fuqi bërthamore në 5 deri në 10 vitet e ardhshme”, tha Trita Parsi, nënkryetare ekzekutive e Institutit Quincy në Uashington, në një postim në X. “Sidomos nëse ka një ndryshim regjimi”.
Ekspertët kanë pohuar më parë se për shkak të sulmeve izraelite, Irani ka zhvendosur tashmë një pjesë të rezervave të tij të uraniumit të pasuruar nga objektet kryesore bërthamore. Izraeli dhe SHBA-të e akuzojnë Iranin se po përpiqet të zhvillojë armë bërthamore, por Teherani pohon se programi i tij është thjesht paqësor.
Është gjithashtu shumë e mundshme që Irani të tërhiqet nga Traktati i Mospërhapjes Bërthamore (NPT), me anë të të cilit u zotua të mos zhvillonte një bombë.
Irani mund të vazhdojë të sulmojë Izraelin për momentin
Përgjigja e parë e Iranit ndaj sulmeve të SHBA-së ndaj objekteve bërthamore nuk ishte një sulm ndaj bazave amerikane, por ndaj Izraelit. Raketat iraniane goditën disa ndërtesa në Tel Aviv. Sipas Ministrisë së Shëndetësisë izraelite, 86 persona u shtruan në spitale me lëndime gjatë natës dhe të dielën në mëngjes.
I vetëdijshëm se nuk mund të përballojë një konflikt të hapur të zgjatur me SHBA-në dhe duke shpresuar që Trump do të tërhiqet pas sulmeve të së dielës, Irani mund të vazhdojë luftën e tij ekskluzivisht kundër Izraelit.
Shabani beson se Trump mund të ndiqte të njëjtën rrugë që ai ndoqi në vitin 2020, kur urdhëroi vrasjen e gjeneralit iranian Qassem Soleimani. “Ai donte të dërgonte një mesazh të fortë, të dominonte titujt kryesorë, të tregonte vendosmërinë amerikane – por edhe të shmangte një luftë më të gjerë”, tha Shabani për CNN.
Ndërsa Irani tani ka të ngjarë të ndiejë se duhet të hakmerret për të shpëtuar fytyrën, është e mundur që ta bëjë këtë pa viktima njerëzore – ngjashëm me vitin 2020 kur nisi një breshëri raketash në bazat amerikane në Irak.
Irani mund të përdorë sulme kibernetike dhe terrorizëm
Dy analistë ushtarakë vlerësojnë se Irani mund të përdorë metoda “asimetrike” – të tilla si sulmet terroriste ose sulmet kibernetike – për t’u hakmarrë kundër SHBA-së, duke pasur parasysh se sulmet izraelite kanë dobësuar aftësitë e saj ushtarake konvencionale.
“Unë besoj se IRGC tani po përpiqet të vlerësojë se çfarë aftësish ka ende”, tha për CNN David Sanger, një analist i sigurisë kombëtare.
“Ata do të jenë të kujdesshëm dhe ka të ngjarë të drejtohen drejt opsioneve asimetrike – sulmeve kibernetike dhe terrorizmit. Ata do të kërkojnë sulme ndaj të cilave Shtetet e Bashkuara nuk mund t’u përgjigjen me masa tradicionale mbrojtëse”, shtoi ai.
Gjenerali Major në pension James “Spider” Marks, kreu i strategjisë gjeopolitike në bankën e investimeve Academy Securities, tha në mënyrë të ngjashme: “Izraeli ka qenë mjaft i suksesshëm në dobësimin e aftësive të Iranit për sulme raketore”.
Por ai tha, “edhe pse të plagosura”, Garda Revolucionare ende ka “aftësi mbresëlënëse”. “Ato kanë aftësi si brenda rajonit ashtu edhe më gjerë. Ne jemi të prekshëm… në të gjithë botën, ku IRGC ka ndikim ose mund të veprojë në mënyrë asimetrike.”
Irani mund të kthehet në bisedime, por me kushte
Irani refuzon të negociojë ndërsa bombardimet izraelite vazhdojnë. Të dielën, Araqchi tha se nuk ishte e qartë “se sa hapësirë mbetet për diplomaci” pas sulmeve të SHBA-së ndaj objekteve bërthamore.
“Ata kaluan një vijë të kuqe duke sulmuar objektet bërthamore… Ne duhet të përgjigjemi, duke u thirrur në të drejtën tonë legjitime për vetëmbrojtje”, tha ai.
Sipas Parsit, iranianët e kanë vënë veten në një situatë të vështirë me këtë veprim.
“Qëllimi i tyre është që Trump të ndalojë luftën e Netanyahut dhe të tregojë se ai mund dhe do ta përdorë ndikimin amerikan kundër Netanyahut”, shkroi Parsi. “Por, nga ana tjetër, ata i dhanë Izraelit të drejtën për të vënë veton në negociatat amerikano-iraniane – sepse nëse lufta zgjat, Izraeli mund ta bëjë çdo dialog të pamundur.”
Zyrtarët iranianë dhe evropianë u takuan në Gjenevë të premten. Burime në Teheran thonë se bisedimet filluan të tensionuara, por me kalimin e kohës janë bërë “shumë më pozitive”.
Duke folur të dielën, Arakchi akuzoi SHBA-në se ka vendosur të “minojë diplomacinë”. “Javën e kaluar po negocionim me amerikanët kur Izraeli vendosi ta shkatërronte atë diplomaci. Këtë javë po bisedonim me E3 (ministrat nga tre vende evropiane) dhe BE-në, kur amerikanët vendosën të shkatërronin diplomacinë”, shkroi Arakchi në Xu.
