Presidenti i Azerbajxhanit, Ilham Aliyev, dhe kryeministri armen, Nikol Pashinyan, nënshkruan një deklaratë mbi heqjen dorë nga konfrontimi ushtarak midis vendeve, me ndërmjetësimin e Shteteve të Bashkuara. Kjo u njoftua nga Presidenti i SHBA-së, Donald Trump, i cili zhvilloi bisedime me Aliyev dhe Pashinyan në Shtëpinë e Bardhë më 8 gusht. Sipas tij, kompanitë amerikane po planifikojnë zhvillim të infrastrukturës në shkallë të gjerë në Armeni dhe Azerbajxhan dhe janë të gatshme të investojnë fonde të konsiderueshme.
Korridori i Zangezur, një lidhje transporti prej 43 kilometrash që kalon nëpër provincën armene të Syunik i është dhënë SHBA-së për 99 vjet. Ky do tw jetw një korridor strategjik tranziti përmes Kaukazit Jugor.Ndryshe ky korridor tranziti që do të quhet Rruga Trump për Paqe dhe Prosperitet Ndërkombëtar, e njohur me akronimin TRIPP (Rruga Trump për Paqe dhe Prosperitet Ndërkombëtar. Shtetet e Bashkuara do t’ia japin me nënqira tokën një konsorciumi infrastrukture dhe menaxhimi. Ky hap do ta zhbllokojë rajonin dhe do të parandalojë armiqësi të mëtejshme. Udhëheqësit armenë dhe azerbajxhanas nënshkruanë gjithashtu dokumente që bëjnë thirrje për shpërbërjen e Grupit të Minskut, të bashkëkryesuar nga Franca, Rusia dhe Shtetet e Bashkuara që nga themelimi i tij në vitin 1992, për të ndërmjetësuar konfliktin.Korridori i Zangezurit synon të lidhë territorin kryesor të Azerbajxhanit me enklavën e tij të Nakhçivanit dhe më pas do të lidhet me rrjetet më të gjera të transportit në Azerbajxhan dhe Turqi. Duke shkurtuar rrugën tokësore nga Azia në Evropë, Korridori i Zangezurit do të zvogëlojë kohën e udhëtimit përgjatë Korridorit të Mesëm , një rrugë tokësore kyçe nëpër Euroazi që kur lufta në Ukrainë ndërpreu tranzitin në rrugët veriore.Kjo ishte kundërshtuar fuqimisht nga Irani.Rruga do tw kalojw nëpër territorin armen midis Horadizit në Azerbajxhan dhe Nakhçivanit, duke u integruar me sistemin autostradal dhe hekurudhor Horadiz-Agbend në anën azerbajxhanase. Në anën turke, do të lidhej me hekurudhën dhe autostradën Nakhçivan-Igdir-Kars.
Gjatë epokës sovjetike, Azerbajxhani mbështetej në këtë rrugë hekurudhore dhe rrugore për t’u lidhur me Nakhçivanin. Megjithatë, Lufta e Parë e Karabakut në fillim të viteve 1990 e ndërpreu këtë lidhje, duke e izoluar enklavën. Që atëherë, azerbajxhanasit kanë qenë në gjendje të hyjnë në Nakhçivan vetëm nga ajri ose duke udhëtuar në jug përmes Iranit.
Rindërtimi i saj do të krijonte një rrugë tokësore të pandërprerë që do të lehtësonte rrjedhën e mallrave dhe pasagjerëve midis Azerbajxhanit, Turqisë dhe në fund të fundit Evropës dhe Azisë.
Korridori është çelësi për vizionin e Azerbajxhanit për diversifikimin e ekonomisë së tij përtej eksporteve të energjisë. Në mënyrë specifike, lidhja do t’i siguronte Azerbajxhanit një lidhje të drejtpërdrejtë tokësore me ekonominë prej 1.2 trilion dollarësh të Turqisë nëpërmjet Armenisë dhe Nakhçivanit.
Tërheqja e korridorit për mbështetësit e tij shtrihet përtej tranzitit rrugor dhe hekurudhor në sektorin e energjisë, me plane për të krijuar një korridor energjetik përgjatë të njëjtës rrugë. ” Me projektin, ne në fund të fundit duam të ndërtojmë një korridor energjetik nga Deti Kaspik në Turqi, duke përfshirë korridorin Zangezur”, tha Ministri i Energjisë i Azerbajxhanit Parviz Shahbazov për agjencinë shtetërore të lajmeve Anadolu të Turqisë në shtator 2024.
Një luftë më e gjerë për ndikim
Irani e kundërshton fuqimisht projektin, duke pasur frikë se kjo do të pengonte aksesin e tij në Armeni dhe do të zvogëlonte ndikimin e tij në Kaukazin Jugor.
Në qershor, ambasadori i Iranit në Armeni, Mehdi Sobhani , përsëriti kundërshtimin e Teheranit ndaj çdo përpjekjeje për të ndryshuar kufijtë rajonalë. Ai hodhi poshtë në mënyrë specifike Korridorin e propozuar të Zangezurit. Pwr shumw analistw është gjithashtu e rëndësishme që Armenia u largua nga aleati i saj tradicional, Rusia, dhe iu drejtua SHBA-së.
Pozicioni i Rusisë po dobësohet
Për të fituar akses në tregjet aziatike dhe për t’i shpëtuar kontrollit të sanksioneve, Rusia ka filluar të bashkëpunojë më ngushtë me Iranin si një vend me politikën më të pavarur dhe sovrane në rajon. Rezultati ishte një rekord investimesh të përbashkëta që tejkalonin 25 miliardë dollarë dhe një projekt për një korridor transporti ndërkombëtar nga Shën Petersburgu në Mumbai. Në Rusi quhej “Veri-Jug”, dhe në Iran – “Korridori Persik”. Azerbajxhani, atëherë ende një vend i bashkuar, iu caktua një vend në projekt si një vend tranziti.
Megjithatë, marrëdhëniet e Rusisë si me Armeninë ashtu edhe me Azerbajxhanin janë përkeqësuar kohët e fundit.
Jerevani u indinjua nga dështimi i Organizatës së Traktatit të Sigurisë Kolektive (CSTO), e udhëhequr nga Rusia, për të mbështetur Rusinë kundër ndërhyrjeve ushtarake të Azerbajxhanit në territorin e saj dhe u distancua deri diku nga Rusia duke shprehur njëkohësisht interes për anëtarësim në Bashkimin Evropian dhe duke pritur stervitje ushtarake ne trritorin e saj.
Rrëzimi i një aeroplani AZAL të Azerbajxhanit nga mbrojtja ajrore ruse ka dëmtuar seriozisht marrëdhëniet midis Bakusë dhe Moskës, të cilat janë përkeqësuar më tej me arrestimet e disa azerbajxhanasve në një operacion policor në Jekaterinburg. Rusia gjithashtu nuk duket entuziaste për perspektivën e trupave amerikane në terren në Kaukazin e Jugut. Ka të ngjarë që veprimet e fundit kundër qytetarëve azerbajxhanas në Rusi kishin për qëllim t’i dërgonin një paralajmërim Bakusë që të mos e pranonte planin e SHBA-së. Ata mund të mos e kenë planifikuar reagimin e tërbuar të Azerbajxhanit. Për një kohë shumë të gjatë, diskursi i mëposhtëm dominoi elitën ruse — nga ushtria te filozofët: meqenëse po e humbasim Armeninë si aleat, duhet të mbështetemi te Azerbajxhani. Zgjedhja ishte e thjeshtë: nëse e mbështesim Bakunë, ai do të bëhet partneri ynë strategjik dhe do të na lejojë të integrojmë një pjesë të botës turke në “familjen euroaziatike” Por realiteti doli të ishte ndryshe: pasi humbi Armeninë, Rusia nuk fitoi Azerbajxhanin. Baku nuk ka më nevojë të shikojë prapa nga Moska ose të manovrojë midis Moskës dhe Teheranit. Për Federatën Ruse, Nagorno-Karabaku ishte instrumenti funksional që i lejonte asaj të kishte një prani aktive dhe të rëndësishme në Kaukazin e Jugut.
Kur ky Karabak i vogël u zhduk, e gjithë struktura u shpërbë. Kjo flet për shkallën e riorientimit. Mundësia e vendosjes së një baze të NATO-s diskutohet hapur. Megjithatë, për të qenë të drejtë, duhet thënë: një bazë joformale e NATO-s ekziston tashmë në rajon. Turqia është anëtare e NATO-s dhe trupat e saj kanë qenë në Nakhichevan që nga viti 2020. Por tani situata po ndryshon. NATO po vjen për të forcuar pozicionet e saj jo vetëm simbolikisht, por edhe praktikisht. Tani Karabaku është zhdukur. Dhe bashkë me të, instrumenti kryesor i ndikimit të Rusisë është zhdukur.
Nëse ky korridor funksionon, Rusia do të mbetet e lidhur me Iranin vetëm përmes Detit Kaspik. Dhe duke qenë se Azerbajxhani nuk është më një aleat.Kjo pwr Iranin wshtw – izolim.
Duke lënë mënjanë konfliktet dypalëshe, Korridori i Zangezurit mund të bëhet një pjesë jetësore e Korridorit të Mesëm, një arterie tregtare që lidh Kinën, Azinë Qendrore dhe Evropën.
Shtetet e Azisë Qendrore e shohin korridorin si një portë hyrëse për në tregjet evropiane, duke nxitur integrimin rajonal dhe bashkëpunimin ekonomik midis popujve turq./I.K
