Marrëdhëniet midis Rusisë dhe Azerbajxhanit, të cilat pas refuzimit të Moskës për të kërkuar falje për rrëzimin e një avioni pasagjerësh azerbajxhanas pranë Groznit, mund të përshkruhen vetëm si konfrontuese, janë tensionuar edhe më shumë në javët e fundit pas sulmit të ushtrisë ruse më 8 gusht në një depo nafte të kompanisë shtetërore azerbajxhanase SOCAR në rajonin e Odesës dhe një stacion kompresorësh të vendosur atje , përmes të cilit furnizohet gazi azerbajxhanas në Ukrainë.
Presidenti i Azerbajxhanit, Ilham Aliyev, akuzoi Kremlinin se e kreu sulmin me dashje. Disa media azerbajxhanase shkruan se Aliyev tani mund ta heqë ndalimin e furnizimeve me armë për Kievin. Radio Liberty foli me ekspertë rreth asaj që po ndodh midis Moskës dhe Bakusë dhe si mund të përfundojë kjo ngërç.
Më 10 gusht, Ilham Aliyev foli me Presidentin ukrainas Volodymyr Zelensky, gjatë të cilit të dyja palët dënuan sulmet ajrore të Rusisë ndaj objektivave azerbajxhanase në territorin ukrainas. Zelensky, pasi foli me Aliyevin, tha se i konsideronte sulmet “një përpjekje të qëllimshme nga Rusia për të bllokuar rrugët e energjisë që na garantojnë neve dhe vendeve të tjera evropiane pavarësinë energjetike”.
Radio Liberty ka shqyrtuar imazhet satelitore të depos së naftës në fjalë dhe mund të konfirmojë se ajo është dëmtuar gjatë sulmit. Pak para këtyre sulmeve, në fund të korrikut, Ukraina mori gaz azerbajxhanas për herë të parë nëpërmjet Korridorit Transballkanik përmes Bullgarisë dhe Rumanisë.
Moska nuk ka komentuar zyrtarisht mbi sulmet në depon e naftës dhe stacionin e kompresorëve; Ministria Ruse e Mbrojtjes raportoi vetëm shkatërrimin e një numri objektivash nga 2 deri në 8 gusht, duke përfshirë “objektet e sistemit të transportit të gazit që sigurojnë funksionimin e ndërmarrjeve të kompleksit ushtarako-industrial të Ukrainës”.
Bashkëbiseduesit e Radio Liberty dyshojnë se depoja e naftës dhe stacioni i kompresorëve mund të jenë sulmuar aksidentalisht nga Rusia. Politologu azerbajxhanas Farhad Mamedov vëren se gjatë tre viteve e gjysmë të luftës, infrastruktura që i përkiste SOCAR nuk është sulmuar kurrë.
“Pala ruse, në veçanti Ministria Ruse e Mbrojtjes, pretendon se po përdor armë me precizion të lartë, kështu që mund të themi se ata e dinë se ku po qëllojnë. Përveç kësaj, sa herë që presidenti rus pyetet se si po shkojnë gjërat në front, ai thotë se gjithçka po shkon sipas planit. Pra, mund të themi se granatimi i infrastrukturës së SOCAR është gjithashtu pjesë e këtij plani”, thotë Mamedov.
“Është absolutisht e qartë se kjo ishte një sfidë për Aliyevin, sepse gjëra të tilla nuk ndodhin rastësisht”, thotë gazetari dhe eksperti i Kaukazit Vadim Dubnov . “Shumë njerëz e shoqërojnë këtë me furnizimet e para me gaz në Ukrainë nëpërmjet gazsjellësit Transballkanik. Por unë nuk mendoj se Moska i nisi sulmet për këtë arsye. Rusia mund të ketë dashur që të dukej kështu, sikur t’i kishte ndëshkuar të gjithë për gazsjellësin Transballkanik. Por ka shumë të ngjarë që Moska thjesht përdori rastësitë e nevojshme për të krijuar një pamje të tillë.”
A po e ndryshon Azerbajxhani qëndrimin e tij?
Që nga fillimi i pushtimit rus të Ukrainës, Azerbajxhani ka mbajtur një qëndrim neutral: nuk e ka dënuar Rusinë për agresionin e saj, nuk i ka furnizuar me armë palëve në konflikt, por i ka ofruar ndihmë humanitare Ukrainës. Kjo ndodhi derisa Rusia rrëzoi një aeroplan pasagjerësh azerbajxhanas pranë Groznit, ndërsa po zmbrapste një sulm me dron dhe refuzoi të kërkonte falje drejtpërdrejt dhe pa mëdyshje për incidentin. Tridhjetë e tetë persona vdiqën në rrëzim.
“Azerbajxhani mbështeti integritetin territorial të Ukrainës. Kur iu bënë pyetje specifike se si të arrihej një armëpushim, Aliyev, bazuar në përvojën e Azerbajxhanit në luftën me Armeninë, gjithmonë këshilloi se ishte e nevojshme të ndërpriteshin veprimet ushtarake, por se nuk duhej të hiqeshin dorë nga territoret e veta. Qëndrimi i Bakusë ishte brenda kuadrit të kësaj formule.”
“Krahas kësaj, Ukrainës iu dha ndihmë humanitare. Aktualisht, shuma totale është 42 milionë dollarë. Azerbajxhani është vendi i parë midis vendeve anëtare të CIS për sa i përket vëllimit të ndihmës humanitare të ofruar Kievit. Përveç kësaj, fëmijët ukrainas vijnë periodikisht në Azerbajxhan për rehabilitim”, thotë Farhad Mamedov.
Vadim Dubnov vëren angazhimin e Presidentit të Azerbajxhanit ndaj parimit të respektimit të integritetit territorial të shteteve. “Aliyev kishte një qëndrim shumë interesant në lidhje me luftën në Ukrainë. Ai ishte mysafiri i fundit i huaj që vizitoi Moskën para se të fillonte lufta, fjalë për fjalë një ditë para pushtimit rus, ai nënshkroi një deklaratë mbi bashkëpunimin aleat të Rusisë dhe Azerbajxhanit. Nga ana tjetër, fetishi i integritetit territorial është gjithçka për Aliyevin. Dhe për këtë arsye, sigurisht, qëndrimi i tij këtu është në anën e Ukrainës. Çdo gjë tjetër – NATO, e drejta ndërkombëtare, sulmi, agresioni, krimet e luftës në Bucha dhe të gjitha të tjerat – është pyetja e dhjetë. Ai nuk flet për atë që është e mirë dhe çfarë është e keqe në luftën midis Rusisë dhe Ukrainës, nuk e dënon Moskën për agresion, nuk e mbështet Ukrainën për kundërshtimin e këtij agresioni”, vëren Vadim Dubnov.
Menjëherë pas bisedës me Zelensky-n, Presidenti i Azerbajxhanit nënshkroi një urdhër për të ndarë dy milionë dollarë për Ministrinë e Energjisë së vendit për të ofruar ndihmë humanitare për Ukrainën. Përveç kësaj, botimi azerbajxhanas Caliber, duke cituar burime , shkroi se Baku mund të heqë ndalimin e furnizimeve me armë për Ukrainën nëse “Rusia vazhdon politikën e saj agresive ndaj interesave të Azerbajxhanit”. Caliber konsiderohet i afërt me autoritetet azerbajxhanase.
“Publiku patriotik rus gjithmonë ka pëlqyer të pretendojë se Aliyev furnizon armë vdekjeprurëse në Ukrainë. Nuk kishte prova për këtë, por pati shumë diskutime”, kujton Vadim Dubnov. “Moska e bëri këtë temë shumë të ndjeshme dhe tani Aliyev, sigurisht, do ta shtojë me kënaqësi. Duke pasur parasysh që vetë Aliyev nuk ka thënë ende diçka të tillë, askush nuk ka bërë deklarata zyrtare. Vetëm gazeta Caliber shkroi për këtë – por quhet “rezervuari i kullimit” i administratës presidenciale të Azerbajxhanit”. Dubnov është i bindur se Azerbajxhani nuk do të fillojë përfundimisht furnizimin me armë në Ukrainë, pasi “kjo do të ishte tashmë një sfidë serioze”.
Sipas politologut Farhad Mammadov, botimi në Caliber mund të jetë një sinjal i qartë që autoritetet azerbajxhanase po i dërgojnë Rusisë: “Dyshoj se kjo është një rrjedhje e organizuar nga qeveria azerbajxhanase, një sinjal për palën ruse që të ndalojë bombardimin e infrastrukturës që i përket SOCAR. Që nga fillimi i luftës, Azerbajxhani nuk i ka furnizuar me armë as Rusisë dhe as Ukrainës. Dhe ky është një sinjal se nëse sulme të tilla vazhdojnë, Azerbajxhani mund të rishqyrtojë qëndrimin e tij në lidhje me refuzimin për të furnizuar me armë. Duhet të merret parasysh se Azerbajxhani ka mjaftueshëm arsenale të veta dhe ekziston një kompleks ushtarako-industrial që prodhon armë”, thotë Mammadov.
“Po shkojmë drejt një spiraleje konfrontuese”
Tensionet midis Moskës dhe Bakusë janë rritur që nga dhjetori i kaluar, pas rrëzimit të një aeroplani pasagjerësh të Azerbajxhanit Airlines (AZAL) që fluturonte nga Baku në Grozni. Më 25 dhjetor 2024, AZAL Embraer E190 u qëllua gabimisht nga një sistem rus i mbrojtjes ajrore ndërsa po afrohej për ulje, pas së cilës u dëmtua dhe u rrëzua ndërsa përpiqej të ulej në Aeroportin Aktau në Kazakistan. Në bord kishte 67 pasagjerë, nga të cilët 38 vdiqën.
Ilham Aliyev tha se Baku nuk beson se avioni është rrëzuar qëllimisht, por përgjegjësia për katastrofën, sipas tij, “bie mbi përfaqësuesit e Federatës Ruse”. Aliyev kërkoi që Kremlini të pranojë fajin dhe të ndëshkojë përgjegjësit. Presidenti rus Vladimir Putin i kërkoi falje Aliyev në lidhje me faktin se ky “incident tragjik” ndodhi në hapësirën ajrore ruse, por nuk mori asnjë përgjegjësi.
Pastaj, tensionet midis vendeve u përkeqësuan pasi më shumë se 50 azerbajxhanas etnikë u arrestuan në Jekaterinburg më 27 qershor. Bastisja e policisë la dy persona të vdekur dhe dy të plagosur rëndë. Ministria e Jashtme ruse tha se arrestimet ishin pjesë e një hetimi për krime të rënda, që përfshinin vrasje të dyshuara të kryera në vitet 2001, 2010 dhe 2011.
Baku kërkoi që ata që janë përfshirë në dhunë të mbahen përgjegjës. Pas bastisjes në Jekaterinburg, autoritetet azerbajxhanase anuluan të gjitha ngjarjet kulturore në vend të organizuara nga organizata dhe kompani ruse shtetërore dhe private. Më pas, rreth dy duzina qytetarë rusë u ndaluan dhe u arrestuan në Baku, përfshirë gazetarë nga agjencia pro-Kremlinit Sputnik Azerbajxhan, licenca e së cilës në Azerbajxhan iu revokua në shkurt. Disa nga rusët e ndaluar u akuzuan për kontrabandë droge dhe mashtrim kibernetik.
“Për më shumë se gjashtë muaj, praktikisht nuk ka pasur kontakte të nivelit të lartë midis vendeve për shkak të faktit se mbrojtja ajrore ruse rrëzoi një aeroplan azerbajxhanas. Rusët nuk kanë kërkuar falje për këtë, nuk i kanë ndëshkuar fajtorët dhe nuk kanë paguar kompensim”, thotë Farhad Mammadov. “Pastaj ka pasur një shtresëzim problemesh që nuk po zgjidhen njëra mbi tjetrën. Po shkojmë drejt një spiraleje konfrontuese dhe disa periudha pa lajme rreth përkeqësimit të marrëdhënieve Azerbajxhano-Ruse nuk do të thotë se ato janë zgjidhur. Pas periudhave të tilla, ndodhin kriza, si pas ngjarjeve në Jekaterinburg, të cilat çojnë në një përshkallëzim edhe më të madh.”
Sipas Vadim Dubnov, marrëdhëniet midis Moskës dhe Bakusë “kanë arritur tashmë pikën e ngopjes”. “Nuk ka gjasa që ato të përkeqësohen, sepse konflikti aktualisht ekziston në nivel verbal, në nivelin e deklaratave dhe deklaratave. Por nuk jam i sigurt se e gjithë kjo ndikon në disa gjëra thelbësore, për shembull, ato ekonomike. Azerbajxhani është shumë i rëndësishëm për Rusinë në aspektin e anashkalimit të sanksioneve dhe gjërave të tjera mjaft delikate. Përveç kësaj, Azerbajxhani gjithmonë, që nga koha sovjetike, ka qenë çmimi kryesor në Kaukazin e Jugut për çdo Kremlin, pavarësisht se kush është në të. Për shkak të arsyeve objektive ekonomike, për shkak të marrëdhënieve të veçanta brenda elitës që janë zhvilluar gjithmonë me Bakunë, madje edhe nën Heydar Aliyev. Dhe nën djalin e tij, Ilham, tradita ka vazhduar”, beson Vadim Dubnov.
Në të njëjtën kohë, Nurlan Aliyev, një bashkëpunëtor i lartë kërkimor në Departamentin e Fqinjësisë Evropiane në Kolegjin e Evropës në Natolin, beson se në sfondin e përkeqësimit të marrëdhënieve me Rusinë, Azerbajxhani do të fillojë të forcojë lidhjet me Bashkimin Evropian:
“Unë besoj se Azerbajxhani do të kërkojë të ndërmarrë hapa të matur dhe të llogaritur me kujdes për të shmangur provokimin e mëtejshëm të Moskës. Për shembull, ai mund t’i kushtojë më shumë vëmendje shqyrtimit të rastit të avionit të rrëzuar në një gjykatë ndërkombëtare. Në të njëjtën kohë, pres që Baku të punojë paralelisht për të forcuar lidhjet me Bashkimin Evropian, siç po bën tashmë me Shtetet e Bashkuara. Për Azerbajxhanin, kjo është si e nevojshme ashtu edhe e pashmangshme. Duke pasur parasysh gjendjen aktuale të marrëdhënieve të tij me Rusinë dhe kërcënimet e mundshme nga Moska që po shohim tashmë, vendi duhet të lëvizë në këtë drejtim pa vonesë”, është i bindur Nurlan Aliyev.
