Ndërsa pjesa tjetër e Evropës diskuton për sigurinë dhe fushëveprimin e inteligjencës artificiale, Shqipëria po e shfrytëzon atë për të përshpejtuar pranimin e saj në BE, sipas “Politico”.
Madje po shqyrton krijimin e një ministrie të drejtuar nga inteligjenca artificiale.
Kryeministri Edi Rama përmendi inteligjencën artificiale, muajin e kaluar si një mjet për të zhdukur korrupsionin dhe për të rritur transparencën, duke thënë se teknologjia së shpejti mund të bëhet anëtari më efikas i qeverisë shqiptare.
“Një ditë, mund të kemi edhe një ministri të drejtuar tërësisht nga inteligjenca artificiale”, tha Rama në një konferencë për shtypi në korrik, ndërsa diskutonte digjitalizimin.
“Në këtë mënyrë, nuk do të kishte nepotizëm apo konflikte interesi”, shtoi ai.
“Zhvilluesit vendas madje mund të punojnë drejt krijimit të një modeli të inteligjencës artificiale për t’u zgjedhur si ministër, gjë që mund ta bëjë Shqipërinë vendin e parë që do të ketë një qeveri të tërë me ministra të inteligjencës artificiale dhe një kryeministër”, shtoi Rama.
Ndërsa nuk janë ndërmarrë hapa zyrtarë dhe puna e Ramës nuk është ende zyrtarisht e hapur, kryeministri tha se ideja duhet të merret seriozisht në konsideratë.
Ben Blushi, një ish-politikan i partisë në pushtet dhe autor me një interes të madh për inteligjencën artificiale, tha se beson se nuk ka asgjë për t’u frikësuar nga teknologjia dhe se shtetet e drejtuara nga inteligjenca artificiale janë një mundësi reale që mund ta përmbysin konceptin tonë të demokracisë.
“Pse duhet të zgjedhim midis dy ose më shumë opsioneve njerëzore nëse shërbimi që marrim nga shteti mund të bëhet nga inteligjenca artificiale?”, tha Blushi.
‘Shoqëritë do të drejtohen më mirë nga inteligjenca artificiale sesa nga ne, sepse ajo nuk do të bëjë gabime, nuk ka nevojë për pagë, nuk mund të korruptohet dhe nuk ndalet së punuari”, shtoi ai.
Shqipëria është përballur prej kohësh me korrupsionin në të gjitha aspektet e shoqërisë dhe politika nuk bën përjashtim.
Partia në pushtet ka luajtur pjesën e saj të drejtë duke vendosur përballë drejtësisë zyrtarë të akuzuar dhe të dënuar për korrupsion.
Lideri i opozitës Sali Berisha aktualisht po përballet me një gjyq për korrupsion dhe ish-kryeministri dhe presidenti Ilir Meta është pas hekurave.
Inteligjenca artificiale tashmë në lojë
“Inteligjenca artificiale është një mjet, jo një mrekulli”, sipas Jorida Tabakut, një anëtare e parlamentit shqiptar me Partinë Demokratike të opozitës.
“Inteligjenca artificiale, në duart e duhura mund të transformojë qeverisjen – por në duart e gabuara, bëhet një maskim digjital për të njëjtin mosfunksionim të vjetër”, tha ajo.
Ndërsa mbështeti inovacionin digjital dhe IA-në, Tabaku tha se i gjithë sistemi i qeverisjes kishte nevojë për një rivendosje përpara se IA-ja të mund të zbatohej.
IA-ja tashmë po përdoret në administratë për të menaxhuar çështjen e vështirë të prokurimit publik – një fushë që BE-ja i ka kërkuar qeverisë ta mbështesë – si dhe për të analizuar transaksionet tatimore dhe doganore në kohë reale – duke identifikuar parregullsitë.
Territori i vendit po monitorohet gjithashtu nga dronë inteligjentë dhe sisteme satelitore – të cilët përdorin inteligjencën artificiale për të kontrolluar për ndonjë paligjshmëri në vendet e ndërtimit dhe plazhet publike, si dhe për plantacionet e kanabisit në zonat më rurale.
Për më tepër, ka plane për të përdorur inteligjencën artificiale për të luftuar problemet në rrugët e Shqipërisë – duke përdorur teknologjinë e njohjes së fytyrës – për të lëshuar në mënyrë digjitale një njoftim në pajisjen “mobile” të shoferit për të ngadalësuar – si dhe për të dërguar detajet e gjobave për shpejtësi të tepërt përmes mesazheve ose email-it.
“Vendi aktualisht ka një nga normat më të larta të aksidenteve fatale rrugore në Evropë”, sipas agjencisë shtetërore të statistikave, kryesisht për shkak të shpejtësisë.
Ka gjithashtu aspirata për të përdorur inteligjencën artificiale në kujdesin shëndetësor, arsim dhe identifikimin digjital të qytetarëve.
Por, Tabaku tha se duhet të ketë konsultim publik dhe qartësi rreth mënyrës se si do të zbatohet teknologjia, sa kushton – dhe më e rëndësishmja, kush po i programon algoritmet.
“Nëse të njëjtët aktorë që përfituan nga tenderët e korruptuar janë ata që programojnë algoritmin, atëherë nuk po shkojmë drejt së ardhmes. Po e lidhim të kaluarën me instalime elektrike”, tha ajo.
“Nuk mund ta rregullosh një sistem të manipuluar duke e vendosur atë në Cloud”, tha Tabaku.
“Në një vend ku 80% e buxhetit kalon nëpër kontrata publike – dhe një e treta shpërndahet pa konkurrencë të vërtetë – IA-ja nuk do ta pastrojë korrupsionin. Thjesht do ta fshehë atë më mirë”, theksoi Tabaku.
Hej Siri, sa shpejt mund të bashkohemi me BE-në?
Shqipëria bëri bujë në vitin 2024 kur kryeministri njoftoi se IA-ja po përdorej për të ndihmuar Shqipërinë në rrugën e saj drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian.
Pas hapjes zyrtare të negociatave në vitin 2022, vendi filloi të përafrohej me acquis të BE-së – duke përfshirë rreth një çerek milioni faqesh me ligje, rregulla dhe standarde.
Me fitoren dërrmuese të Ramës në zgjedhjet e përgjithshme të vitit 2025 me një paralajmërim që trumbetonte anëtarësimin në BE deri në vitin 2030, gara ka filluar për të kryer punën.
Ideja është që IA-ja do të kujdeset për përkthimin dhe më pas do të bëjë punën e vështirë të identifikimit të divergjencave në ligjet kombëtare dhe të BE-së – hera e parë që është përdorur në procesin e anëtarësimit në BE.
Shqipëria ka krijuar partneritet me Mira Muratin, ish-drejtoreshën kryesore të teknologjisë së “OpenAI” dhe krijuesen e ChatGPT, e cila ka lindur në jug të Shqipërisë.
“Ne kontaktuam me të, javën e parë pas lançimit të ChatGPT, kur u njoftuam për ekzistencën e tij”, tha Rama.
“Falë këtij bashkëpunimi, negociatat me BE-në po zhvillohen me ndihmën e inteligjencës artificiale”, tha kryeministri.
Rama vuri në dukje se Kroacia – e cila sipas tij “shkëlqeu” në integrimin në BE, mori shtatë vjet për të përfunduar procesin – ndërsa Shqipëria synon ta bëjë këtë në pesë vjet, duke përfunduar dokumentacionin deri në vitin 2027.
Odeta Barbullushi, një ish-këshilltare e Ramës për integrimin në BE dhe profesoreshë në Kolegjin e Evropës në Tiranë – u pajtua se vëllimi i madh i acquis të BE-së është i madh dhe numri i stafit të nevojshëm për ta përkthyer këtë në një mënyrë tradicionale do të ishte masiv.
“Për detyrat teknike të përkthimit, IA-ja mund të jetë e dobishme dhe mund ta përshpejtojë procesin. Por nuk mund ta bëjë të gjithë punën”, shtoi ajo.
“Procesi i adoptimit dhe përafrimit aktual me acquis të BE-së është në thelb një proces politik dhe si i tillë, ka nevojë për mbikëqyrje politike dhe orientim politik”, tha Barbullushi.
Shërbyes publikë virtualë dhe udhëheqës të vegjël
Nxitja e inteligjencës artificiale vjen mes një fokusi më të gjerë në digjitalizimin në Shqipëri.
Rama njoftoi në korrik se dëshiron që vendi të jetë “pa para në dorë” deri në vitin 2030, duke kaluar në pagesa vetëm digjitale.
Vendi, gjithashtu kohët e fundit zhvendosi 95% të të gjitha shërbimeve për qytetarët në internet përmes një portali të quajtur e-Albania.
Duke hyrë në platformë, përdoruesit përshëndeten nga një “shërbyes publik virtual” i inteligjencës artificiale – që i ndihmon ata të paraqesin dokumente tatimore, të shkarkojnë certifikata lindjeje dhe të aplikojnë për licensa dhe leje.
Ndërsa disa sulme kibernetike nga Irani kanë goditur platformën dhe disa qytetarë të moshuar kanë pasur vështirësi ta përballojnë atë – Rama tha se ka menaxhuar rreth 49 milionë transaksione në pesë vjet – duke u shërbyer 2, 4 milionë shqiptarë në vend dhe 2,8 milionë në diasporë më shumë se 600 milionë euro.
Por, inteligjenca artificiale nuk po përdoret vetëm për qëllime praktike në Shqipëri.
Në maj, rreth 47 krerë shtetesh dhe qeverish nga e gjithë Evropa mbërritën në Tiranë për samitin e Komunitetit Politik Evropian dhe u argëtuan duke parë një video gati dyminutëshe që i uronte atyre mirëseardhjen në vend – në gjuhën e tyre amtare.
Por kjo ishte një video me një ndryshim. Duke përdorur inteligjencën artificiale, qeveria shqiptare kishte gjeneruar një version elektronik të çdo udhëheqësi, i cili fliste me zërin e një fëmije në gjuhën e tyre amtare.
Disa anëtarë të audiencës buzëqeshën, ndërsa të tjerë mbetën me fytyrë të ngrirë. Mediet ndërkombëtare u magjepsën nga përdorimi i çuditshëm i inteligjencës artificiale në një ngjarje zyrtare.
Por, përtej argëtimit dhe të panjohurës, nuk është e qartë nëse Shqipëria ka kapacitetin e vërtetë për të ndërmarrë këtë hap.
Gerond Taçi, një ekspert vendas i inteligjencës artificiale tha se zbatimi i një teknologjie të tillë do të kërkojë gjithashtu një plan – hap pas hapi – me kontrolle dhe ndryshime ligjore të përshtatshme, për të mos përmendur një plan për rimëkëmbje nga fatkeqësitë.
“Por nuk ka rrugë tjetër. Përshtatja duhet të ecë përpara dhe populli shqiptar duhet të jetë i vetëdijshëm për këtë dhe të jetë gati për tranzicionin”, shtoi ai.
