Pretendimet se Rusia bllokoi avionin privat të Presidentes së Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, gjatë fluturimit të saj për në Bullgari, tërhoqën vëmendjen e Evropës këtë javë, por historia po fillon të zbulohet.
Të dielën, një aeroplan i marrë me qira nga Komisioni, në një turne në “vendet e vijës së frontit” në Evropë, thuhet se humbi aksesin në sinjalet GPS ndërsa po i afrohej aeroportit të Plovdivit të Bullgarisë.
Gazeta Financial Times, korrespondenti i së cilës ishte në aeroplan, shkroi se aeroplani kishte qenë duke bërë rrotullime për një orë përpara se piloti të ulej duke përdorur harta letre. Brukseli dhe Sofja nxituan të fajësonin Rusinë, duke e quajtur atë “ndërhyrje të dukshme”.
Sulmi i dyshuar ndaj von der Leyen mund të kishte shkaktuar një krizë të madhe diplomatike – ose më keq. Por disa ditë më vonë, qeveria bullgare dhe ekzekutivi i BE-së e minimizuan incidentin.
Të hënën, shërbimi i gjurmimit të fluturimeve Flightradar24 zbuloi se të dhënat e tij tregonin se sinjali GPS nuk ishte humbur kurrë dhe se ulja e aeroplanit u vonua vetëm me nëntë minuta. Të dhënat publike treguan gjithashtu se i njëjti aeroplan përjetoi bllokim të sinjaleve GPS mbi Baltik një ditë më parë – por jo në Bullgari.
“Nuk ka nevojë të hetohet situata,” tha Zheljazkov, “sepse këto shqetësime nuk janë as kërcënime hibride dhe as kibernetike.”
Aeroplani kishte gjithashtu një sistem elektronik rezervë që përdor rreze radioje që i lejonin të ulej. Prandaj, autoritetet bullgare përcaktuan se nuk kishte nevojë për harta në letër.
Zhelyazhkov shtoi se ndërprerje të tilla radio-elektronike kanë qenë një dukuri e zakonshme që nga fillimi i konfliktit në Ukrainë.
“Fatkeqësisht, kjo është një nga pasojat anësore – por jo e parëndësishme – të konflikteve të tilla”, u tha ai gazetarëve gjatë një konference me temë BE-në në qytetin portual të Burgasit.
Presidenti i SHBA-së, Donald Trump, e quajti episodin “interesant” në një konferencë për shtyp të martën, dhe gazeta Guardian raportoi se Italia po shqyrtonte mbajtjen sekrete të rrugëve të fluturimit të vendit.
Por analistët që kërkojnë detaje rreth incidentit vazhdojnë të kenë vështirësi.
Çfarë ndodhi në fluturimin e Ursulës?
Një deklaratë nga qeveria bullgare, e cila iu nda POLITICO-s, tha se “shërbimet e trafikut ajror propozuan menjëherë një qasje alternative uljeje duke përdorur Sistemin e Uljes me Instrumente … të pavarur nga sistemi GPS”.
Sipas Jan-Arwed Richter, CEO i JACDEC, një kompani që ofron analiza sigurie për aviacionin komercial, Flightradar24 dhe të dhëna të tjera të ndjekjes tregojnë se fluturimi i von der Leyen po “i afrohej Aeroportit të Plovdivit nga lindja, me sa duket për t’u ulur në pistën 30”, por se “për arsye të panjohura, kjo qasje e parë u anulua dhe aeroplani fluturoi mbi aeroportin në një lartësi prej rreth 7,000 këmbësh”, ose rreth 2,100 metrash.
“Pastaj bëri një kthesë djathtas ‘si pika loti’ në juglindje dhe u ripozicionua për një afrim lokalizues në pistën 30, e cila përfundoi me një ulje të sigurt”, tha eksperti.
SkAI Data Services, një startup teknologjik i fokusuar në të dhënat e aviacionit me seli në Zvicër, tha në një postim në LinkedIn se “bllokimi rajonal ishte i pranishëm në lartësi të mëdha” në rajon, “por të dhënat e fluturimit nuk tregojnë një humbje të GPS-it në mjetin e von der Leyen”.
Në vend të 1 orë e 48 minutave, fluturimi zgjati 1 orë e 57 minuta, sipas të dhënave të Flightradar24 – që përfaqëson një vonesë të moderuar.
Duke iu përgjigjur pyetjeve në lidhje me të dhënat e fluturimit të martën, zëdhënësja kryesore e Komisionit Evropian, Paula Pinho, tha:
“Pati ndërhyrje në GPS”, por avioni arriti të ulej në mënyrë të sigurt.
“Pavarësisht nga ajo që ndodhi në atë fluturim të veçantë”, ka pasur një rritje “të konsiderueshme dhe shumë të dukshme” të bllokimit dhe falsifikimit të GPS-it që nga fillimi i luftës në Ukrainë, vuri në dukje Pinho.
Dy agjencitë kryesore të aviacionit të BE-së, Eurocontrol dhe Agjencia Evropiane e Sigurisë së Aviacionit (EASA), “po hetojnë aktualisht faktet e incidentit të raportuar”, tha EASA në një deklaratë, duke shtuar se ato “varen nga autoritetet kompetente” në Bullgari për të ofruar raporte zyrtare.
Sa e rrezikshme është bllokimi i GPS-it?
Edhe pse tronditëse, bllokimi i GPS-it nuk e dënon aeroplanin me humbje të plotë të kontrollit, theksuan ekspertët e navigimit ajror.
“Nëse GPS-i dështon ose kur pilotët zbulojnë se sinjali po falsifikohet ose bllokohet, ekzistojnë sisteme të tjera, si në aeroplan ashtu edhe në tokë, në të cilat pilotët mund të mbështeten për të vazhduar fluturimin në mënyrë të sigurt”, tha EASA në një deklaratë.
Zëdhënësja e EASA-s, Janet Northcote, tha se ata nuk ishin në dijeni të ndonjë “aksidenti që ishte rezultat i drejtpërdrejtë i ndërhyrjes së GPS-it”.
Richter tha se asnjë avion me të paktën 20 vende nuk është rrëzuar ndonjëherë vetëm për shkak të bllokimit të GPS-it. “Por ka pasur raste kur sinjalet e rreme ILS (Sistemi i Uljes me Instrumente) kanë luajtur një rol të madh”, shtoi ai, duke iu referuar sistemit të afrimit me precizion në pistë që, ndryshe nga GPS satelitor, përdor dy rreze radioje për t’u ofruar pilotëve udhëzime vertikale dhe horizontale gjatë afrimeve në ulje.
Në një incident me ILS-në, i cili ndodhi në vitin 1972 në Oslo, 40 persona vdiqën dhe vetëm pesë mbijetuan.
Sistemi ILS vepron si një rezervë dhe u lejon aeroplanëve të gjejnë pistën në mënyrë të sigurt – dhe, sipas zyrtarëve bullgarë, ndihmoi aeroplanin e von der Leyen të ulej, tha Pinho i komisionit.
