Publikimi çek Voxpot, së bashku me kolektivin e IT-së Druit, kryen një analizë dixhitale të faqeve të internetit çeke që publikojnë dezinformata. Në këtë mënyrë, u bë e mundur të shqyrtoheshin 16 publikime online dhe 360 mijë artikuj të botuar prej tyre gjatë 25 viteve të fundit. Rezultatet tregojnë se, të marra së bashku, faqet e internetit të dezinformatave publikojnë më shumë artikuj çdo ditë sesa, për shembull, një media e madhe çeke, e cila ka një audiencë ditore prej mijërash.
Kjo nuk është për shkak të numrit të madh të gazetarëve dhe publicistëve që punojnë për këto botime, por për shkak të përkthimeve të artikujve të botuar në faqet ruse të internetit të kontrolluara nga Kremlini dhe të financuara nga Rusia, duke përfshirë ato botime që janë në listën e sanksioneve të BE-së për shkak të luftës së Rusisë në Ukrainë. Në total, deri në 10 përqind e botimeve të postuara në faqet çeke të dezinformimit janë artikuj rusë.
Mediat çeke të dezinformimit nuk marrin fonde direkt nga Rusia për aktivitetet e tyre. Të paktën, kjo nuk mund të provohet, siç ishte rasti, për shembull, me faqen e internetit të Zërit të Evropës , ku shërbimet e sigurisë së BE-së ishin në gjendje të konfirmonin financimin nga Rusia dhe përpjekjet për të korruptuar politikanët e BE-së falë një hetimi, i cili u raportua edhe nga Radio Liberty. Në të njëjtën kohë, raporti i Voxpot përmend një lidhje midis njërit prej pronarëve të faqes së internetit të dezinformimit protiproudu.cz ( e përkthyer nga çekishtja si “Kundër Rrymës” – shënim i RS ), Petr Hájek, sekretari i shtypit i ish-Presidentit çek Václav Klaus, dhe kompanisë së investimeve Invest & Property Consulting, e cila zotëron detyrimet e borxhit të Bankës Ruse Ural. Ato u blenë nga kjo kompani çeke pasi bankës iu vendosën sanksione në disa vende të BE-së për shkak të lidhjeve të saj me Kremlinin. Banka Ural është pjesë e grupit Gazprombank, i cili është gjithashtu nën sanksione për shkak të luftës. Në një intervistë me gazetarët çekë, një nga pronarët e Invest & Property Consulting, Oliver Kalnassy, nuk pranoi të thoshte se si dhe në çfarë kushtesh arriti të blinte borxhet e bankës ruse ndaj kreditorëve evropianë, por pjesëmarrja në financimin e burimeve të dezinformimit në Republikën Çeke është e provueshme: kompania e Kalnassy transferoi drejtpërdrejt fonde në kompanitë në pronësi të ish-sekretarit të shtypit të Vaclav Klaus dhe përmes të cilave ai financoi punën e një faqeje interneti që publikonte dezinformata.
“Nga gjithsej 20,975 artikuj që citojnë burime të propagandës ruse, më shumë se shtatë mijë botime citojnë agjencinë shtetërore Sputnik, katër mijë të tjera citojnë kanalin televiziv RT dhe më shumë se dy mijë citojnë RIA Novosti”, thotë botimi analitik Voxpot.
Këto botime ruse janë në listën e sanksioneve të BE-së për shkak të luftës së Rusisë në Ukrainë. Shënimi shpjegues mbi futjen e sanksioneve thotë se këto media “janë nën kontrollin e vazhdueshëm të drejtpërdrejtë ose të tërthortë të autoriteteve të Federatës Ruse, ato luajtën një rol të rëndësishëm në mbështetjen e luftës agresive të Rusisë kundër Ukrainës, si dhe në destabilizimin e vendeve fqinje”. Në të njëjtën kohë, masat kufizuese kundër agjencisë Sputnik u futën menjëherë pas fillimit të luftës në vitin 2022, dhe kundër RIA Novosti – në maj 2024.
Që nga fillimi i luftës së Rusisë në Ukrainë, autoritetet çeke kanë bllokuar më shumë se 20 botime lokale online që përhapin dezinformata. Arsyeja, siç shkruajnë autorët e studimit Voxpot, duke cituar një përfaqësues të inteligjencës ushtarake, ishte zbulimi i “informacioneve manipuluese dhe të rreme” të postuara në internet që bien ndesh me interesat e qytetarëve çekë dhe synojnë të minojnë aftësinë mbrojtëse të vendit.
Narrativat e Kremlinit në Politikën Çeke
Publikimi i Voxpot tregon se faqja më e madhe e dezinformimit në Republikën Çeke, CZ24.NEWS, shpërndan 2,000 artikuj çdo muaj, duke tërhequr rreth tre milionë vizita, sipas mjetit të matjes së trafikut online Similar Web. Autorët e hetimit vërejnë gjithashtu se CZ24.NEWS deklaron hapur se nuk përputhet me ligjin çek ose evropian, megjithëse publikon një numër llogarie bankare çeke për donacione.
“Një nga faqet më të mëdha, Nová republika, u themelua nga Ivan David, i cili është anëtar i Parlamentit Evropian nga SPD ( partia çeke “Liria dhe Demokracia e Drejtpërdrejtë” është një forcë politike e euroskepticizmit dhe është në kundërshtim me qeverinë aktuale të Petr Fiala, i cili mbështet Ukrainën – Ed. RS ). Lideri i SPD-së, Tomio Okamura, përhap çdo ditë të njëjtat narrativa që shohim në median ruse”, tha për shërbimin ukrainas të Radio Liberty , Vojtech Bohac , një nga autorët e raportit analitik .
Tomio Okamura më parë ka bërë thirrje për ndërprerjen e ndihmës ushtarake çeke për Ukrainën dhe mbështet bisedimet e paqes me Rusinë. Në mars të vitit 2022, rezoluta e partisë SPD deklaroi : “Ne kundërshtojmë furnizimin e Republikës Çeke me armë dhe municione për Ukrainën, pasi kjo do të thotë t’i hedhim benzinë zjarrit”. Në të njëjtën kohë, SPD dënoi pushtimin rus të Ukrainës, ndërsa i bëri thirrje si Moskës ashtu edhe Kievit të ndalojnë zjarrin.
Lidhur me refugjatët ukrainas, Okamura pohoi si vijon: “ndihma për ukrainasit është në disproporcion me ndihmën për qytetarët tanë të cenueshëm socialisht”. Politikani gjithashtu fajësoi refugjatët ukrainas për faktin se mbërritja e tyre çoi në një rritje të krimit në Republikën Çeke. Deklarata të ngjashme publike rreth refugjatëve ukrainas që marrin ndihmë në mënyrë disproporcionale më të madhe sesa qytetarët çekë u bënë nga kreu i partisë çeke ANO, Andrej Babiš . Në mars të vitit 2025, duke folur në parlament, ai tha : “Zgjidhja e vërtetë për luftën në Ukrainë nuk është në furnizimin me më shumë armë, por në diplomaci”.
Partia ANO është zotuar të ndalojë një program çek që blen municione për Ukrainën gjatë fushatës zgjedhore që po zhvillohet aktualisht në Republikën Çeke përpara zgjedhjeve parlamentare të planifikuara për tetor të këtij viti. Zëvendëskryetari i partisë Karel Havlíček vuri në dyshim “cilësinë e predhave dhe çmimet” në shkurt .
Si luftojnë autoritetet çeke dezinformimin kundër dezinformimit
Sipas një raporti të Voxpot, administratorët e faqeve të internetit që shpërndajnë botime nga media të sanksionuara përballen me gjoba deri në 50 milionë korona (afërsisht dy milionë euro me kursin aktual të këmbimit) ose deri në tetë vjet burg, por autoritetet çeke nuk po nxitojnë të ndëshkojnë shkelësit.
“Zyrtarisht, morëm përgjigjen se kjo është një detyrë për policinë, dhe policia tha se kjo është një detyrë për Ministrinë e Financave. Por jozyrtarisht, ata thonë se mungon vullneti politik, sepse politikanët anti-sistem do ta akuzojnë qeverinë për censurë”, thotë një nga autorët e raportit, Vojtech Bohač.
Kryeministri çek Petr Fiala ofron një qasje alternative: “Unë, për shembull, nuk besoj se dezinformimi duhet të luftohet me ndalime. Besoj se kjo nuk do të funksionojë. Besoj se dezinformimi duhet të luftohet, së pari, me informacion të vërtetë, së dyti, duke edukuar njerëzit dhe së treti – dhe kjo është gjëja më e rëndësishme – duke u mësuar fëmijëve në shkollë se si të punojnë me informacionin, si ta dallojnë atë, si të mbrohen, duke pasur parasysh teknologjinë moderne të informacionit, kujt t’i kushtojnë vëmendje. Kjo është me të vërtetë e vetmja mënyrë që funksionon.”
Zhvillimi i ekosistemit të dezinformimit në Republikën Çeke ka qenë paralel me krizat gjeopolitike: aneksimi i Krimesë, lufta në Donbas, kriza e migracionit, pandemia Covid-19 dhe pushtimi në shkallë të plotë i Ukrainës nga Rusia në vitin 2022. Çdo ngjarje ka çuar në shfaqjen e faqeve të reja, një rritje të numrit të botimeve dhe një zgjerim të audiencës. Kjo dëshmohet nga grafikët e numrit të teksteve të botuara nga viti 2013 deri në vitin 2025, si dhe grafikët e numrit të artikujve që lidhen me faqet ruse të sanksionuara për të njëjtën periudhë kohore, të cilat janë publikuar në raportin çek nga Voxpot.
Figura kyçe në politikën çeke luajtën gjithashtu një rol në formësimin e këtij mjedisi. Uebsajti Nová republika, i themeluar nga ish-ministri i shëndetësisë dhe eurodeputeti aktual i SPD-së Ivan David, boton deri në 15 artikuj në ditë, disa prej të cilëve janë përkthime të rregullta të botimeve të mediave shtetërore ruse. Biznesmeni Ondřej Heršl, nëpërmjet faqes së internetit ac24.cz, shpesh përdorte argumente ezoterike, ashtu si Aleksandr Dugin, ndërsa shpërndante mbi 200 botime nga mediat shtetërore ruse çdo muaj.
Ekspertët besojnë se qëllimi i këtij aktiviteti nuk është vetëm përhapja e narrativave alternative, por edhe minimi i besimit në institucionet demokratike, thellimi i kontradiktave shoqërore dhe destabilizimi i politikës.
