Neni 4 i NATO-s është kambana e alarmit e heshtur e aleancës, përveç një përgjigjeje të plotë ushtarake – dhe Polonia sapo e ra atë pas shkeljeve të hapësirës ajrore nga dronët rusë të mërkurën. Por sa herë është përdorur?
Të mërkurën, më 10 shtator, Polonia thuhet se po e përdor Nenin 4 të NATO-s pasi disa dronë rusë fluturuan në Poloni.
Ndërsa ka pasur ndërhyrje të vogla në të kaluarën, kjo ishte e para e këtij lloji që nga pushtimi i plotë i Ukrainës nga Rusia në vitin 2022, me nje numer te paprecedente prej 19 dronesh qe kane hyre ne hapesiren polake gjatë një sulmi rus në Ukrainë dhe detyruan mbylljen e katër aeroporteve polake.
Disa nga dronët hynë gjithashtu nga Bjellorusia – vendi ku zhvillohen manovrat e luftës Zapad (“Perëndimi”) me Rusinë – vetëm disa ditë pasi Polonia mbylli kufirin e saj me Bjellorusinë në përgjigje.
Por çfarë është Neni 4? A po përgatitet NATO për luftë? Sa herë është përdorur në të kaluarën?
Çfarë është Neni 4 i NATO-s?
Neni 4 mund të interpretohet si konsultime emergjente midis anëtarëve të aleancës, të cilat mund të çojnë ose jo në veprime ushtarake.
Sipas fjalëve të NATO-s, ajo aktivizohet kur kërcënohet integriteti dhe siguria e një anëtari.
“Palët do të konsultohen së bashku sa herë që, sipas mendimit të ndonjërës prej tyre, integriteti territorial, pavarësia politike ose siguria e ndonjërës prej Palëve kërcënohet”, thuhet në artikull.
Konsultimet do të kryhen nëpërmjet Këshillit të Atlantikut të Veriut, organit kryesor vendimmarrës politik të aleancës. Të gjithë anëtarët e këshillit duhet të adresojnë çështjen e ngritur nga një shtet anëtar.
Një artikull i Qendrës për Analizën e Politikave Evropiane (CEPA) tha se klauzola fillimisht kishte për qëllim të mbulonte interesat koloniale të anëtarëve të NATO-s gjatë krijimit të saj, pasi përkufizimi i paqartë u lejon shteteve anëtare të mbledhin mbështetje për interesat e huaja – megjithëse në realitet nuk është përdorur kurrë për raste të tilla.
Neni 4 nuk çon automatikisht në veprime ushtarake – megjithëse i ka paraprirë hapave të tillë në të kaluarën – ndryshe nga Neni 5, i cili funksionon si klauzolë lufte e NATO-s, duke detyruar një përgjigje kolektive nëse një anëtar sulmohet.
Meqenëse aktivizimi i Nenit 5 kërkon miratim unanim, nuk ka gjasa të aktivizohet në klimën aktuale politike – me lidhjet e Hungarisë me Kremlinin dhe administratën Trump që shpërfaq nocionet e saj izolacioniste të tërheqjes nga Evropa, ndër faktorë të tjerë.
Sa herë është thirrur Neni 4?
Artikulli është përmendur shtatë herë që nga themelimi i NATO-s – të gjitha pas vitit 2000 dhe të lidhura me krizat në Lindjen e Mesme ose në Evropën Lindore.
Më poshtë është një listë e përmbledhur e ngjarjeve:
- 10 dhjetor 2003 – Turqia: Kërkoi konsultime mbi kërcënimet nga Lufta e Irakut; NATO nisi Operacionin Shfaqja e Parandalimit (shkurt-maj 2003), në të cilin asetet e NATO-s u vendosën në Turqi, me avionë të Sistemit të Paralajmërimit dhe Kontrollit Ajror (AWACS) që fluturuan 100 misione me një total prej 950 orësh fluturimi.
- 22 qershor 2012 – Turqia: U thirr për konsultime pasi Siria rrëzoi një avion zbulues turk RF-4 mbi Mesdhe, gjë që rezultoi në një deklaratë dënuese .
- 3 dhjetor 2012 – Turqia: Përdori Nenin 4 (pasi vendosi të ulte tensionet dhe të mos e përdorte Nenin 5) pasi bombardimet siriane vranë pesë civilë; më vonë kërkoi raketat Patriot, të cilat NATO i vendosi si pjesë e Operacionit “Gardhi Aktiv” .
- 3 Mars 2014 – Polonia: Kërkoi konsultime mbi veprimet e Rusisë në Ukrainë (pushtimi i Krimesë).
- 26 korrik 2015 – Turqia: Kërkoi konsultime pas sulmeve terroriste dhe të informonte aleatët mbi reagimin e saj, gjë që çoi në një deklaratë tjetër dënuese .
- 28 shkurt 2020 – Turqia: Përdori Nenin 4 pasi ushtarët turq u vranë në sulmet ajrore siriane të mbështetura nga Rusia në Idlib, duke rezultuar në një deklaratë dënimi në solidaritet me Turqinë.
- 24 shkurt 2022 – Bullgaria, Çekia, Estonia, Letonia, Lituania, Polonia, Rumania, Sllovakia: Kërkuan së bashku konsultime pas pushtimit në shkallë të plotë të Ukrainës nga Rusia, i cili çoi në më shumë pozicione mbrojtëse në krahun lindor të NATO-s. Vetë pushtimi përshpejtoi pranimin e Finlandës dhe Suedisë në aleancë.
