Lëvizja protestuese ishte më shumë spontane sesa e organizuar. Megjithatë, dhjetë muaj më vonë, demonstratat kundër Presidentit Aleksandar Vuçiç dhe qeverisë vazhdojnë ende, me skena të reja dhune që shpërthejnë gjatë verës dhe zbulojnë zemërim që nuk është shenjë e mirë për Evropën.
Demonstruesit pretendojnë se Vuçiç po minon demokracinë dhe po lejon që korrupsioni dhe nepotizmi të lulëzojnë, dhe po kërkojnë zgjedhje të parakohshme.
Zhgënjimi në Serbi është në kontrast me lëvizjet antiqeveritare në Hungari, Sllovaki dhe pjesë të tjera të rajonit, të udhëhequra nga kundërshtarë pro-evropianë të udhëheqësve nacionalistë.
Aktivistët studentorë në Beograd, të cilët prezantohen vetëm me emra dhe flasin alternativisht në emër të grupit, thonë se nuk ka rëndësi për ta se nga cila anë e spektrit politik marrin mbështetje. Ata thonë se po organizohen me një qëllim – të heqin qafe qeverinë aktuale në Serbi.
“Qëllimi kryesor është ndryshimi i regjimit”, tha Lazari, një nga aktivistët, në një intervistë në një kafene në Beograd. “Nëse vjen deri në pikën ku lëvizja liberale studentore duhet të bashkëpunojë me partitë e krahut të djathtë në një koalicion, ky është çmimi që kandidatët ose autoritetet tona janë të gatshme të paguajnë. Gjithçka varet nga rezultati i zgjedhjeve.”
Protestat janë më të mëdhatë në Serbi që nga koha e udhëheqësit autoritar Slobodan Millosheviq, ato po dëmtojnë reputacionin e vendit si një vend i qëndrueshëm dhe fitimprurës për biznesin. Banka qendrore ka paralajmëruar se ekziston rreziku që trazirat të ndikojnë në investime.
Kontrolli mbi një pjesë të madhe të degëve ekzekutive dhe legjislative, dhe madje edhe pjesë të gjyqësorit, u përdor nga Vuçiç për të tërhequr investime, veçanërisht nga BE-ja dhe Kina, dhe për të filluar një bum ekonomik të paparë. Dhëndri i Donald Trump, Jared Kushner, ka bekimin e qeverisë serbe për të ndërtuar një hotel Trump prej 500 milionë dollarësh në Beograd.
Vuçiç qëndron i vendosur. Ai fajëson atë që ai e quan 23,000 tubime të paautorizuara për prishjen e rendit në vend, i cili është përpjekur të balancojë marrëdhëniet e tij me Brukselin, Pekinin dhe Moskën gjatë 11 viteve të tij në pushtet.
Madhësia e protestave ka rënë nga një kulm prej 300,000 njerëzish në ndonjëherë vetëm disa qindra. Studentët që u barrikaduan në kolegje dhe u mbështetën në donacionet e ushqimit nga publiku janë rikthyer kryesisht në leksione. Gjithashtu, pati një kundërprotestë përpara pallatit presidencial në Beograd në mbështetje të Vuçiçit.
Por zemërimi është i rrënjosur thellë, me përplasje të rregullta me autoritetet dhe akuza për brutalitet policor. Grupet rivale u përleshën në disa qytete në gusht dhe zhvilluan demonstrata rivale këtë muaj.
Për Evropën, ekziston rreziku që ajo të mos e lejojë Serbinë të dalë nga orbita e saj. Serbia është një shtyllë kyçe e Ballkanit dhe udhëheqësit e BE-së thonë se anëtarësimi në Bashkim është çelësi për të kundërshtuar ndikimin rus dhe kinez në këtë rajon të paqëndrueshëm.
Sondazhet e publikuara nga Eurobarometri më 2 shtator treguan se ekziston mbështetje e përgjithshme për anëtarësimin në BE në rajon, përveç në Serbi. Vetëm 33 përqind e të anketuarve duan anëtarësim, krahasuar me 91 përqind në Shqipëri dhe 69 përqind në Maqedoninë e Veriut.
“Ndërsa një numër i mirë qytetarësh serbë janë kritikë ndaj regjimit të Vuçiçit, ata duket se janë po aq kundër të ardhmes evropiane të Serbisë”, tha Tonino Picula, raportuesi special i Parlamentit Evropian për Serbinë. “Për momentin, duket se nuk ka konsensus se cilën rrugë duhet të ndjekë Serbia dhe ky është një problem serioz për vendin dhe fqinjët e tij.”
Aktivistët e intervistuar nga Bloomberg e shohin Vuçiçin si një lehtësues të bashkëpunimit me Evropën, pasi ai ka bërë marrëveshje biznesi për furnizime të planifikuara me litium ose mbrojtje për të fituar mbështetje.
Ekziston edhe çështja në dukje e pazgjidhshme e mosheqjes dorë nga Serbia nga Kosova. Beogradi nuk e njeh shtetësinë e ish-provincës dhe anëtarësimi në BE kërkon që të dy vendet të përmirësojnë marrëdhëniet. Ndërsa Vuçiç është kritikuar jashtë vendit për nxitjen e tensioneve me Kosovën, shumë protestues në vend e shohin atë si një udhëheqës që ka dështuar të mbrojë popullsinë serbe në rënie atje.
Tara tha se vendi duhet të respektojë Kushtetutën e vet, e cila e përcakton Kosovën si pjesë të Serbisë. “Lëvizja studentore nuk do ta sakrifikojë Kosovën”, shtoi ajo.
“Ne nuk kemi flamuj të BE-së për të njëjtën arsye që nuk mbajmë flamuj rusë, ukrainas, izraelitë apo palestinezë”, tha Lazar.
“Kërkesat tona përqendrohen në çështjet e brendshme, për të parë më në fund funksionimin e duhur të institucioneve.”
Kur të shpallen zgjedhjet, Lazari dhe Tara thonë se do të ketë kërkesa më të qarta në lidhje me politikën ekonomike, mbrojtjen dhe marrëdhëniet me Kosovën. Vendimet kryesore duhet të merren nga serbët në një referendum. Lëvizja aktualisht mund t’i ngjajë të majtës radikale, por edhe kjo mund të ndryshojë, thonë ata.
Kjo i bën aktivistët një kundërshtar të vështirë politik. Vuçiç tha se kërkesat fillestare të studentëve janë përmbushur: u krye një hetim për aksidentin në Novi Sad, kryeministri dha dorëheqjen në janar duke marrë përgjegjësinë dhe u rrit financimi për arsimin. Por ai pretendon se protestuesit nuk janë të interesuar për ndryshime demokratike.
Shumë prej tyre, tha ai në tubimin e 7 shtatorit, janë “kriminelë me fantazma” që sulmojnë policinë, duke hedhur poshtë pretendimet për brutalitet nga oficerë individualë. Kërkesa për zgjedhje të parakohshme është e rreme dhe synon të shkaktojë më shumë trazira, tha ai. “Ata duan të vijnë në pushtet pa zgjedhje dhe, nëse është e mundur, të bëjnë gjithçka për ta penguar Serbinë, për ta dobësuar atë”, tha Vuçiç.
Ndërsa Vuçiç refuzon të tërhiqet, ai tha se zgjedhjet do të mbahen para afatit të vitit 2027. Nga ana e tyre, protestuesit pretendojnë se po verifikojnë kandidatët potencialë për të pasur një listë prej 250 deputetësh gati për çdo zgjedhje të parakohshme.
Deri më tani, ndikimi politik mbi Vuçiçin është minimal, pavarësisht përshtypjeve të dukshme. Sondazhet e partive kryesore nuk tregojnë një rënie të ndjeshme të popullaritetit të tij në Serbi dhe ai vazhdon të gëzojë mbështetjen e udhëheqësve të BE-së sepse është një figurë e njohur dhe e parashikueshme, sipas zyrtarëve perëndimorë që folën në kushte anonimiteti.
“Tani jemi në një bllokim”, tha Florian Biber, profesor i historisë dhe politikës së Evropës Juglindore në Universitetin e Grazit, Austri. “Vuçiç kontrollon të gjitha institucionet, protestuesit kontrollojnë rrugët. Ata janë në një bllokim. Nuk kemi ide se si do të përfundojë kjo.”
