Ligjvënësit evropianë kërkojnë drejtësi për gazetarët e robëruar të Ukrainës, duke nderuar guximin e tyre ndërsa kërkojnë sanksione ndaj Rusisë dhe ndihmë për median e vendit.
Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës (PACE) miratoi të mërkurën, më 1 tetor, një rezolutë që kërkon lirimin e gazetarëve ukrainas të mbajtur robër nga Rusia, duke bërë thirrje për sanksione kundër atyre që janë përgjegjës për ndalimin e tyre dhe duke kërkuar mbështetje financiare për median e Ukrainës. Masa nxjerr në pah sulmet e vazhdueshme ndaj lirisë së shtypit gjatë luftës së Rusisë në Ukrainë dhe shënon një hap të rëndësishëm në përpjekjet ndërkombëtare për ta mbajtur Moskën përgjegjëse.
“Fokusi i sesionit të vjeshtës të APKE-së është puna e lirë e gazetarëve dhe medias”, tha Yevheniia Kravchuk, një anëtare e Verkhovna Rada e cila kryesoi Komitetin e APKE-së për Kulturë, Shkencë, Arsim dhe Media në vitin 2023.
Ajo tha se komiteti mbështeti unanimisht rezolutën e hartuar nga ajo: “Gazetarët kanë rëndësi: nevoja për të intensifikuar përpjekjet për lirimin e gazetarëve ukrainas të mbajtur robër nga Federata Ruse.”
Më 1 tetor, dokumenti u votua për nga 128 delegatë të Asamblesë Parlamentare.
Teksti shqyrton çështjen e gazetarëve ukrainas të mbajtur robër rus që nga aneksimi i paligjshëm i Krimesë dhe lufta në Donbas. Ai përfshin një kërkesë për lirimin nga Rusia të 26 punonjësve të medias ukrainase, siç janë gazetarët e Krimesë Oleksiy Bessarabov dhe Dmytro Shtyblikov, të cilët punuan për revistën Black Sea Security dhe u morën peng në vitin 2016. Rezoluta gjithashtu i referohet 108 profesionistëve të medias të vdekur, duke përfshirë si luftëtarë ashtu edhe gazetarë që vdiqën në krye të detyrës: veçanërisht, brenda zonave të luftimit.
“Një aspekt i rëndësishëm është thirrja drejtuar shteteve anëtare të Këshillit të Evropës për të ofruar mbështetje financiare për median ukrainase dhe dëmshpërblime për viktimat. Rezoluta gjithashtu bën thirrje për vendosjen e sanksioneve personale kundër atyre që janë përgjegjës për ndalimin dhe torturën e paligjshme të gazetarëve”, thotë Kravchuk.
Sipas saj, kjo i referohet drejtpërdrejt udhëheqjes ushtarake të Rusisë, e cila urdhëron sulme me raketa dhe dronë ndaj objektivave civile dhe vijës së frontit ku punojnë gazetarët dhe kameramanët – me qëllim ose pa qëllim.
“Asambleja i bën thirrje Gjykatës Ndërkombëtare Penale, ose shteteve anëtare, sipas parimit të juridiksionit universal, të ndjekin penalisht dhe të mbajnë përgjegjës zyrtarët e Federatës Ruse të përfshirë në ndalimin e paligjshëm, torturën, keqtrajtimin, zhdukjen me forcë ose vrasjen e gazetarëve ukrainas dhe shkatërrimin e infrastrukturës mediatike”, thuhet në rezolutë .
Në kujtim të gazetares së torturuar, Victoria Roshchyna
Pas votimit për rezolutën, në margjinat e asamblesë në Strasburg u hap një ekspozitë “Shtypi në Paraburgim”, kushtuar gazetarëve të kapur, me pjesëmarrjen e dy gazetarëve të liruar nga robëria ruse, Vladyslav Yesypenko dhe Dmytro Khyliuk.
“Ekspozita paraqet stenda për gazetarët ukrainas që janë në robëri. Një stendë e veçantë i kushtohet kujtimit të gazetares ukrainase Viktoria Roshchyna, e cila u torturua, për fat të keq, u vra nga rusët”, thotë Khyliuk.
Kravchuk tha se ekspozita i kushtohej Victoria Roshchyna-s, një gazetareje që vdiq në robërinë ruse dhe trupi i së cilës mbante prova të torturës.
“Që tani e tutje, Kuvendi do ta festojë çdo vit këtë ditë kushtuar shtypit të lirë, korrespondentëve të luftës dhe punës së tyre”, tha Kravchuk.
Në hapje, Khyliuk tregoi historinë e lirimit të tij nga robëria, ku ishte mbajtur që nga dita e parë e pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia deri në lirimin e tij më 24 gusht 2025 .
Gazetarët ende mbanin
Khyliuk i tha Kyiv Post se lista e të burgosurve e përgatitur një vit më parë përfshin më shumë se dy duzina emrash dhe një stendë të veçantë kushtuar katër gazetarëve që u kthyen si pjesë e shkëmbimeve të fundit.
Midis tyre është Nariman Dzhelal , një politikan, analist politik dhe gazetar tatar i Krimesë, i cili u lirua nga një burg rus më 28 qershor 2024.
Në hapje, Khyliuk tregoi historinë e lirimit të tij nga robëria, ku ishte mbajtur që nga dita e parë e pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia deri në lirimin e tij më 24 gusht 2025 .
Gazetarët ende mbanin
Khyliuk i tha Kyiv Post se lista e të burgosurve e përgatitur një vit më parë përfshin më shumë se dy duzina emrash dhe një stendë të veçantë kushtuar katër gazetarëve që u kthyen si pjesë e shkëmbimeve të fundit.
Midis tyre është Nariman Dzhelal , një politikan, analist politik dhe gazetar tatar i Krimesë, i cili u lirua nga një burg rus më 28 qershor 2024.
Mekanizmi i kompensimit për Ukrainën
Mbledhja e Asamblesë ishte gjithashtu një vazhdim logjik i sesionit veror të APKE-së, në të cilin Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky dhe Sekretari i Përgjithshëm i Këshillit të Evropës Alain Berset nënshkruan një marrëveshje ndërkombëtare për krijimin e një Tribunali Special për Krimin e Agresionit.
Në fillim të vitit 2025, Komisioni Evropian shqyrtoi krijimin e një gjykate të posaçme paralelisht me formimin e një Komisioni Ndërkombëtar për të përcaktuar kompensimin për viktimat e luftës në shkallë të plotë të Rusisë kundër Ukrainës. Në atë kohë, KE rekomandoi që Këshilli i Evropës të merrte pjesë në negociata.
Në tetor, delegacioni ukrainas në APKE po priste që parlamentarët evropianë të miratonin përfundimet mbi Konventën për Krijimin e një Komisioni Ndërkombëtar Hetimor për Ukrainën. Rreth orës 19:00 sipas kohës së Kievit, APKE mbështeti unanimisht rezolutën.
“Përfundimi i APKE-së thotë se Rusia duhet të mbajë të gjitha pasojat ligjore të veprimeve të saj (agresion, shkelje të ligjit ndërkombëtar humanitar dhe të të drejtave të njeriut, përfshirë Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut deri më 16 shtator 2022). Federata Ruse është e detyruar të bëjë dëmshpërblime të plota për shtetin e Ukrainës dhe të gjitha viktimat – individë dhe persona juridikë”, – shpjegon Kravchuk .
Anëtarët e delegacionit ukrainas mbajnë flamuj të Ukrainës dhe Flamurin e Shpresës. (Foto nga Yevheniia Kravchuk.)
“Ky është një hap i rëndësishëm në sistemin ndërkombëtar të përgjegjësisë për agresionin e Rusisë. Më 30 shtator, Komiteti Ligjor i APKE-së miratoi Projekt-Konventën. Por me dy amendamente të paraqitura nga përfaqësuesit e delegacionit ukrainas”, tha për Kyiv Post Maria Mezentseva, Kryetare e Delegacionit të Përhershëm të Verkhovna Rada në APKE.
Po flasim për dy pika kritike – nenet 9.1 dhe 9.2, të cilat e plotësuan preambulën me një referencë ndaj Kartës së Këshillit të Evropës, si dhe rezolutave të mëparshme të APKE-së që kërkonin krijimin e një regjistri të humbjeve, një komisioni dhe një fondi kompensimi.
“Konventa krijon Komisionin Ndërkombëtar për Kërkesat kundër Ukrainës si një organ të pavarur brenda Këshillit të Evropës. Mandati i tij është të shqyrtojë kërkesat për kompensim në lidhje me veprimet e gabuara ndërkombëtarisht të Federatës Ruse nga 24 shkurti 2022”, thotë Mezentseva.
“Por në të njëjtën kohë, ne ngremë çështjen e afatit kohor. Në fund të fundit, mandati aktualisht është i kufizuar në dëmin e shkaktuar nga rusët pas 24 shkurtit 2022. APKE thekson se agresioni rus filloi më 20 shkurt 2014 dhe rekomandon zgjatjen e afatit kohor në amendamentet e ardhshme.”
Teksti i votuar nga delegatët e APKE-së deklaron gjithashtu se puna e Regjistrit të Dëmeve – i cili ka qenë në funksion që nga viti 2024 dhe ka marrë tashmë më shumë se 60,000 aplikime – do t’i transferohet Komisionit.
“Kjo do të sigurojë vazhdimësi dhe efikasitet në përpunimin e kërkesave. Përveç kësaj, teksti i referohet një qasjeje të përqendruar te viktima. Kjo do të thotë, mekanizmi lejon jo vetëm shtetin e Ukrainës të paraqesë kërkesa, por edhe të gjithë individët dhe subjektet juridike të prekura nga agresioni i Rusisë. Kjo qasje është tashmë në përputhje me praktikat ndërkombëtare në sigurimin e aksesit në drejtësi për viktimat individuale”, shtoi Mezentseva.
Nga ana tjetër, Kryetari i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës, Ministri i Punëve të Jashtme të Maltës, Ian Borg, njoftoi gatishmërinë e projekt-Konventës mbi krijimin e një Komisioni Ndërkombëtar për Shqyrtimin e Aplikimeve brenda një mekanizmi gjithëpërfshirës kompensimi. Ai vuri në dukje se Konventa duhet të hapet për nënshkrim në një konferencë diplomatike në dhjetor 2025.
Rezoluta përfundimtare e PACE-së
Një ditë pas takimit, më 2 tetor, Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës miratoi një rezolutë të paraqitur nga Iulian Bulai “Rusia: kërcënime të reja për demokracitë evropiane”.
Dokumenti thotë se Rusia jo vetëm që po zhvillon një luftë në shkallë të plotë kundër Ukrainës, por ka nisur edhe sulme hibride kundër të gjithë Evropës – nga sulmet kibernetike dhe dezinformimi deri te ndërhyrja në zgjedhjet në Moldavi, Rumani dhe Poloni. Kremlini po përpiqet të shkatërrojë unitetin e BE-së dhe NATO-s, si dhe të forcojë aleancat ushtarake me Iranin, Korenë e Veriut dhe Bjellorusinë.
Asambleja është veçanërisht e shqetësuar për numrin në rritje të ndërhyrjeve nga dronë dhe avionë ushtarakë rusë në hapësirën ajrore të shteteve anëtare të Këshillit të Evropës.
Vetëm muajin e kaluar, Estonia, Polonia dhe Rumania regjistruan shkelje të qëllimshme të hapësirës së tyre ajrore, duke bërë që Talini dhe Varshava të fillonin konsultimet sipas Nenit 4 të NATO-s. Aktiviteti i dronëve pranë infrastrukturës kritike në Danimarkë dhe Gjermani madje çoi në mbylljen e aeroporteve.
“Një pikë veçanërisht e rëndësishme është se rezoluta bën thirrje për forcimin e vazhdueshëm të aftësive mbrojtëse të Ukrainës, në veçanti, rritjen e investimeve në sektorët e sigurisë dhe mbrojtjes së Ukrainës”, thanë anëtarët e delegacionit ukrainas.
Përveç kësaj, Asambleja theksoi në rezolutë:
“Komuniteti evropian duhet të tregojë unitet të palëkundur në mbështetjen e Ukrainës dhe në sigurimin e një paqeje të drejtë dhe të qëndrueshme.”
Asnjë negociatë paqeje nuk mund të zhvillohet pa pjesëmarrjen e Ukrainës dhe pa respekt për të drejtën e saj sovrane për të përcaktuar të ardhmen e saj, duke përfshirë kursin e saj të integrimit evropian dhe anëtarësimin në organizata të tjera ndërkombëtare, veçanërisht në NATO, pasi Ukraina gjithashtu ka të drejtën sovrane për të zgjedhur masat e saj të sigurisë.
Asambleja dënon gjithashtu zbatimin e një lufte informacioni nga Federata Ruse përmes mediave shtetërore dhe qendrave kulturore ruse, të cilat përdoren për të destabilizuar sistemet politike, për të shtrembëruar opinionin publik dhe për të minuar proceset demokratike në shtetet anëtare të Këshillit të Evropës.
Në një seksion të veçantë, rezoluta u bën thirrje shteteve anëtare të Këshillit të Evropës dhe vendeve partnere të veprojnë pa vonesë për të krijuar një arkitekturë ndërkombëtare të llogaridhënies:
• të punohet urgjentisht për krijimin dhe aderimin në Marrëveshjen e Zgjeruar të Pjesshme mbi Komitetin e Menaxhimit të Tribunalit Special për Krimin e Agresionit kundër Ukrainës
• të lidhë marrëveshje bashkëpunimi me Tribunalin e ardhshëm Special
• puna për miratimin dhe hapjen për nënshkrim të Konventës mbi Themelimin e një Komisioni Ndërkombëtar për Shqyrtimin e Aplikimeve për Ukrainën
• të intensifikojë përpjekjet për të krijuar një fond ndërkombëtar kompensimi që do të financohet nga asetet e ngrira shtetërore ruse
Elemente shtesë të rezolutës përfundimtare
Një tjetër kërkesë në rezolutë është forcimi i sanksioneve kundër Rusisë dhe aleatëve të saj dhe bën thirrje për:
• Ripërtëritja e përpjekjeve për të zvogëluar skemat e shmangies së sanksioneve, duke përfshirë edhe përmes sanksioneve dytësore
• Zgjerimi i listës së individëve dhe subjekteve të sanksionuara për të përfshirë të gjithë zyrtarët e lartë financiarë, të gjitha bankat ruse dhe flotën në hije
• rritja e fushëveprimit sektorial të sanksioneve, duke synuar zinxhirët e furnizimit me teknologji me përdorim të dyfishtë, makineritë dhe pajisjet
• ulje e mëtejshme e çmimeve të naftës dhe forcimi i sanksioneve energjetike
