Statistikat e fundit makroekonomike për tremujorin e tretë të këtij viti tregojnë se ekonomia vazhdon të ngadalësohet. Ndërkohë, kërkesa vazhdon të rritet, megjithëse me një ritëm më të ngadaltë, ndërsa oferta tashmë është në rënie. As Banka Qendrore dhe as qeveria nuk kanë ndonjë mjet për të ndaluar krizën në zhvillim.
Javën e kaluar, Rusia publikoi një seri të re statistikash makroekonomike për tremujorin e tretë, duke vazhduar trendet e vendosura dhe duke konfirmuar vlerësimet e shprehura vazhdimisht në Radio Liberty. Ekonomia ruse në tërësi vazhdon të ngadalësohet. PBB-ja vjetore nga korriku deri në shtator u rrit me 0.6%, pas rritjes prej 1.1% në tremujorin e dytë dhe 1.4% në të parin. Kërkesa e konsumatorëve është nxitur nga rritja e pagave dhe të ardhurave si nominale ashtu edhe reale (domethënë, e rregulluar për inflacionin zyrtar). Kjo rritje është ngadalësuar, por mbetet në rrugën e duhur . Sipas Rosstat, të ardhurat reale të disponueshme u rritën me 9.2% në nëntë muajt e parë të vitit. Megjithatë, rusët kanë filluar të kursejnë ushqim. Shitjet e ushqimeve u rritën në terma monetarë, por filluan të bien në terma fizikë. Kjo mund të vijë si surprizë, sigurisht: të ardhurat po rriten më shpejt se çmimet, të paktën sipas Rosstat. Derisa të hasni të dhëna të publikuara në Kommersant se si janë rritur çmimet e ushqimeve bazë që nga fillimi i vitit.
Vaji i lulediellit dhe mishi i derrit janë rritur me më shumë se 11%, buka është rritur me 13-14%, mishi i viçit është rritur me 15%, djathi është rritur me 17%, domatet janë rritur me 20% dhe peshku i ngrirë është rritur me 27.7%. Me sa duket, të gjitha anijet me rrjetë peshkimi po shndërrohen në anije cisterna të “flotës në hije”. Ndërkohë, inflacioni zyrtar kumulativ që nga fillimi i vitit është një nivel modest prej 4.29%.
Por le të kthehemi te ekuilibri i ofertës dhe kërkesës. Siç pritej, hendeku tani shkaktohet jo vetëm nga kërkesa e tepërt e gjeneruar nga vetë lufta dhe prodhimi ushtarak, por edhe nga një rënie e ofertës. Prodhimi në sektorët civilë – nga industria ushqimore te përpunimi i drurit dhe prodhimi i mobiljeve – është në rënie. Industria e automobilave është në krizë të plotë. Prodhimi i automjeteve, rimorkiove dhe gjysmërimorkiove ka rënë ndjeshëm me një të katërtën nga viti në vit. Investimet kanë ngecur dhe prodhimi i makinerive dhe pajisjeve ka rënë ndjeshëm me 15%.
Ndërmarrjet e mëdha, përfshirë ato që formojnë qytete, dhe industri të tëra janë të mbingarkuara me borxhe, duke i dërguar punëtorët në leje të papaguar dhe po kalojnë në kategorinë “financiarisht të paqëndrueshme”, domethënë në prag të falimentimit.
Qeveria nuk mund t’i mbështesë ata përmes lehtësimeve tatimore ose subvencioneve buxhetore, pasi kjo do të nënkuptonte një rritje të ndjeshme të shpenzimeve buxhetore ose një deficit buxhetor, gjë që do të përshpejtonte inflacionin dhe do t’i jepte Bankës së Rusisë një pretekst për të kaluar nga uljet e normave në rritjen e normave. Megjithatë, të flasësh për vënien nën kontroll të inflacionit është kryesisht një dëshirë e kotë. Nga 1 deri më 27 tetor të këtij viti, çmimet u rritën më shumë se gjatë gjithë muajit tetor 2024.
Përtej gjendjes së depresionuar të sektorit civil dhe tkurrjes së ofertës, ka edhe efekte të tjera anësore të normave të larta të interesit. Këto përfshijnë mbingarkesën e madhe të kërkesës së shtyrë të akumuluar në depozitat bankare dhe letrat me vlerë të borxhit, si dhe një rubël të mbivlerësuar (pavarësisht nga ajo që thotë Guvernatorja e Bankës së Rusisë Elvira Nabiullina ). Ulja e normës reale – e rregulluar nga inflacioni – po bëhet e rrezikshme. Një veprim i pakujdesshëm dhe një ortek kërkese e shtyrë do të derdhet në treg, duke dërguar “para kauboj” të vrapojnë drejt Perëndimit të Egër, Lindjes edhe më të egër ose Jugut Global – varësisht se ku janë dyndur, të nxitura nga kthimet jonormale në instrumentet pa rrezik. Rezultati do të jetë një zhvlerësim i shpejtë dhe inflacion galopant, me pasojat e njohura. Pra, e vetmja mundësi është të miratoni një qëndrim si struci dhe të filloni të bindni veten dhe të tjerët se një recesion është i pamundur pa rënie të të ardhurave dhe rritje të papunësisë. Sigurisht që është.
A mund të bënin më në fund Nabiullina, Siluanov, Reshetnikov apo Mishustin diçka për të ndaluar krizën? Nuk ka absolutisht asgjë. Secili prej tyre është i ngarkuar me funksione të kufizuara për të ruajtur sistemin ekzistues. Secili e përmbush me zell këtë funksion me sa më shumë aftësi intelektuale dhe organizative. Problemi është se kriza është sistemike dhe as të gjithë këta aktorë së bashku, dhe sidomos secili prej tyre individualisht, nuk kanë mandatin për të ndryshuar sistemin. Çekuilibri kryesor, i cili po përkeqësohet dhe po e bën sistemin gjithnjë e më të paqëndrueshëm, është marrëdhënia midis atyre që furnizojnë tregun me mallra dhe shërbime (përfshirë eksportuesit që ofrojnë valutë të huaj për të paguar importet) dhe atyre që thjesht konsumojnë pa ofruar asgjë në këmbim. Edhe para luftës, situata – për shkak të një popullsie në plakje, strukturës së punësimit dhe problemeve demografike – ishte larg të qenit rozë. Dhe me fillimin e saj, përveç pensionistëve dhe zyrtarëve, kishte edhe punëtorë në fabrikat ushtarake që mprehin pjesë për tanke dhe mitralozë, dhe rrobaqepëse që qepin pa u lodhur uniforma ushtarake që më pas kalben në fushat ukrainase.
Megjithatë, kjo nuk do të thotë se është e pamundur të eliminohet çekuilibri strukturor dhe të rivendoset shëndeti i ekonomisë ruse. E tëra çfarë nevojitet është të zbatohet një program minimal me tre pika, secili prej të cilave, nëse është e nevojshme, mund të zgjerohet në një dokument me shumë faqe me faza, llogaritje dhe justifikime. Për momentin, le ta mbajmë të shkurtër dhe konkret.
Pika e parë është demilitarizimi.
Maksimumi që Rusia mund të përballojë me demografinë e saj aktuale është një ushtri kompakte profesionale. Një përpjekje për të kaluar në një forcë të tillë u bë në fund të viteve 1990, por meqenëse qiratë e naftës u rritën për shkak të rritjes së çmimeve globale, ajo u braktis. Demilitarizimi nënkupton një zvogëlim jo vetëm të madhësisë së ushtrisë, por edhe të agjencive të shumta të sigurisë dhe shërbimeve speciale. Do të ishte gjithashtu një ide e mirë të hollohej burokracia. Sa i përket prodhimit ushtarak, prodhimi i tij mund të jetë një burim rritjeje ekonomike – jo nominale, por reale – nëse armët e prodhuara eksportohen në vend që të hidhen në fushën e betejës.
E dyta është denazifikimi.
Për të gjitha vendet me popullsi në plakje, migrimi i fuqisë punëtore është një nga mënyrat më të thjeshta për të adresuar barrën që u ngarkohet punëtorëve nga sistemet e pensioneve dhe të sigurimeve shoqërore. Një politikë kuptimplote migrimi me programe adaptimi për migrantët, duke ruajtur njëkohësisht një ekuilibër midis asimilimit dhe ruajtjes së diversitetit kulturor, është një ndërmarrje e vështirë, por me rëndësi jetike për ekonominë.
Megjithatë, pika më e vështirë dhe në të njëjtën kohë më e rëndësishme për ekonominë është e treta.
Rivendosja e institucioneve.
Nga një perspektivë ekonomike, më të rëndësishmet janë institucioni i pronës dhe një sistem gjyqësor i pavarur. Asnjëra nuk mund të rivendoset pa reformë kushtetuese dhe politike. Aktualisht, këto institucione vazhdojnë të shkërmoqen. Prona, si në ditët e monarkisë absolute, është bërë mënyra e perandorit për të shpërblyer shërbëtorët besnikë dhe ata që kërkojnë kënaqësi. Nëse i ke shërbyer mirë, do të kesh një fshat për të ushqyer veten. Nëse jo, mund të shkosh në Siberi, por ka shumë njerëz të tjerë që do ta marrin atë fshat. Dhe kjo vlen jo vetëm për pronën. Nuk kemi pse të kërkojmë larg për shembuj. Merrni, për shembull, iniciativën e fundit nga Kryetari i Dumës Shtetërore, Vyacheslav Volodin, për të transferuar pensionet e agjentëve të huaj në llogari të ngrira. Me fjalë të tjera, duke i privuar në thelb pensionistët nga pensionet e tyre për mungesën e besnikërisë ndaj qeverisë aktuale. Dhe në këtë strukturë, një pension pune – para të fituara gjatë dekadave të pagesës së taksave të drejtpërdrejta dhe të bazuara në çmime, akcizave, kontributeve shoqërore dhe taksave të tjera që mbështesnin zyrtarët, forcat e sigurisë, ushtrinë, brezat e mëparshëm të pensionistëve dhe ata që nuk ishin në gjendje të mbështesnin veten – transformohet në një lëmoshë për besnikëri, të cilën zyrtarët mund ta japin ose ta marrin.
Pasi të zbatohen këto tre pika, mund të shqyrtojmë decentralizimin, privatizimin dhe shumë gjëra të tjera që do ta bëjnë sistemin më efikas. Por pa këtë themel, asnjë ekonomi e shëndetshme nuk do të jetë e mundur në Rusi.
