Vrasja e aktivistit të shquar pro-ukrainas Demyan Hanul shihet si pjesë e një fushate të Kremlinit për të goditur nacionalizmin në Odessa, një qytet që i përmbahet të kaluarës së tij perandorake. E shtëna e parë e goditi Hanulin në shpinë, duke e lënë të lëkundur në trotuar. Vrasësi e ndoqi ngadalë duke kaluar kalimtarët e tronditur, u përkul mbi viktimën e tij dhe qëlloi një tjetër plumb, këtë herë në kokë. Pastaj ai u largua me qetësi, raporton The Times.
Hanul, 31 vjeç, ishte aktivisti më i shquar pro-ukrainas në Odesa, një port kyç që mban gjallë ekonominë e Ukrainës dhe është shumë i lakmuar nga Presidenti rus Putin. Gjyqi i vrasësit të tij të dyshuar, 46-vjeçarit Serhiy Shalayev, një dezertor nga ushtria ukrainase, është planifikuar të përfundojë këtë muaj. Ai akuzohet për kryerjen e atentatit, i cili ndodhi në mars, me urdhër të shërbimit të inteligjencës ruse.
Një perlë strategjike dhe një objektiv rus
Odessa luajti një rol kyç në fushatën e suksesshme ukrainase kundër Flotës Ruse të Detit të Zi. Që nga fillimi i pushtimit në vitin 2022, Ukraina ka shkatërruar të paktën 15 anije luftarake ruse, shumë prej të cilave me ndihmën e dronëve detarë, dhe e ka detyruar pjesën tjetër të flotës të kërkojë siguri pranë bregdetit rus. Ndërsa mundësia e një pushtimi detar të Odessës u bë gjithnjë e më e vogël, Rusia, nëpërmjet shërbimeve të saj të inteligjencës, rriti përpjekjet e saj për të rekrutuar vrasës dhe sabotatorë në qytet, duke kërkuar të shuajë nacionalizmin dhe të inkurajojë ndjenjat pro-ruse.
Prokurorët besojnë se Shalayev është një nga këta agjentë. Edhe pse ai e ka pranuar vrasjen, ai pretendon në mbrojtje të tij se është mashtruar për të kryer krimin nga agjentë të inteligjencës ruse që paraqiteshin si ukrainas, të cilët e bindën se Hanul ishte tradhtar. Prokuroria beson se, duke pasur parasysh rëndësinë e Hanul, shpjegimi i Shalayev nuk është i besueshëm dhe në asnjë mënyrë nuk e justifikon vrasjen.
Luftëtar kundër “botës ruse”
Odesa është një qytet me bulevard madhështorë nga shekulli i 19-të, dikur i katërti më i madh në Perandorinë Ruse, dhe i festuar në këngë në gjuhën ruse si një “perlë pranë detit”. Shumë nga qytetarët e saj flasin rusisht dhe kanë një identitet të fortë lokal, ndonjëherë armiqësor ndaj Kievit. Hanul kërkoi ta ndryshonte këtë, duke avokuar për heqjen e simboleve perandorake, siç është statuja e Katerinës së Madhe dhe monumentet komuniste.
“Odesa është ndoshta rajoni me më shumë ‘vatnikë’ – ata separatistë që e duan gjuhën ruse dhe nuk durojnë asgjë ukrainase”, tha babai i Hanulit, Vadim, jashtë sallës së gjyqit. “Ai ishte një luftëtar kundër autoriteteve lokale që përpiqeshin vazhdimisht të ruanin gjithçka ruse që ekzistonte në Ukrainë: kulturën, gjuhën, zakonet. Ai autoritet lokal ‘vatnik’ nuk njihte asgjë ukrainase.”
Organizata e Hanulit, “Street Front”, organizoi protesta dhe veprime që synonin bizneset që vepronin në rusisht, në kundërshtim me ligjet ukrainase. Ata gjithashtu mblodhën fonde për forcat e armatosura ukrainase.
Një e kaluar e diskutueshme dhe armiq të shumtë
Gjatë karrierës së tij 11-vjeçare si aktivist, Hanul bëri shumë armiq. Në vitin 2014, kur ai ishte i lidhur me një grup të ekstremit të djathtë, ai mori pjesë në përleshje të dhunshme midis nacionalistëve ukrainas dhe protestuesve pro-rusë. Gjatë trazirave, një ndërtesë sindikate u përfshi nga flakët, duke vrarë 42 persona. Hanul, atëherë 20 vjeç, mohoi çdo përfshirje në zjarr. Më vonë ai u distancua nga e djathta ekstreme, por aktivizmi i tij mbeti agresiv, duke përfshirë shpesh konfrontime fizike dhe vandalizëm të monumenteve.
Makina e tij u dogj në vitin 2020 dhe ai u sulmua dhe u rrah në vitin 2023. Vitin e kaluar, Rusia e paditi atë në mungesë për dëmtimin e monumenteve ruse. Një komplot për ta vrarë atë u parandalua gjithashtu atë vit. Në vitin 2023, ai u akuzua për posedim të paligjshëm të armëve, por nuk u dënua.
Rrjeti i ndikimit dhe ndryshimet politike
Anatoli Bojko, kreu i degës së Odesës të Komitetit të Votuesve të Ukrainës, shpjegon rrënjosjen e thellë të ndikimit rus. “Odesa është e rëndësishme për Putinin për shumë arsye”, tha Bojko. “Qasja në Detin e Zi ka qenë gjithmonë e shenjtë për rusët. Menjëherë pas Revolucionit Portokalli të vitit 2004, rusët filluan përgatitjet për të marrë kontrollin e Ukrainës dhe Odesa është një pikë kyçe strategjike.”
Ai shtoi se FSB-ja ruse ka financuar politikanë dhe mafiozë vendas për dekada të tëra për të promovuar narrativa pro-ruse. Kur Putini aneksoi Krimenë në vitin 2014, inteligjenca ruse u përpoq të krijonte një “Republikë Popullore Besarabe” me Odesën si kryeqytet, por plani u pengua nga shërbimi i sigurisë SBU i Ukrainës. Muajin e kaluar, Presidenti Zelenskiy i revokoi shtetësinë dhe detyrat e kryetarit të bashkisë Gennady Trukhanov për dyshimin se posedonte një pasaportë ruse dhe emëroi një administratë ushtarake.
Hanul nuk është viktima e vetme. Korrikun e kaluar, Iryna Farion, një politikane nacionaliste, u vra në Lviv. Në gusht të këtij viti, gjithashtu në Lviv, u vra Andrij Parubij, ish-kryetari i parlamentit ukrainas. Serhij Sternenko, një aktivist tjetër nga Odesa, i mbijetoi dy atentateve. Shërbimi i sigurisë ukrainase sugjeroi përfshirjen e Rusisë në të gjitha sulmet.
