Shqetësimi midis politikanëve evropianë për një konflikt të mundshëm të drejtpërdrejtë me Rusinë është duke u rritur . Si pasojë, Evropa po rrit shpenzimet e mbrojtjes. Por një pyetje mbetet kryesisht e pazgjidhur: si të lëvizen shpejt trupat, armët dhe pajisjet ushtarake nga një vend në tjetrin në rast të një konflikti?
Ideja e krijimit të një “Shengeni ushtarak” – një zonë ku personeli ushtarak dhe trupat mund të lëviznin brenda Bashkimit Evropian po aq lirisht sa civilët – është diskutuar për shumë vite. Megjithatë, ky plan mbetet i pakapshëm si për BE-në ashtu edhe për NATO-n. Më 19 nëntor, Komisioni Evropian paraqiti përpjekjen e tij të fundit për të zbatuar idenë e një “Shengeni ushtarak” deri në fund të kësaj dekade.
Një version paraprak i një dokumenti kushtuar kësaj çështjeje, i shqyrtuar nga Radio Liberty, përshkruan dy mënyra për të arritur këtë qëllim. Së pari, investimi në qindra “pika bllokimi” në të gjithë kontinentin, siç janë hekurudhat, portet dhe urat. Kjo vlen edhe për vendet kandidate për në BE, Ukrainën dhe Moldavinë, të cilat, sipas autorëve të dokumentit, janë thelbësore për integrimin në strukturat e transportit ushtarak të BE-së.
Së dyti, është një reduktim i procedurave burokratike në mënyrë që ligjet e ndryshme kombëtare dhe ngadalësia e zyrtarëve të mos pengojnë lëvizjen e shpejtë të burimeve ushtarake nga një vend evropian në tjetrin.
Shumë fjalë, pak përparim
Në vitin 2017, ideja e një “Shengeni ushtarak” u bë një “fushë prioritare” për Brukselin dhe Komisioni Evropian zhvilloi plane veprimi për vitet 2018, 2022 dhe 2024. Megjithatë, progresi ka qenë i kufizuar.
Diplomatët evropianë, duke folur për Radio Liberty në kushte anonimiteti, besojnë se dështimi i projektit sigurisht nuk është për shkak të mungesës së vëmendjes ndaj kësaj çështjeje. Ata thonë se zakonisht është lart në axhendë kur diskutohet bashkëpunimi midis BE-së dhe NATO-s. Megjithatë, asnjëra organizatë nuk e ka trajtuar ndonjëherë realisht atë, duke ia kaluar përgjegjësinë për vendimin përfundimtar partnerëve të tyre.
NATO ka shpresuar prej kohësh që BE-ja do t’i kushtonte më shumë kompetenca legjislative dhe burime lëvizshmërisë ushtarake, veçanërisht tani që 23 nga 27 shtetet anëtare të BE-së janë gjithashtu anëtare të Aleancës së Atlantikut të Veriut. Për më tepër, lufta në Ukrainë vetëm sa ka rritur nevojën për të përshpejtuar punën në të gjitha çështjet që lidhen me mbrojtjen.
Në të njëjtën kohë, në BE ekziston zhgënjim që NATO po përqendrohet shumë në shpenzimet për pajisje të shtrenjta ushtarake dhe shumë pak në mënyrën e transportimit të tyre dhe bërjes së tyre të arritshme për të gjithë anëtarët e aleancës.
Situata mund të ndryshojë falë objektivave të reja të vendosura nga NATO. Këto përfshijnë shpenzimin e 3.5% të produktit të brendshëm bruto (PBB) për pajisje ushtarake deri në vitin 2035 dhe një shtesë prej 1.5% për investime jo-ushtarake, të lidhura me mbrojtjen. Shpenzimet për “Shengenin ushtarak” mund të përfshihen në këto investime.
Megjithatë, siç thekson dokumenti i Komisionit Evropian, suksesi varet kryesisht nga vendet individuale. “Ndërsa Shtetet Anëtare mbeten të lira të vendosin nëse do të lejojnë forcat e armatosura të huaja të kalojnë territorin e tyre për qëllime të sigurisë dhe mbrojtjes kombëtare, BE-ja duhet të ketë një mekanizëm lëvizshmërie ushtarake që balancon nevojat ushtarake dhe civile”, thuhet në dokument.
Qëllimi i Komisionit Evropian aktual, mandati i të cilit skadon në vitin 2029, është të “krijojë një zonë mobiliteti ushtarak në të gjithë BE-në deri në fund të vitit 2027, si një hap i parë drejt arritjes graduale të një ‘Shengeni ushtarak’ për sa i përket rregulloreve, infrastrukturës dhe kapacitetit”.
Në një pistë
Pyetja është nëse fondet e nevojshme do të jenë në dispozicion këtë herë.
Në buxhetin e fundit shumëvjeçar të BE-së (2021-2027), afërsisht 1.7 miliardë euro u ndanë për infrastrukturën e transportit civil/ushtarak me përdorim të dyfishtë, duke u përqendruar në 95 projekte në 21 vende. Megjithatë, siç vëren dokumenti, “kërkesa për financim nga BE-ja i tejkaloi ndjeshëm burimet e disponueshme dhe të gjitha propozimet u ndryshuan ndjeshëm”.
Për buxhetin e ardhshëm afatgjatë (2028-2034), Komisioni propozoi ndarjen e 17.65 miliardë eurove për infrastrukturën e transportit me përdorim të dyfishtë, me një fokus të veçantë në 500 “projekte prioritare” që synojnë të përshpejtojnë dhe thjeshtojnë transportin e pajisjeve ushtarake.
Por a do të funksionojë? Sidomos duke pasur parasysh që shtetet anëtare gjithmonë i zbutin propozimet fillestare të Brukselit dhe preferojnë të kanalizojnë fondet e BE-së në sektorë më të favorshëm politikisht, siç janë bujqësia, peshkimi dhe shpenzimet sociale.
Hekurudha është mënyra më e shtrenjtë e transportit kur bëhet fjalë për lëvizshmërinë ushtarake. Më herët këtë vit, BE-ja ra dakord për katër korridore prioritare të lëvizshmërisë ushtarake: veriore, jugore, lindore dhe qendrore. Korridori verior, që lidh kryesisht Holandën me Gjermaninë dhe Poloninë, dhe më pas me Ukrainën, konsiderohet më i përparuari.
Dokumenti i komisionit thekson veçanërisht seksionin hekurudhor prej 22 kilometrash që lidh Ukrainën perëndimore me Sllovakinë dhe pjesën tjetër të Evropës Qendrore. Ky seksion, duke përdorur gabaritin standard evropian (pjesa tjetër e Ukrainës ka një gabarit më të gjerë), u hap në shtator.
Komisioni Evropian raporton se “po zhvillohet puna përgatitore për të futur në përdorim gabaritin standard evropian në korridoret e transportit që lidhin Moldavinë dhe Ukrainën me shtetet anëtare të BE-së”. Ideja është që në të ardhmen, i gjithë Bashkimi Evropian, përfshirë vendet kandidate, të përdorë të njëjtin gabarit hekurudhor.
Brukseli është gjithashtu i përgatitur të ndajë fonde për elementë të tjerë jetikë për transportin ushtarak, siç është transporti ajror i ngarkesave të mëdha, tragetet me përdorim të dyfishtë dhe platformat për transportimin e armëve të rënda si raketat dhe tanket.
EMERSA TË SHPEJTA
Megjithatë, në fund të fundit, ndryshimet më të mëdha që BE-ja mund të bëjë kanë të bëjnë me legjislacionin që lehtëson lëvizjen e trupave dhe pajisjeve. Aktualisht, marrja e lejes për të transportuar ngarkesa ushtarake nga një vend i BE-së në një tjetër mund të zgjasë deri në 45 ditë.
Qëllimi i Brukselit është ta shkurtojë këtë periudhë në tre ditë. Çuditërisht, rregulloret e harmonizuara të BE-së, të cilat janë të qëndrueshme prej kohësh, mbi transportin e mallrave të rrezikshme, nuk zbatohen për dërgesat ushtarake. Kjo do të thotë që shpesh duhet të arrihen marrëveshje të veçanta.
Një propozim tjetër është që autorizimi për transferimin e pajisjeve ushtarake midis shteteve anëtare nuk do të ketë më nevojë të rinovohet çdo vit. Ai thjesht do të mbetet i vlefshëm derisa të revokohet. Vendet jo-anëtare të BE-së gjithashtu do të jenë në gjendje të marrin pjesë në këtë mekanizëm.
Elementi i tij kyç do të jetë i ashtuquajturi “Sistemi i Reagimit të Shpejtë të Lëvizshmërisë Ushtarake Evropiane” (EMERS), i cili mund të aktivizohet brenda 48 orëve nga marrja e një propozimi përkatës nga Komisioni Evropian ose një shtet anëtar i BE-së.
Nëse aktivizohet EMERS për shkak të një emergjence të mundshme ushtarake, dërgesat ushtarake ndërkufitare do të kërkojnë vetëm njoftim të shkurtuar. Shumica e procedurave standarde do të hiqen dorë, me përjashtim të formaliteteve doganore.
Sigurisht, të gjitha këto propozime duhet të koordinohen midis shteteve anëtare të BE-së, gjë që shpesh kërkon unanimitet. Por duke qenë se lufta në Ukrainë nuk tregon shenja mbarimi dhe diskutimet për veprime të koordinuara për të sprapsur një sulm të mundshëm rus po bëhen gjithnjë e më të zëshme në Evropë, duket se “Shengeni ushtarak” ka marrë shansin e tij më të mirë deri më tani.
