ESTONIA, Letonia dhe Lituania u tërhoqën nga konventa globale për ndalimin e minave kundër personit në mesin e këtij viti dhe kohët e fundit filluan përgatitjet përfundimtare për vendosjen e këtyre armëve shpërthyese në kufijtë me Rusinë dhe Bjellorusinë. Polonia dhe Finlanda gjithashtu kanë njoftuar tërheqjen e tyre nga ajo konventë, e cila do të hyjë në fuqi në fillim të vitit të ardhshëm.
Konventa mbi Ndalimin e Përdorimit, Stokimit, Prodhimit dhe Transferimit të Minave Kundër Personelit, e njohur si Konventa e Otavës, u miratua në vitin 1997 dhe hyri në fuqi më 1 mars 1999. Rregullat e saj kryesore janë një ndalim i plotë i prodhimit, stokimit, transferimit dhe përdorimit të minave kundër personit, si dhe një detyrim për të shkatërruar rezervat ekzistuese dhe për të kryer operacione çminimi dhe për të ndihmuar viktimat.
Konventa u ratifikua nga 165 vende në mbarë botën, por jo nga vendet kryesore që janë njëkohësisht prodhues dhe përdorues të mëdhenj të këtyre minave – SHBA-të, Rusia, Kina, India, Pakistani, gjë që kufizoi universalitetin e vetë konventës. Bashkimi Evropian ka qenë gjithmonë lider në thirrjet për ndalimin e minave kundër personit, por në fillim të vitit 2025 pati ndryshime dramatike në politikat e disa shteteve anëtare të BE-së.
Përvojë “e pasur” me Rusinë
Shtetet baltike të Estonisë, Letonisë dhe Lituanisë kanë nisur procedurat zyrtare të tërheqjes në të njëjtën kohë. Ata e justifikuan vendimin me realitetet e reja të sigurisë pas pushtimit rus të Ukrainës. Në deklaratën e përbashkët të ministrave të mbrojtjes të tre shteteve baltike dhe Polonisë, u tha qartë se “kërcënimet ushtarake ndaj vendeve që kufizohen me Rusinë dhe Bjellorusinë janë rritur ndjeshëm”.
“Me vendimin, ne po dërgojmë një mesazh të qartë – vendet tona janë të gatshme, mund dhe duhet të përdorin të gjitha masat e nevojshme për mbrojtjen e tyre.” Argumenti kryesor i përsëritur nga udhëheqësit politikë të këtyre vendeve është përvoja “e pasur” me Rusinë. Përveç kësaj, ata deklarojnë mjedisin e ndryshuar të sigurisë në Evropë dhe faktin se kërcënimet nga Rusia perceptohen ndryshe nga ata që nuk janë gjeografikisht afër saj.
Udhëheqësit e këtyre vendeve kanë theksuar vazhdimisht se ushtria ruse përdori shpesh fusha me mina dhe metoda të tjera jokonvencionale gjatë pushtimit të Ukrainës. Qeveritë argumentojnë se minat mund të jenë një element “i domosdoshëm” i mbrojtjes territoriale, veçanërisht në shtetet baltike dhe Poloni, ku frika nga një agresion i papritur dhe i shpejtë është e fortë.
Kryeministri polak Donald Tusk tha se këto janë kohë kur asnjë vend nuk duhet ta dobësojë veten. “Çdo gjë që mund të forcojë mbrojtjen polake do të zbatohet. Ne do të përdorim të gjitha opsionet.”
Hap prapa
Organizatat civile dhe humanitare paralajmërojnë për pasoja katastrofike për civilët dhe të drejtën ndërkombëtare humanitare.
Organizata dhe shoqata të shumta paqeje, si dhe organizatorë të fushatave ndërkombëtare për ndalimin e minave, kanë paralajmëruar se kjo tërheqje po zhbën dekada të tëra përpjekjesh për të mbrojtur civilët, duke e kthyer qytetërimin prapa dhe duke rritur praktikisht rrezikun e viktimave civile dhe pasojave afatgjata (minimi i zonave bujqësore, migrimi, dëmet ekonomike).
Human Rights Watch shkruan se ky vendim “vë në rrezik edhe civilët e tyre” dhe përfaqëson një hap prapa në të drejtën humanitare. Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq u bëri thirrje publikisht shteteve të rishqyrtojnë vendimet e tyre dhe u kujtoi atyre detyrimet e tyre humanitare.
Aktivistë të shquar iu bashkuan deklaratave të organizatave humanitare. Fituesja e Çmimit Nobel për Paqen në vitin 1997, Jody Williams (pikërisht për shkak të luftës për të ndaluar dhe ndaluar prodhimin e minave kundër personelit) e quajti këtë braktisje të konventës të tmerrshme.
“Më vjen të qaj tashmë. Kemi punuar me vite për ta bërë botën pa mina dhe tani pesë vende evropiane po njoftojnë daljen e tyre nga ky regjim. E di që sapo të fillojë, nuk do të ndalet.”
Ekspertët të ndarë
Analistët ushtarakë janë të ndarë në mendime mbi efektivitetin e minave të tilla në epokën e sotme të luftës me dronë.
Disa thonë se në rast të një pushtimi të papritur tokësor, fushat e minuara mund të ngadalësojnë përparimin e armikut dhe të japin kohë për mobilizim ose ndërhyrje të NATO-s.
Të tjerë, megjithatë, paralajmërojnë për probleme praktike dhe taktike – në epokën e luftës ajrore, fushat e minave janë më pak efektive në parandalimin e sulmeve komplekse të kombinuara, dhe vendosja e tyre kërkon logjistikë, trajnim dhe planifikim afatgjatë të çminimit.
Gjithashtu, prania e fushave të minuara mund ta bëjë të vështirë mbrojtjen dhe evakuimin e civilëve. “Tërheqja e këtyre pesë vendeve nga Konventa për Ndalimin e Minave Kundër Personelit nuk është vetëm një hap formal, por është një sinjal strategjik se mbrojtja e civilëve dhe standardet ndërkombëtare humanitare nuk janë më përparësi”, tha Mary Wareham, drejtoreshë e krizave, konflikteve dhe armatimeve në Human Rights Watch.
“Ndërsa situata e sigurisë në krahun lindor të Evropës është intensifikuar, vendet e lartpërmendura gabimisht vlerësojnë se përdorimi i minave do t’u ofrojë atyre fleksibilitet të shtuar. Megjithatë, minat kanë vlerë të kufizuar ushtarake, ndërsa pasojat e tyre humanitare janë katastrofike si për vendet që i përdorin ato ashtu edhe për civilët e tyre.
“Duke vepruar kështu, ata rrezikojnë të kontaminojnë tokën e tyre me mina në planin afatgjatë, duke dobësuar pozicionin e tyre moral dhe ligjor dhe duke zhbërë dekada përpjekjesh për të mbrojtur jetët pas luftës”, tha ajo.
Ndërkohë, është e qartë se kjo është një pikë kthese në tokën evropiane, si për minat ashtu edhe për konventat mbi mbrojtjen e njeriut. Për momentin, nuk ka njoftime nëse ndonjë vend tjetër i BE-së do t’u bashkohet shteteve baltike, Polonisë dhe Finlandës.
