Në bashkëpunim me shkollen e gazetarise ne Novi Sad dhe hulumtuesin e lajmeve te rreme, ata listojnë 10 gënjeshtrat më të zakonshme dhe informacionet manipuluese të pranishme në diskursin publik.
“Këto burime dezinformimi përfshijnë mitet për emrin e operacionit të NATO-s “Engjëlli i Mëshirshëm” , gënjeshtra për shënimin e fillimit të bombardimeve, tregime të fabrikuara për rolin e pilotëve të NATO-s, përhapja e spekulimeve për pasojat shëndetësore të bombardimeve me uranium të varfëruar, të pasakta. vlerësimet e numrit të viktimave të bombardimeve, përfaqësimi i njëanshëm i burimit të armëve, dezinformatat për NATO-n dhe Kosovën, informacione manipuluese për anëtarësimin në NATO, portretizimi negativ i bashkëpunimit me NATO-n dhe gënjeshtra për supremacinë ushtarake të Serbisë2, thuhet në shpjegimin e Institutit për Çështjet evropiane.
“Për të kapërcyer këto probleme dhe për të shmangur përsëritjen e tragjedive të ngjashme në të ardhmen, është e nevojshme të diskutohen hapur shkaqet që çuan në 24 mars 1999 dhe pasojat me të cilat po jetojmë sot. Manipulimet dhe gënjeshtrat nuk e ndihmojnë këtë bisedë. Ftojmë të gjithë aktorët përkatës, autoritetet, politikanët, ekspertët, mediat dhe qytetarët që të rishqyrtojnë dhe të punojnë së bashku për të kuptuar dhe kapërcyer këto çështje të vështira. Vetëm kështu do të mund të shpjegojmë bashkëpunimin e sotëm që Serbia ka me NATO-n, por edhe të diskutojmë me maturi anëtarësimin në NATO si garanci e sigurisë së Serbisë dhe qytetarëve tanë nesër”, thuhet në njoftim.
Gënjeshtra 1: Operacioni ushtarak i NATO-s nuk u quajt Engjëlli i Mëshirës
Gënjeshtra 2: Vetëm që nga viti 2014 kemi shënuar fillimin e bombardimeve
Qëndrimi negativ ndaj NATO-s në publik shpesh përdoret për qëllime politike, si për vetëpromovim, ashtu edhe për sulme ndaj kundërshtarëve politikë. Ana Brnabiq deklaroi në atë kohë se fillimi i bombardimeve të NATO-s nuk u shënua deri në vitin 2014, duke e përdorur atë si një argument për interesat e saj politike. Mirëpo, gazetarët kanë konstatuar se ky pretendim është i pavërtetë, sepse bombardimi është shënuar edhe para ardhjes në pushtet të Partisë Progresive Serbe.
Gënjeshtra 3: Pilotët e NATO-s – nga heronjtë tek kriminelët
Për shembull, media serbe raportoi një histori të sajuar në lidhje me pilotin e NATO-s, Stephen Monaghan, që padit Serbinë për kompensim për traumën e pësuar gjatë bombardimeve, megjithëse më vonë u zbulua se historia ishte tërësisht e sajuar. Ngjashëm, edhe lajmi për pilotin e NATO-s, Nicole Malchovski, i cili gjoja bombardoi Serbinë për 200 orë në vazhdimësi, i quajtur “kriminel lufte”, ishte gjithashtu manipulues dhe i pavërtetë.
Këta shembuj ilustrojnë se si e kaluara mund të përdoret për qëllime politike, duke e bërë edhe më të vështirë diskutimin objektiv të ngjarjeve të së kaluarës. Një shembull tjetër është lajmi për vdekjen e Stefanos Panagiotis, njeriu që dyshohet se organizoi protestat, pengoi fluturimin e avionëve të NATO-s dhe bllokoi aeroportin në Greqi gjatë ndërhyrjes së NATO-s. Në vitin 2019, në rrjetet sociale u përhap një foto që shoqëronte lajmin e vdekjes së këtij burri, por gazetarët verifikues të fakteve konstatuan shpejt se fotografia nuk ishte e Panagiotis, por e përfaqësuesit të minoritetit grek në Kuvendin e Shqipërisë, Vanđel Dula.
Gënjeshtra 4: Po vdesim masivisht nga uraniumi i varfëruar që NATO ka spërkatur kudo
Lidhur me ato akuza të NATO-s, ata theksojnë faktin se në vitin 2001, ajo aleancë, në bashkëpunim me Kombet e Bashkuara, formoi Komitetin për Uraniumin e varfëruar, i cili në bazë të dëshmive të pavarura “arriti në përfundimin se përdorimi i uraniumit të varfëruar në NATO. konflikti në Kosovë nuk ka shkaktuar rrezik të përhershëm për shëndetin”. Ata shtojnë se “disa raporte të Kombeve të Bashkuara, duke përfshirë një të vitit 2014, kanë arritur gjithashtu në përfundimin se vendet e varfëruara të uraniumit nuk përbëjnë një rrezik të konsiderueshëm shëndetësor për popullatën”.
Është një fakt i njohur se një numër i konsiderueshëm njerëzish vdesin nga kanceri i mushkërive në Serbi, por një tekst thuhej se shkalla e vdekjeve nga ky kancer u rrit me saktësisht 27.4 për qind nga bombardimet e NATO-s në vitin 1999 deri në maj 2018, kur teksti i diskutueshëm botuar. Ndonëse nuk zbulon se nga vijnë këto informacione, gazetarët që merren me fakte i kanë kontrolluar këto shifra në Institutin për Shëndet Publik të Serbisë “Dr. Milan Jovanović Batut”. Nga ai institucion deklaruan se raportet e tyre “nuk raportojnë për faktorët e rrezikut përgjegjës për shfaqjen e llojeve të caktuara të lokalizimit të kancerit”.
Ndaj, ky lajm, që duket se ka të bëjë me kancerin, në fakt shërben për të shtyrë edhe një herë në media një narrativë negative lidhur me NATO-n. Manipulimet në lidhje me bombardimet me uranium të varfëruar janë shumë të zakonshme dhe në formën e tyre më ekstreme kanë të bëjnë me sëmundjen masive të fëmijëve nga kanceri, për të cilën fajësohet NATO.
Komisioni për Hetimin e Pasojave të Bombardimeve të NATO-s po udhëheq publikimin e të dhënave për fëmijët që dyshohet se kanë vdekur nga kanceri për shkak të bombardimeve, por në momentin kur në media u shfaqën artikuj dramatikë për fëmijët e vdekur, raporti i tha se komisioni ishte ende preliminar dhe as sot nuk është publikuar plotësisht. Instituti për Shëndet Publik i Serbisë “Dr. Milan Jovanoviq Batut”, përkundër hulumtimit paraprak të komisionit që shqyrton pasojat e bombardimeve të NATO-s, njoftoi se numri i fëmijëve të sëmurë nuk ka ndryshuar dukshëm në 15 vitet e fundit.
Përveç uraniumit të varfëruar, mediat serbe janë marrë edhe me armët biologjike që gjoja po i krijon NATO-ja, të cilat duhet të “vrasin të gjithë sllavët”. Duke falsifikuar deklaratën e Vladimir Putinit, i cili në vitin 2017 shprehu shqetësimin për shkak se, siç tha ai, “në të gjithë vendin po mblidhet material biologjik”, Informer, pas deklaratës së përmendur të Putinit, e ka propaganduar historinë me një tekst tendencioz sipas të cilit NATO. është në kërkim të një agjenti që mund të ndikojë në mënyrë selektive te njerëzit në varësi të grupit të tyre etnik. Krijimi i një agjenti të tillë është i pamundur për televizionin kombëtar rus, tha Vladimir Harkov, një shkencëtar vendas në fushën e gjenetikës, dhe gjenetistja serbe Biljana Stojković konfirmoi të njëjtën në reagimin e saj ndaj tekstit të diskutueshëm.
Gënjeshtra 5: Midis 2500 dhe 5000 njerëz u vranë në bombardimet
Varësisht nga lexuesi numri i njerëzve të vrarë nga bombat e NATO-s varion nga disa mijëra deri në pesë mijë. Megjithatë, është e vërtetë se numri përfundimtar i viktimave të bombardimeve të NATO-s nuk është përcaktuar as sot e kësaj dite. Lidhur me këtë pyetje, ka vlerësime të ndryshme – Human Rights Watch (Human Rights Watch) në raportin e saj të vitit 2000 arrin në përfundimin se numri i civilëve të vrarë gjatë ndërhyrjes së NATO-s sillet ndërmjet 489 dhe 528.
Megjithatë, në vitin 2014, Fondi për të Drejtën Humanitare publikoi një listë emër për emër të viktimave të bombardimeve të NATO-s, sipas së cilës numri i përgjithshëm i të vdekurve ishte 756 persona, nga të cilët 456 civilë dhe 300 ushtarakë. Gjatë një prezantimi në Kuvendin e Serbisë në vitin 2013, ministri i atëhershëm i Mbrojtjes Aleksandar Vuçiq deklaroi se 1008 anëtarë të shërbimeve të sigurisë – 659 ushtarë dhe 349 policë – vdiqën gjatë bombardimeve të NATO-s.
Për momentin, megjithatë, nuk ka të dhëna zyrtare nga Qeveria e Serbisë për numrin e civilëve të vrarë – për më tepër, në shkurt 2020, Večernje Novosti njoftoi formimin e një komisioni qëllimi i të cilit do të ishte përcaktimi i numrit të saktë të viktimave të bombardimeve. , dhe që do të fillonte punën më 24 mars të po këtij viti – në përvjetorin e fillimit të ndërhyrjes së NATO-s. Tani për tani, informacioni më i rëndësishëm është ai që na ka dhënë FDH bazuar në më shumë se 36,000 dokumente dhe dëshmi.
Gënjeshtra 6: Arma më e mirë nga Lindja
Në mediat vendase shpesh paraqiten rrëfime të ndryshme për burimet e armëve të Forcave të Armatosura serbe, me një anshmëri të dukshme ndaj fuqive lindore. Armët që vijnë nga Rusia dhe Kina shpesh përshkruhen si “më të fuqishmet” dhe “më efektivet”, ndërsa armët nga vendet anëtare të NATO-s heshten ose përmenden me vëmendje minimale, edhe pse ato vende janë donatorët më të mëdhenj ushtarakë të Serbisë.
Për shembull, mediat raportuan blerjen e helikopterëve sulmues MI-35 nga Rusia si “Qerret e Djallit Serb”, duke krijuar një imazh të armatimit ruse si superiore. Nga ana tjetër, nuk përmendet blerja e armëve nga vendet perëndimore, si nëntë helikopterë gjermanë H145M.
U përhapën gjithashtu informacione manipuluese, si pretendimi se sistemi anti-ajror amerikan Patriot me raketa bërthamore ishte vendosur në Rumani në vitin 2020, i cili më vonë u mohua. Narrativa të tilla shpesh çojnë në perceptime negative dhe përfundime të pasakta, duke treguar ndikimin e paragjykimeve mediatike në opinionin publik.
Gënjeshtra 7: NATO humb, frikëson dhe fsheh informacionin
Në media, lajmet dominuese për marrëdhëniet ndërmjet Serbisë dhe NATO-s shpesh kanë të bëjnë me çështjen e statusit të Kosovës, ku forcat e NATO-s qëndrojnë që nga zbatimi i Marrëveshjes së Kumanovës. Gjatë vitit 2018, mediat shpërndanë dezinformata për ndërhyrjen e NATO-s në Kosovë, duke pretenduar se forcat e NATO-s kanë pësuar humbje luftarake në operacionet tokësore.
Megjithatë, NATO i mohoi këto pretendime, duke theksuar se forcat e tyre nuk morën pjesë në luftime tokësore. Krahas kësaj, shpeshherë ishin temë njoftimet për konflikt në Kosovë, siç ishte konflikti i paralajmëruar për Ditën e Flamurit Shqiptar në vitin 2018, i cili në fund të fundit nuk ndodhi. Edhe pse Kosova formalisht është pa ushtri, mediat spekuluan për një konflikt të mundshëm gjatë vizitës së presidentit Vuçiq në Kosovë, duke keqinterpretuar deklaratën e komandantit të KFOR-it. Këta shembuj tregojnë për përhapjen e keqkuptimeve dhe dezinformatave në mediat serbe lidhur me NATO-n dhe Kosovën.
Përhapja e panikut në media ishte e pranishme edhe përmes lajmeve që pretendonin se NATO do ta linte popullsinë serbe në “mëshirën dhe mëshirën” e shqiptarëve, pasi gazeta britanike The Guardian njoftoi se “Londra kërkon tërheqjen e forcave të NATO-s nga Kosova. .” Mirëpo, analiza e këtij lajmi tregoi se Guardian në fakt vetëm e vë në pikëpyetje arsyetimin e mbajtjes së forcave të NATO-s në Kosovë në funksion të reduktimit të incidenteve në rajon, që po ndryshon dukshëm pas Banjskës.
Përveç kësaj, dezinformata u shfaq kur mediat serbe pretenduan se një i porsalindur në Prishtinë u emërua Nato për nder të ndërhyrjes ushtarake të NATO-s në RF të Jugosllavisë, gjë që u mohua shpejt. Një rast tjetër manipulimi ka të bëjë me pretendimin se ushtarët e NATO-s kanë pozuar para manastirit serb të Graçanicës me një përshëndetje satanike, ndërsa në të vërtetë kanë treguar shenjën e miqësisë, që është simboli i Havait.
Gjithashtu, lajmi se dokumentacioni për rrëzimin e aeroplanit të NATO-s në Sllovaki në vitin 2006 ishte deklasifikuar mori një kthesë manipuluese kur mediat pretenduan se avioni ishte rrëzuar për shkak se përmbante dëshmi të krimeve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, edhe pse zyrtare. raportet treguan se aksidenti ka shumë të ngjarë të jetë rezultat i një gabimi të ekuipazhit të fluturimit.
Gënjeshtra 8: Ata duan të na tërheqin në NATO
Në vitet e fundit, Serbia është përballur me një ndryshim në dinamikën gjeopolitike në Ballkan, veçanërisht pas anëtarësimit të Malit të Zi dhe Maqedonisë së Veriut në NATO. Tabloidet serbe shpesh raportonin për mundësinë që i gjithë rajoni të tërhiqej në NATO, duke shprehur paranojë dhe frikë nga pasojat e mundshme.
Dezinformimi shpesh lidhte Perëndimin dhe NATO-n me destabilizimin e rajonit dhe interpretonte negativisht iniciativat si mbështetja e mediave përmes programeve të tilla si USAID. Megjithatë, analizat tregojnë se këto nisma nuk synojnë anëtarësimin e Serbisë në NATO dhe se SHBA-të respektojnë neutralitetin ushtarak të Serbisë. Shembujt përfshijnë pretendimet e Telegrafit serb për të keqen e supozuar që amerikanët po përgatisin për serbët në Bosnje dhe Hercegovinë, zbulimi i Informer për një “sulm mediatik të NATO-s ndaj Serbisë” bazuar në një raport të stacionit televiziv shtetëror rus Rasha Tudej dhe kritikat e Informer ndaj financave të USAID-it. ndihma për institucionet arsimore në Bosnje dhe Hercegovinë dhe Republika Srpska, duke pretenduar se synon “të forcojë të menduarit kritik”, të cilën USAID e mohoi, duke deklaruar se qëllimi është zhvillimi i të menduarit kritik.
Gënjeshtra 9: Serbia nuk bashkëpunon me NATO-n e keqe
NATO është subjekt i shpeshtë i portretizimit negativ në mediat serbe, shpesh i paraqitur si një antagonist i Serbisë dhe si një ngacmues që përdor metoda të paligjshme për të arritur qëllimet e saj. Media të ndryshme përdorin strategji të ndryshme në prezantimin e kësaj aleance ushtarake, por vazhdimisht fokusohen në konfliktin me Serbinë. Përveç portretizimit të vetvetes si një fuqi ushtarake e gatshme për të përdorur forcën për të arritur qëllimet e saj, NATO shpesh portretizohet si një aktor i fshehtë, i fshehur dhe makiavelist që kryen aktivitete subversive për të destabilizuar Ballkanin.
Dezinformimi përfshin pretendime për efektet shëndetësore të bombardimeve me uranium dhe lajme të rreme rreth incidenteve dhe krimeve të dyshuara të lidhura me NATO-n. Ky përfaqësim i NATO-s në mediat serbe nxit edhe më tej mosbesimin dhe antagonizmin ndaj kësaj aleance ushtarake. Në të njëjtën kohë, qindra stërvitje ushtarake, programe shkëmbimi ndërmjet Forcave të Armatosura Serbe dhe NATO-s dhe miliona donacione nga vendet e NATO-s për sistemin e mbrojtjes serbe, sugjerojnë kurrë një bashkëpunim më të madh midis vendit tonë dhe Aleancës.
Gënjeshtra 10: Serbia është fuqia më e fortë ushtarake në rajon
Me narrativa për përparim të vazhdueshëm ushtarak, Serbia paraqitet si një vend që ka reformuar ushtrinë e saj dhe tani konsiderohet lider në rajon. Me një ushtri të tillë, fqinjët e Serbisë janë vënë në pozitë inferiore. Duke përcjellë lajmin e rremë për dorëzimin e helikopterëve rusë, disa tabloide thonë se “ustashët janë të tmerruar se Serbia po bëhet një fuqi ushtarake e paprekshme”.
Me një retorikë të tillë, vende të caktuara të rajonit vendosen në një marrëdhënie antagoniste me Serbinë, duke apostrofuar njëkohësisht fuqinë e saj (ushtarake), duke forcuar kështu autoritetin e Presidentit, Qeverisë dhe imazhin e shtetit si mbrojtës i qytetarët e saj.
Megjithëse njëfarë modernizimi i ushtrisë nuk diskutohet, Serbia është e rrethuar nga Kroacia, Hungaria, Rumania, Bullgaria, Maqedonia e Veriut, Shqipëria dhe Mali i Zi si vende anëtare të NATO-s, dhe BiH ka një plan të hapur për t’u bërë anëtare, duke e lënë Serbinë të izoluar.
