Vdekja e presidentit 63-vjeçar iranian Ibrahim Raisi në një aksident avioni nuk do të ndryshojë as këtë vend dhe as regjimin në pushtet atje në të ardhmen e afërt. Presidenti nuk ka asnjë pushtet të rëndësishëm në Iran, i cili është drejtuar nga Udhëheqësi Suprem, Ajatollah Ali Khamenei, që nga viti 1989. Megjithatë, ishte Raisi ai që u konsiderua si kandidati kryesor për postin e Udhëheqësit të ri Suprem, një pasardhës i mundshëm i Khameneit shumë të vjetër dhe shumë të sëmurë.
Raisi vdiq në një përplasje helikopteri në provincën iraniane të Azerbajxhanit Lindor më 19 maj, së bashku me Ministrin e Jashtëm iranian Hossein Amir Abdollahian , Guvernatorin e Provincës së Azerbajxhanit Lindor Malik Rahmeti dhe Ajatollah të Provincës Tabriz Ali Hashim që ishin me të. Katër anëtarë të ekuipazhit u vranë gjithashtu.
Një ekip kërkimi dhe shpëtimi në vendin e rrëzimit të një helikopteri me Ibrahim Raisi dhe zyrtarë të tjerë të lartë iranianë. 20 maj 2024
Delegacioni iranian po kthehej nga Azerbajxhani, ku Ibrahim Raisi dhe presidenti i Azerbajxhanit Ilham Aliyev përuruan një digë në lumin Araks në kufirin e dy vendeve. Në autokolonën e presidentit iranian ndodheshin gjithsej tre helikopterë, dy prej tyre u ulën shëndoshë e mirë. Kërkimi për helikopterin e zhdukur në një zonë të largët malore dhe të pyllëzuar zgjati shumë orë. Një zyrtar anonim iranian i tha Reuters se helikopteri u dogj plotësisht në përplasje. Më vonë u shfaqën fotografi që konfirmuan se makinës i kishte mbetur vetëm pjesa e bishtit.
Presidentët e Iranit dhe Azerbajxhanit Ibrahim Raisi dhe Ilham Aliyev në hapjen e digës. 19 maj 2024
Qeveria iraniane lëshoi një deklaratë në lidhje me vdekjen e Raisi, në të cilën siguroi se “rruga e nderit dhe e shërbimit” do të vazhdojë dhe nuk do të ketë “asnjë përçarje më të vogël” në qeverisjen e vendit. Në një mbledhje të qeverisë iraniane, një shirit zie u shfaq në karrigen e zënë nga Raisi . Televizioni shtetëror i Iranit ka ndërprerë transmetimet e rregullta dhe ndeshjet e futbollit dhe ngjarjet e tjera argëtuese janë anuluar. Bursa e Teheranit pezulloi tregtimin për disa ditë. Brenda 50 ditëve në Iran do të mbahen zgjedhje të parakohshme presidenciale. Tani presidenca me sa duket do të pushtohet për ca kohë nga 68-vjeçari Mohammad Mokhber , “zëvendëspresidenti i parë”.
Karrigia e zbrazët e Ibrahim Raisit me një fjongo zie në sallën e mbledhjeve të Këshillit të Ministrave të Iranit. 20 maj 2024
Në Izrael, çdo përfshirje në vdekjen e Raisit u mohua menjëherë. “Ky nuk jemi ne,” citoi Reuters një zyrtar izraelit të paidentifikuar të thoshte. Raisi njihej si një armik i paepur i Izraelit, të cilit Teherani nuk ia njeh të drejtën për të ekzistuar. Irani ofron mbështetje për grupet radikale islamike në luftë me Izraelin. Në prill, Irani nisi një sulm të paprecedentë drejtpërdrejt në Izrael, duke gjuajtur qindra dronë dhe raketa, gjoja si hakmarrje për vrasjen e një oficeri të lartë ushtarak iranian në Siri. Shumica dërrmuese e dronëve dhe raketave u rrëzuan nga Izraeli dhe aleatët e tij.
Grupi palestinez Hamas, i cili është në luftë me Izraelin (i njohur si terrorist në SHBA dhe BE), grupi radikal libanez Hezbollah, Houthis që kontrollojnë kryeqytetin e Jemenit dhe grupe të tjera pro-iraniane në Lindjen e Mesme shprehën ngushëllime për vdekja e Raisit. Tri ditë zie janë shpallur në Liban, si dhe Pakistani, fqinji i Iranit.
Një nga takimet e fundit mes Vladimir Putin dhe Ibrahim Raisi. Kremlin, 7 dhjetor 2023
Udhëheqësit rusë shprehën gjithashtu ngushëllime për vdekjen e Ibrahim Raisit. Presidenti Vladimir Putin tha se ai “do të ruante gjithmonë kujtimin më të bukur” të Raisit dhe e quajti atë “një mik të vërtetë të Rusisë”. Ministri i Jashtëm rus Sergei Lavrov tha përafërsisht të njëjtën gjë. Presidenti Raisi dhe ministri i jashtëm iranian Abdollahian “kanë qenë gjithmonë të njohur në Rusi si miq të vërtetë”, tha ai. Raisi u quajt gjithashtu “mik i Bjellorusisë” nga presidenti bjellorus Alexander Lukashenko. Ngushëllime kanë shprehur edhe liderët e vendeve të tjera që zënë pozicione antiperëndimore pranë Iranit në arenën ndërkombëtare, si Siria dhe Venezuela. Kina, përmes gojës së ministrit të Jashtëm kinez Wang Yi, shprehu “dhimbje të thellë”. Ngushëllime shprehën edhe fqinjët e Iranit: Turqia, Azerbajxhani, Armenia, Iraku.
Pelegrinët shiitë iranianë në Irak janë në zi pasi morën lajmin për vdekjen e Ibrahim Raisi. Naxhaf, 20 maj 2024
Republika Islamike e Iranit është “velay-e faqih” , “Shteti i Juristit-Teologut Suprem” (i cili nuk është plotësisht i përkthyer në gjuhë të huaja si “Republika Islame”). Presidenti i Iranit është vetëm zyrtari i lartë i zgjedhur dhe kreu i degës ekzekutive, por në fakt diçka si një drejtues i dobët i kabinetit të ministrave nën një diktator, personi që mbikëqyr ekonominë dhe nënshkruan traktate ndërkombëtare në një vend që ka qenë sunduar tërësisht për 35 vjet nga Udhëheqësi Suprem dhe Ajatollah i Madh, 85-vjeçari Ali Khamenei .
Khamenei dhe administrata fetare që ai drejton kanë pushtet absolut në të gjitha fushat e jetës, nga politika e jashtme dhe ekonomia deri te gjykatat, mediat, forcat e sigurisë dhe sistemet e tjera kryesore qeveritare të Iranit, dhe gjithashtu marrin vendime përfundimtare në lidhje me njohjen e rezultateve të të gjitha zgjedhjet dhe emërimin dhe shkarkimin e të gjithë zyrtarëve të lartë. Irani është një teokraci unike, një lloj kishe-shtet (e cila, meqë ra fjala, konsiderohet herezi nga pikëpamja e një pjese të konsiderueshme të shiitëve).
Islami, duke përfshirë degën e tij dominuese në Iran, Shiizmin, nuk ka institucionin e një kishe. Disa vite më parë, shteti iranian u përpoq të krijonte një të tillë. Në një nga lutjet e xhumasë në Teheran, Ajatollah Ahmad Khatami, gjithashtu një nga klerikët më të lartë në vend, anëtar i Këshillit të Ekspertëve , tha: “Nëse vali-e fakih (d.m.th., Khamenei, “mbrojtësi… teologu”, Udhëheqësi Suprem, ose “Rahbar” ) merr një vendim dhe dikush nuk e pranon atë, kjo e ul vendimin e Zotit.”
Një nga xhamitë në Teheran, të mbledhurit falen në kujtim të Ibrahim Raisit. 20 maj 2024
Irani është i rrethuar nga një krizë ekonomike e thelluar dhe e rëndë, e shkaktuar pjesërisht nga sanksionet e ashpra perëndimore, por kryesisht nga politikat ekonomike të dështuara të autoriteteve, burokracia e përhapur dhe korrupsioni. Inflacioni, sipas të dhënave zyrtare, arrin në 50 për qind, por ka shumë gjasa që të jetë shumë më i lartë. Çmimet e ushqimeve në Iran po rriten vazhdimisht dhe me shpejtësi.
“Rahbar” Ali Khamenei është tashmë shumë i vjetër, ai përflitet se po vdes nga kanceri i prostatës dhe një lloj transferimi i pushtetit te një lider i ri suprem po afrohet në mënyrë të pashmangshme. I ndjeri Ibrahim Raisi, një përfaqësues i ashpër i bllokut të klerit ushtarak dhe konservator, i cili u bë president në vitin 2021, konsiderohej sigurisht i preferuari i Khameneit dhe një person shumë i afërt me të. Në një kohë, vetë Ali Khamenei u bë Udhëheqësi Suprem, pasi kishte shërbyer më parë si president, në 1989. Sipas opinionit të përgjithshëm, në Iranin e sotëm ky post është një lloj trampoline për kërcimin në pozicionin “Rahbar”.
Ibrahim Raisi ishte një klerik ultrafetar që urrente çdo gjë “perëndimore”, mbështetës i ndarjes maksimale të mundshme të plotë të burrave nga gratë si në punë ashtu edhe në vende publike dhe në përgjithësi një forcimi radikal të rolit të fesë brenda dhe jashtë vendit. politikë, si dhe një “sejid” , domethënë një person, i cili, sipas traditave shiite, rrjedh drejtpërdrejt nga Profeti Muhamed.
Ibrahim Raisi dhe ministri i jashtëm iranian Hossein Amir Abdollahian, i cili vdiq me të
Presidenti i ndjerë iranian, një teolog dhe avokat, njihej gjithashtu si një person thjesht shumë mizor . Karriera e tij ishte e lidhur gjatë gjithë jetës së tij me agjencitë ligjzbatuese. Ai ishte kryeprokurori i Teheranit, pastaj kryeprokurori i Iranit. Kritikët e tij brenda dhe jashtë Iranit kujtojnë vazhdimisht përgjegjësinë e tij për krime shumë të rënda, veçanërisht për ekzekutimet masive të kundërshtarëve të regjimit në vitin 1988 (për të cilat Raisi mori pseudonimin “kasapi i Teheranit”).
Ibrahim Raisi ishte gjithashtu përgjegjës, siç kujtojnë organizatat ndërkombëtare të të drejtave të njeriut, për dënimet me vdekje të dhëna disa mijëra pjesëmarrësve në protestat masive të vitit 2009 që u zhvilluan pas zgjedhjeve të atëhershme presidenciale, të cilat u fituan nga Mahmoud Ahmadinejad. Në më shumë se dy vjet të sundimit të tij, shkalla e represionit në Iran është bërë më e madhe dhe më e dukshme, dhe zbatimi i këtyre shtypjeve është bërë më brutal dhe i drejtpërdrejtë.
Një tubim para ambasadës iraniane në Berlin pas lajmit për vdekjen e Ibrahim Raisi. 20 maj 2024
Në një bisedë me Radio Liberty, specialisti iranian dhe politologu orientalist Nikita Smagin diskuton se çfarë mund të presë Irani tani, pas vdekjes së Ibrahim Raisi :
– Sigurisht që vdekja e presidentit të vendit në rrethana të tilla është në çdo rast stres për të gjithë sistemin. Në minimum, ai është kreu i kabinetit, që do të thotë se Teherani tani duhet të ristrukturojë shpejt punën e qeverisë, të mbajë shpejt zgjedhje të parakohshme, etj. Natyrisht, ngjarja ishte e jashtëzakonshme, por Raisi nuk ishte personi i parë i shtetit. Unë mendoj se në përgjithësi, si politika e jashtme ashtu edhe ajo e brendshme e Iranit nuk ka gjasa të ndryshojnë rrënjësisht. Ato përcaktohen nga një sërë shumë faktorësh, veçanërisht nga veprimet e Teheranit në arenën ndërkombëtare, të cilat janë zhvilluar gjatë shumë viteve – dhe Raisi kryente vetëm funksione teknike në këtë sistem. Natyrisht, ai ka ndikuar në vendimet e marra, por ende jo aq sa për t’i ndryshuar ato. Në politikën e brendshme, Raisi, natyrisht, kishte disa iniciativa dhe përpjekje të tij për të filluar reforma në sferën sociale – por, megjithatë, shumë, shumë i kujdesshëm. Për ta përmbledhur, e përsëris se ky është stres, por një situatë situatash, të cilën sistemi iranian do ta kapërcejë brenda dy muajsh.
– A ishte Raisi me të vërtetë një nga pasardhësit e mundshëm të Ajatollah Khameneit ?
“Ky ishte besimi i zakonshëm, por në një masë të madhe para se të bëhej president.” Sepse pas kësaj i kanë fluturuar menjëherë akuza të ndryshme se nuk po e përballonte situatën. Të paktën ky është mendimi që doli në Iran pas rreth dy vjetësh të presidencës së tij. Gjendja ekonomike nuk u përmirësua fare dhe as qëndrimi i një pjese të konsiderueshme të popullsisë ndaj shtetit. Kujtojmë protestat e vitit 2022, absolutisht të paprecedentë në përmasa, duke përfshirë të gjithë vendin. Në këtë kuptim, pozita e Raisit është bërë më e dobët se tre vjet më parë. Por po, ai ende konsiderohej si një nga pasardhësit e mundshëm të Khameneit. Pas vdekjes së liderit suprem, nëse vetë Raisi do të kishte mbetur gjallë, sigurisht që do të ishte përfshirë në luftën për postin drejtues. Një pyetje tjetër është nëse do ta fitonte apo jo. Kishte shumë arsye për të besuar se ndoshta ai nuk do të kishte fituar.
Ibrahim Raisi iu drejtohet mbështetësve të tij pas fitores në zgjedhjet presidenciale. Teheran, 21 qershor 2021
– Ju përmendët ndjenjat e protestës në Iran. Vdekja e Raisit a mund t’u japë një shtysë të re këtyre protestave? Ditën e djeshme pamë video të ndryshme ku thuhet se thuajse po festonin vdekjen e presidentit në disa qytete. A mund të përkeqësohet tani situata e brendshme politike në Iran?
– Është logjike të pritet që për pjesën me mendje protestuese të popullsisë iraniane, vdekja e Raisit është një sinjal se sistemi po dridhet, pikërisht ky është momenti kur ata mund të dalin në rrugë. Ndoshta pritet një aktivitet proteste, por nuk do ta mbivlerësoja. Sepse presidenti, përsëri, nuk ishte figura kryesore dhe nuk personifikonte të gjithë sistemin. Shumica e popullsisë, e cila nuk ka një qëndrim shumë pozitiv ndaj autoriteteve zyrtare, e shikon këtë me mjaft indiferentizëm. Ndoshta me disa ngazëllim – por gjithsesi jo me një ngazëllim të tillë që duhet të nxjerrë qindra mijëra njerëz në rrugë.
Udhëheqësi suprem i Iranit, Ajatollah i Madh Ali Khamenei. 20 mars 2024
“Tani zgjedhjet e reja presidenciale do të mbahen brenda 50 ditëve. A ka ndonjë listë të ngushtë të kandidatëve që mund të plotësojnë vendin e liruar nga vdekja e Raisit? Sa të drejta premtojnë të jenë këto zgjedhje? Siç e kuptoj unë, Irani ishte më parë i famshëm për zgjedhjet presidenciale mjaft të drejta. Por më pas, kur Raisi po fitonte, gjithçka nuk ishte më njësoj.
– Nuk do ta përdorja fjalën “i ndershëm”, do të thosha “konkurruese”. Po, për një kohë të gjatë në Iran kishte zgjedhje mjaft konkurruese, me një rezultat të pakuptueshëm, kur një kandidat për presidencë u përcaktua në një luftë intensive politike dhe krejt hapur. Është e qartë se kjo ishte një luftë mes njerëzve të besueshëm të pranuar në zgjedhje, por, megjithatë, ishte një luftë e vërtetë. Dhe vërtet Raisi fitoi zgjedhjet e para pas shumë vitesh, kur një luftë e tillë nuk po bëhej më, kur kandidatët alternativë nuk lejoheshin të merrnin pjesë.
Duke gjykuar nga mënyra se si u mbajtën zgjedhjet për parlamentin dhe Mexhlisin iranian këtë vit, gjithçka tani do të mbahet saktësisht e njëjtë në kuptimin që asnjë kandidat i palës së tretë nuk do të lejohet të konkurrojë për presidencën. Një person që me kusht do të jetë i emëruari kryesor nga kampi i konservatorëve dhe klerikëve dhe do të fitojë pa konkurrencë. Një pyetje tjetër është se, ndoshta, pjesëmarrja do të jetë minimale dhe këto do të jenë përgjithësisht zgjedhje jolegjitime nga pikëpamja e një pjese të konsiderueshme të popullsisë.
Pra, kush mund të bëhet tani presidenti i ardhshëm i Iranit? 50 ditët e ardhshme do të jenë vendimtare. Një lloj gare lobimi do të fillojë mes kandidatëve të mundshëm. Nuk do të rrezikoja të shpallja ndonjë listë të ngushtë. Është një person që duket të jetë kandidati më i mundshëm, sepse ai vetë ka marrë pjesë në mënyrë të përsëritur në aktivitete publike dhe ka një përvojë në pjesëmarrjen politike dhe përvojën e menaxhimit – ky është Mohammad-Bagher Ghalibaf , kryetari aktual i Mexhlisit. Ai duket si një njeri që mund të jetë i radhës dhe, për më tepër, që vetë do të donte qartë të bëhej president. Ai tashmë ka marrë pjesë disa herë në zgjedhje, por nuk ka mundur të fitojë. Megjithatë, kandidatë të tjerë të rinj mund të dalin gjatë këtyre 50 ditëve. Për më tepër, ne ende nuk e dimë se kush do t’i pëlqejë Udhëheqësit Suprem dhe kampeve të tjera konservatore. Megjithatë, regjimi iranian nuk është një strukturë absolutisht monolit. Mund të ketë disa surpriza.
Dhimbje në rrugët e Teheranit pas lajmit për rrëzimin e helikopterit me të cilin po fluturonte Ibrahim Raisi. 19 maj 2024
– Kushdo që të bëhet presidenti i ardhshëm, a do të fillojë menjëherë të konsiderohet ky person si pasardhës i mundshëm i Khameneit?
– Në teori, po. Do të jetë një periudhë shumë e vështirë tranzicioni për Teheranin nëse dhe kur “Rahbar” Khamenei vdes. Me sa duket, kjo do të ndodhë shumë shpejt. Para kësaj, kjo ndodhi vetëm një herë – në 1989. Dhe më pas pati një luftë të madhe bulldogësh nën qilim. Në fakt, dy njerëz fituan, pasi ranë dakord të ndajnë disi pushtetin: Khamenei u bë Udhëheqësi Suprem dhe Ali Akbar Hashemi Rafsanjani u bë President. Në Iran, thjesht mbajtja e postit të presidentit, natyrisht, nuk mjafton. Është shumë më e rëndësishme të kesh peshë reale politike. Domethënë, presidenca, natyrisht, ndihmon për të marrë këtë peshë politike, por gjithsesi, vetë presidenca nuk mjafton nëse synon majat”, thotë Nikita Smagin .
Pas vdekjes së Raisi, një tjetër kandidat i mundshëm për të pasuar Ali Khamenei si Udhëheqës Suprem i vendit mund të jetë djali 54-vjeçar i Udhëheqësit Suprem aktual Mojtaba Khamenei – një figurë shumë interesante dhe shumë e diskutueshme në sferat më të larta të pushtetit në Irani. Nga pikëpamja e kërkesave që i paraqiten liderit të tretë të mundshëm suprem të Iranit, ai ka një sërë parametrash të nevojshëm. Mojtaba mori trajnim shpirtëror, iu dha titulli Ajatollah dhe u përmbahet pikëpamjeve konservatore. Në të kaluarën, djali i Ali Khameneit ishte (dhe është ende) i lidhur fort me bllokun e sigurisë dhe shërbimet e inteligjencës, dhe shumë njerëz e perceptojnë atë si një politikan mjaft të ashpër dhe ambicioz.
Mojtaba Khamenei. Data e saktë e xhirimeve nuk dihet
Megjithatë, Mojtaba Khamenei ka një pengesë të madhe, e cila është mjaft domethënëse për iranianët që ta pranojnë atë në këtë rol. Ai është djali i Ali Khameneit dhe transferimi i pushtetit suprem tek ai do të shkaktojë lidhje të këqija me monarkinë, me regjimin e Shahut , të cilin shumica në Iran ende vazhdon jo vetëm ta pëlqejë, por edhe ta urrejë. Nëse Udhëheqësi Suprem ia transferon pushtetin djalit të tij paraprakisht, ky do të jetë një kthim në atë që Revolucioni Islamik iranian luftoi në fund të viteve ’70 dhe në fillim të viteve ’80.
Aida Tadayon , një kolumniste për shërbimin iranian të Radio Liberty ( Radio Farda ), beson se regjimi iranian do të gjejë shpejt dikë tjetër për të zëvendësuar të ndjerin Raisi – dhe nuk ka shumë rëndësi se kush do të jetë:
“Ibrahim Raisi është konsideruar gjithmonë si një aleat i Ajatollah Khameneit dhe është quajtur më shumë se një herë pasardhësi i tij i mundshëm politik që filloi me Revolucionin Islamik të vitit 1979. Ai ka qenë gjithmonë një bashkëluftëtar i nënshtruar dhe i bindur i Supremit. Pra, vdekja aktuale e presidentit do të komplikojë procesin e tranzicionit të pushtetit në Iran, pasi u bënë disa përpjekje për të promovuar figurën e tij.
Në të njëjtën kohë, vdekja e Raisit si e tillë nuk do të ndikojë as në politikën e jashtme dhe as të brendshme të Iranit dhe kjo ngjarje nuk mund të quhet sfidë për elitat në pushtet iranian. Mojtaba, djali i vetë Ali Khameneit, tani do të konsiderohet pasardhësi i ri. Pavarësisht se Ali Khamenei e ka mohuar publikisht këtë mundësi disa herë, ai në thelb nuk ka zgjidhje tjetër. Sidoqoftë, dikush tjetër mund të zgjidhet si pasardhës, nuk do të jetë e vështirë për regjimin e Khameneit të gjejë një politikan aq të bindur sa Raisi.
