NJERËZIT janë të vetëdijshëm për problemet e fatkeqësive natyrore dhe në përputhje me rrethanat reagojnë shpejt ndaj tyre. Megjithatë, disa fatkeqësi nuk ndodhin papritur, nuk kanë një moment fillimi të përcaktuar saktësisht dhe shkatërrimi që shkaktojnë nuk është menjëherë i dukshëm.
Një nga këto është katastrofa demografike, e cila është përhapur në mbarë botën. Nga Evropa, Kina, Amerika e Veriut e deri te Japonia dhe Australia, madje edhe pjesa më e madhe e shteteve myslimane dikur të qëndrueshme demografike të Lindjes së Mesme, katastrofa demografike duket se po i vjen të gjithëve. Përjashtim bëjnë vetëm Afrika dhe disa shtete të Azisë Qendrore.
Kroacia është një nga vendet më të goditura në Evropë, banorët e saj tashmë janë ndër më të vjetërit dhe situata vetëm do të përkeqësohet.
Askush nuk ka arritur ende të ndalojë, ngadalësojë apo zbusë tendencat e këqija demografike. Një nga shenjat më të dukshme të katastrofës demografike është plakja e popullsisë, e cila reflektohet në rritjen e përqindjes së popullsisë së moshuar dhe zvogëlimin e përqindjes së popullsisë së re në totalin e popullsisë.
Sipas të dhënave të OKB-së, në vitin 1964 mosha mesatare e popullsisë së Evropës, domethënë numri i viteve të jetës në të cilat saktësisht gjysma e popullsisë është më e re dhe gjysma më e vjetër, ishte 29.8 vjeç. Në fillim të viteve të 90-ta të shekullit të kaluar ajo ishte rritur në 34 vjet, në fillim të këtij shekulli në 37, në vitin 2010 i kaloi 40 vjet, ndërsa sot është 42.5 vjet.
Kroacia është ndër vendet më të prekura nga plakja e popullsisë. Nuk ka asnjë tregues se ky trend do të ndalet, kështu që në vitin 2060 çdo person tjetër në Kroaci do të jetë 51 vjeç e lart. Kjo është 20 vjet më shumë se në vitin 1964.
Evropa po bëhet një kontinent i të moshuarve
Situata më e keqe në Evropë për sa i përket plakjes së popullsisë është në Spanjë, Itali dhe Shqipëri, ku mosha mesatare do të jetë 54 vjeç deri në vitin 2060. Parashikimet janë gjithashtu të këqija për Greqinë dhe Portugalinë, ku mosha mesatare do të jetë deri atëherë 52 vjeç, por Kroacia nuk po ecën shumë më mirë.
Serbia, BiH, Maqedonia e Veriut, Bullgaria, Polonia dhe Ukraina gjithashtu do të llogariten ndër vendet ku gjysma e popullsisë është pesëdhjetë vjeç e lart. Deri në vitin 2060, çdo vend në Evropë do të jetë “dyzet vjeç”, sepse në çdo vend mosha mesatare do të jetë mbi 40 vjeç, duke përfshirë Turqinë e sotme ende relativisht të re.
Problemi më i madh është paqëndrueshmëria e sistemit të pensioneve
Plakja e popullsisë ka disa pasoja të rënda ekonomike. Problemi më i madh është qëndrueshmëria gjithnjë e më e vështirë e sistemit të pensioneve, i cili bazohet në solidaritetin ndër breza për më shumë se njëqind vjet. Kur u prezantua, ishte një zgjidhje elegante për problemin e një popullate të moshuar që nuk mund të punonte më, por kushtet kanë ndryshuar rrënjësisht që atëherë.
Përqindja e banorëve mbi 65 vjeç që marrin pension është rritur shumë gjatë dekadës së fundit. Në fund të viteve ’60, çdo i 10-ti ishte në atë grupmoshë dhe sot çdo i 5-ti, paralelisht me këtë, u zvogëlua përqindja e punëtorëve të rinj, aktualë dhe të ardhshëm.
Numri i përgjithshëm i të punësuarve në Evropë nuk ka arritur ende kulmin e tij, por për shkak të rritjes së madhe të numrit të banorëve të moshuar, raporti ndërmjet punëtorëve dhe pensionistëve është përkeqësuar në mënyrë drastike. Kur u prezantua sistemi i pensioneve të solidaritetit ndër breza, kishte 10 ose më shumë punëtorë për pensionist, në vitet ’90 të shekullit të kaluar ky numër ra nën 5, dhe sot në shumicën e vendeve është më pak se 2 punëtorë për pensionist.
Sistemi i pensioneve është vetëm një aspekt i problemit të plakjes së popullsisë. Një numër më i madh i të moshuarve çon në kosto më të larta shëndetësore dhe duke qenë se në shumicën e vendeve ky sistem është edhe publik, rritja e këtyre kostove rëndon detyrimisht të gjithë shoqërinë.
Përveç faktit se gjithnjë e më pak të rinj do të duhet të mbështesin gjithnjë e më shumë të moshuar përmes sistemit publik të pensioneve, ata do të duhet të financojnë edhe kostot në rritje të sistemit shëndetësor publik. Sistemi kroat i kujdesit shëndetësor tashmë po funksionon dobët dhe popullsia e plakur do ta rëndojë më tej atë në të ardhmen.
Robotët nuk ndihmojnë (mjaftueshëm) me problemin e plakjes së popullsisë
Një nga mënyrat se si mund të amortizohen problemet me plakjen e popullsisë që lidhen me zvogëlimin e numrit të punëtorëve është robotizimi dhe automatizimi. Por të dhënat e deritanishme tregojnë se më së shumti robotë përdoren në vendet që kanë problem me mungesën e punëtorëve.
Përveç kësaj, ekziston edhe problemi i produktivitetit, pra lind pyetja se pse produktiviteti për punëtor në vendet e zhvilluara rritet kaq ngadalë edhe pse gjithnjë e më shumë robotë përdoren, proceset automatizohen gjithnjë e më shumë dhe pajisje të ndryshme lidhen gjithnjë e më shumë nëpërmjet thirrur interneti i gjërave. Epoka dixhitale, duke përfshirë robotizimin dhe automatizimin, nuk ka çuar ende në rritjen e pritshme të produktivitetit të punëtorëve.
Një seri ndryshimesh sociale dhe ekonomike si rezultat i plakjes
Ndërsa popullsia plaket, modelet sociale të sjelljes ndryshojnë gjithashtu. Dihet, për shembull, se të moshuarit shpenzojnë më pak dhe investojnë më pak (në raport me të ardhurat e tyre) në krahasim me të rinjtë. Është një fenomen i mirë-dokumentuar që ka shkaqe të shumta, shumica e të cilave vijnë nga njerëzit që ndryshojnë zakonet dhe sjelljen me kalimin e moshës.
Hulumtimet kanë treguar se shoqëritë e vjetra gjithashtu inovojnë më pak, duke korrigjuar të gjithë faktorët e tjerë. Kjo vë në pikëpyetje përparimin e mëtejshëm teknologjik dhe zgjidhjen e problemeve me zgjidhje inovative.
Problemi është i dukshëm. Të moshuarit prodhojnë më pak (sepse janë në pension), shpenzojnë më pak (në raport me të ardhurat e tyre) dhe investojnë më pak (ata nuk kanë nevoja dhe janë më të urryer ndaj rrezikut). Praktikisht bëhet fjalë për shembje të shtyllave të ekonomisë./Index
