Çfarë bëjnë konsujt e nderit rusë, tregojnë ProPublica dhe Konsorciumi Ndërkombëtar i Gazetarëve Hulumtues.
Konsujt e nderit ose të pavarur janë njerëz që promovojnë marrëdhëniet kulturore dhe ekonomike midis vendeve, por nuk janë në shërbimin civil dhe janë financiarisht të pavarur nga shteti. Shumica e vendeve kanë konsuj të tillë – në vende ku është e padobishme mbajtja e misioneve të veçanta diplomatike. Shtetet caktojnë konsuj në marrëveshje me njëri-tjetrin nga radhët e qytetarëve të shquar, kryesisht biznesmenë.
Konsujt e Nderit duhet të jenë vullnetarë që promovojnë industrinë, artet dhe shkencat e vendit që i ka emëruar. Ata duhet të jenë “apolitikë në fjalët dhe veprat e tyre”, sipas një udhëzimi të miratuar nga shoqata ndërkombëtare e konsujve. Por gazetarët nga ProPublica Amerikane dhe Konsorciumi Ndërkombëtar i Gazetarëve Hulumtues (ICIJ) zbuluan se disa nga konsujt e nderit të Rusisë në vende të tjera bënë pikërisht të kundërtën: morën pjesë aktive në politikë dhe pas pushtimit rus të Ukrainës mbështetën luftën.
Rasti i Malit të Zi
Një nga shembujt më të spikatur është ish-konsulli rus (deri në vitin 2018) i nderit rus në Mal të Zi, Boro Djukic. Ai arriti të marrë pjesë në krijimin e një partie radikale politike që ishte kundër hyrjes së Malit të Zi në NATO. Selia e partisë ndodhej pikërisht në rezidencën e familjes Gjukiq në Podgoricë, ku ishte edhe rezidenca e tij.
“Unë nuk jam një qytetar rus, por si një person që e do Rusinë, e kam përfaqësuar atë në mënyrën më të mirë të mundshme,” tha Djukic për mediat lokale. Në vitin 2022, ai dënoi NATO-n dhe një ditë pas pushtimit rus të Ukrainës, ai tha në rrjetet sociale se Putini kishte ndaluar “dominimin amerikan mbi të gjithë botën”.
Gjukiq ka lindur në vitin 1970 në Podgoricë. Babai i tij ishte drejtor komercial në një fabrikë duhani dhe më pas punoi në misionin tregtar jugosllav në BRSS. Në 1989, familja u transferua në Moskë. Djukic më pas punoi për një kompani tregtare austriake në Kazakistan dhe në vitin 1997 u kthye në Mal të Zi dhe u bë këshilltar në Ministrinë e Punëve të Jashtme. Në vitin 2013, Ukraina e bëri atë konsull nderi në Mal të Zi. Megjithatë, pas vetëm disa muajsh ai u largua nga posti. Djukic më pas shpjegoi se vendimi ishte për shkak të ndryshimeve në udhëheqjen ukrainase në 2014.
Së shpejti ai u emërua përsëri konsull nderi – por nga Rusia. Në fillim ai nuk shfaqi shumë aktivitet publik, pavarësisht se tensionet në Mal të Zi po rriteshin. Mali i Zi aspironte të bëhej anëtar i NATO-s. Dhe kjo situatë e ka bërë atë një fushë beteje midis Rusisë dhe Perëndimit.
Në vitin 2016, autoritetet malazeze dyshohet se penguan një përpjekje për grusht shteti ditën e zgjedhjeve nga oficerët e inteligjencës ushtarake ruse dhe pasardhësit e tyre. Autoritetet thanë se komplotistët planifikuan të rrëzonin qeverinë malazeze dhe të vrisnin kryeministrin pro-perëndimor. Mali i Zi u bashkua me NATO-n vitin e ardhshëm.
Në tetor 2017, Gjukiç, si konsull nderi, ndihmoi politikanin malazez Marko Milaçiq të udhëtonte për në Moskë. Ky i fundit është një nga politikanët më të shquar populistë të Malit të Zi, i cili është shprehur rregullisht kundër anëtarësimit në NATO. Në Moskë, politikani u takua me një anëtar të Komitetit të Dumës Shtetërore për Çështjet Ndërkombëtare, Sergei Zheleznyak. Dhe dy muaj pas kësaj, Gjukiç nënshkroi dokumentet e themelimit të partisë politike të krahut të djathtë Mali i Zi i Vërtetë, e cila drejtohej nga Milaçiç (partia mbështetet në Moskë). Zyra e kësaj partie gjendet në pallatin e Gjukiqit.
ë vitin 2018, pak pasi qeveria e Malit të Zi ia hoqi Gjukiçit konsullin e tij të nderit (një vend pritës mund t’ia heqë këtë status qytetarit të tij), ai u shfaq pranë Milaçiçit në një konferencë shtypi dhe mbështeti Malin e Zi të Vërtetë.
“Nëse do të kisha disa milionë euro ose dollarë, do t’ia ofroja zotit Milaçiq,” u tha Gjukiq gazetarëve. “Pse? Sepse më pëlqen ideja e tij”. Gjukiq ka shkruar edhe në Facebook se po persekutohet nga NATO. Dhe në një intervistë për mediat ruse, ai mbrojti njerëzit pas përpjekjes për grusht shteti të vitit 2016, duke e quajtur një nga komplotistët shok dhe duke thënë se nuk kishte asnjë komplot. “Kjo është e gjitha në të njëjtën kategori si pjesa tjetër e sulmeve dhe veprimeve kundër Rusisë në vitet e fundit. Nuk ka pasur grusht shteti. Maksimumi që mund të ishte … që dikush i dehur tha: “Ta vrasim dikë”, tha më pas Djukic.
Politologu dhe ish-nënkryetari i komunës së Budvës, Filipoviç, ka mbledhur fotografi që Gjukiq i ka postuar në Facebook-un e tij. Në njërën prej tyre, ish-konsulli pozon me një bluzë të zezë me mbishkrimin “Motoçiklistë rusë” në një përqafim me Alexander Zaldostanov (kirurg), liderin e klubit të çiklizmit pro-Putin, Night Wolves.
Jo vetëm Mali i Zi
Gjukiç nuk ishte i vetmi konsull nderi i Rusisë që bëri deklarata me zë të lartë. Në dekadën e parë të presidencës së Putinit, numri i konsujve të nderit rusë është rritur në më shumë se 80. Pas pushtimit rus të Ukrainës dhe aneksimit të Krimesë në fillim të vitit 2014, disa prej tyre denoncuan sanksionet perëndimore, kritikuan NATO-n dhe bënë lëvizje politike demonstrative.
Kështu, një shtetase amerikane, konsullja e nderit ruse (tani ish) në Denver të SHBA-ve, Deborah Palmieri, pas aneksimit të Krimesë në Rusi në 2014, shkoi në gadishull, vizitoi një muze atje dhe pozoi për fotografët.
Dhe në vitin 2022, kur raketat ruse ranë mbi Kiev dhe qytete të tjera të Ukrainës, të paktën dy konsuj nderi rusë folën në mbështetje të agresionit ushtarak. “Më vjen keq që nuk e bëri më herët,” e mbështeti Putinin Konstantin van Vloten, konsull nderi rus në Holandë. Dhe konsulli i nderit i Rusisë në Spanjë, Pedro Murino Uzal, duke folur në televizionin rus, dënoi “shtetin terrorist ukrainas” për dhunë. Para emërimit të tij si konsull nderi, Uzal vizitoi Krimenë me ftesë të autoriteteve ruse dhe garantoi për “normalitetin dhe qetësinë absolute” të referendumit për aneksimin e gadishullit në Rusi në 2014.
Në përgjigje të pyetjeve nga ProPublica dhe ICIJ, Van Vloten tha se ai nuk ka marrëdhënie personale me Putinin dhe se do të donte që operacioni ushtarak të fillonte më shpejt “në mënyrë që lufta civile [në Ukrainë] të përfundojë më shpejt”. Uzal deklaroi se kritikat e mediave për referendumin e Krimesë 2014 ishin të pasakta. Ukraina i është bashkuar radhëve të organizatave terroriste që sulmojnë infrastrukturën civile dhe marrin jetën e civilëve, tha ai.
Në vitin 2022, disa konsuj nderi të Rusisë dhanë dorëheqjen në shenjë proteste kundër pushtimit të Ukrainës. Por shumë mbetën në vendet e tyre edhe pasi një numër vendesh në Evropë dhe Azi dëbuan diplomatët rusë. Rusia nuk publikon listat e konsujve të saj të nderit, por ProPublica dhe ICIJ kanë qenë në gjendje t’i identifikojnë ata në të paktën 45 vende.
Midis konsujve të nderit rusë hasën njerëz me fat të vështirë. Kështu, në Guinenë Ekuatoriale, që nga viti 2011, konsulli ka qenë një burrë i dënuar në vitin 2005 me gjashtë vjet burg për shitjen Iranit dhe Kinës, raketa lundrimi ukrainase të afta për të mbajtur koka bërthamore./kosovatimes/
