Shkruan: Rasim SMAJLAJ
(Analizë duke u fokusuar në: Lirinë, sovranitetin, ekonominë, arsimin dhe shëndetësinë në Kosovë)
Kosova, një vend i vogël me një histori të pasur dhe të vështirë, ka kaluar përmes periudhash të errëta e të dhimbshme, por gjithmonë ka ruajtur shpresën për një të ardhme më të mirë. Nga robëria dhe mungesa e të drejtave themelore deri te shpallja e pavarësisë dhe ndërtimi i institucioneve demokratike, Kosova ka bërë hapa të rëndësishëm drejt zhvillimit dhe forcimit të shtetësisë. Kjo temë synon të shqyrtojë rrugëtimin e Kosovës në tri periudha kohore: të kaluarën (dje), të tashmen (sot) dhe të ardhmen që e synon (nesër), me fokus në pesë fusha kyçe: lirinë, sovranitetin, ekonominë, arsimin dhe shëndetësinë.
- Liria
Dje:
Populli i Kosovës përjetoi dekada të tëra nën sundimin e Jugosllavisë dhe më vonë të Serbisë, ku përjetoi shkelje të rënda të të drejtave të njeriut, shtypje politike dhe mungesë të lirisë së fjalës, arsimit dhe zhvillimit kombëtar. Lufta e vitit 1998-1999 shënoi një pikë kthese të rëndësishme drejt çlirimit nga okupimi.
Sot:
Pas shpalljes së pavarësisë më 17 shkurt 2008, Kosova është një shtet i lirë dhe demokratik, ku qytetarët gëzojnë të drejtat themelore të njeriut. Megjithatë, sfida të lirisë politike, presione ndërkombëtare dhe tensione me Serbinë vazhdojnë të ndikojnë në ndjesinë e plotë të lirisë.
Nesër:
Kosova aspiron të bëhet një shtet me demokraci të konsoliduar, ku çdo qytetar ndjehet i lirë të jetojë, të shprehë mendimin dhe të marrë pjesë aktive në jetën politike e shoqërore pa frikë apo diskriminim.
- Sovraniteti
Dje:
Kosova nuk kishte sovranitet as politik, as juridik. Institucionet lokale ishin të varura nga Beogradi dhe vendimmarrja bëhej nga strukturat e huaja.
Sot:
Kosova ka institucionet e veta shtetërore: presidencën, qeverinë, parlamentin dhe gjyqësorin. Megjithatë, mosnjohja nga disa shtete dhe prezenca e organizatave ndërkombëtare në disa funksione e kufizojnë sovranitetin e plotë.
Nesër:
Synohet forcimi i subjektivitetit ndërkombëtar, anëtarësimi në organizata globale si OKB, NATO dhe BE, si dhe ushtrimi i sovranitetit në të gjithë territorin e saj, përfshirë veriut e vendit.
- Ekonomia
Dje:
Ekonomia e Kosovës ishte e dobësuar rëndë pas luftës, me infrastrukturë të shkatërruar, papunësi të lartë dhe mungesë të investimeve.
Sot:
Ekonomia është në zhvillim, por ende përballet me sfida të mëdha si papunësia, migrimi, varësia nga remitancat dhe mungesa e industrisë prodhuese. Ekziston një sektor privat që rritet ngadalë dhe një treg i brendshëm i vogël.
Nesër:
Aspirata është një ekonomi e qëndrueshme, me zhvillim të sektorëve strategjikë (si energjia, teknologjia, bujqësia), me investime të huaja, punësim të rinisë dhe integrim në tregjet ndërkombëtare.
- Arsimi
Dje:
Gjatë viteve ’90, shqiptarëve iu mohua e drejta për shkollim në gjuhën amtare. Shkollimi bëhej në kushte të rënda, në shtëpi private dhe pa resurse të mjaftueshme.
Sot:
Kosova ka një sistem arsimor të organizuar në të gjitha nivelet. Por, cilësia e arsimit mbetet një problem serioz, me mungesë të reformave të thella, planprograme të vjetruara dhe moslidhje të drejtpërdrejtë me tregun e punës.
Nesër:
Arsimi duhet të jetë cilësor, modern, i digjitalizuar dhe të formojë kuadro profesionale që kontribuojnë në zhvillimin e vendit. Përfshirja në programe si Erasmus+ dhe bashkëpunimet ndërkombëtare janë hap drejt kësaj të ardhme.
- Shëndetësia
Dje:
Sistemi shëndetësor ishte i neglizhuar dhe i paaftë për t’iu përgjigjur nevojave të qytetarëve. Shërbimet ishin të kufizuara dhe shpesh pa barna, pajisje dhe personel të trajnuar.
Sot:
Shëndetësia publike është funksionale, por përballet me sfida si mungesa e infrastrukturës moderne, korruptimi dhe largimi i mjekëve jashtë vendit. Mungon sigurimi shëndetësor gjithëpërfshirës.
Nesër:
Synohet një sistem shëndetësor efikas, i financuar mirë, me shërbime cilësore dhe qasje për të gjithë qytetarët, si dhe me reforma që e bëjnë sistemin më të drejtë dhe më të qëndrueshëm.
Përfundim
Kosova ka kaluar një rrugë të gjatë nga shtypja drejt pavarësisë dhe zhvillimit. Megjithëse është përballur dhe vazhdon të përballet me sfida, përparimi është i dukshëm. E ardhmja e vendit qëndron në përkushtimin ndaj demokracisë, reformave të thella dhe integrimit euro-atlantik. Çdo qytetar ka një rol në ndërtimin e asaj Kosove që të gjithë e duam: të lirë, sovrane, të zhvilluar dhe të drejtë për të gjithë.
