Një projekt i diskutueshëm për të krijuar nga e para blloqet ndërtuese të jetës njerëzore ka filluar, që besohet të jetë i pari i këtij lloji në botë, raporton BBC . Shkencëtarët deri më tani janë shmangur nga kjo fushë nga frika se kjo mund të çojë në krijimin e “bebeve të projektuara” ose ndryshimeve të paparashikueshme që mund të ndikojnë në brezat e ardhshëm.
Tani, fondacioni më i madh mjekësor në botë, Wellcome Trust, ka investuar fillimisht 10 milionë paund në nisjen e projektit dhe tha se ky hulumtim mund të bëjë më shumë mirë sesa dëm, duke përshpejtuar zhvillimin e terapive për shumë sëmundje të pashërueshme.
Dr. Julian Sale, nga Laboratori i Biologjisë Molekulare i Këshillit të Kërkimeve Mjekësore (MRC) të Mbretërisë së Bashkuar në Kembrixh, i cili është i përfshirë në projekt, i tha BBC-së se ky ishte hapi i madh i radhës në biologji. “Qielli është kufiri. Ne po zhvillojmë terapi që do t’u lejonin njerëzve të plaken më shëndetshëm, me më pak sëmundje”, tha ai.
“Shkenca mund të përdoret edhe për të shkaktuar dëm”
“Ne planifikojmë ta përdorim këtë teknologji për të krijuar qeliza rezistente ndaj sëmundjeve që mund të rigjenerojnë organet e dëmtuara, siç janë mëlçia, zemra dhe madje edhe sistemi imunitar”, tha ai. Kritikët paralajmërojnë se ky hulumtim mund t’u hapë derën shkencëtarëve joetikë që kërkojnë të krijojnë njerëz të modifikuar gjenetikisht ose të përmirësuar.
“Na pëlqen të mendojmë se të gjithë shkencëtarët motivohen nga dëshira për të ndihmuar, por shkenca mund të përdoret edhe për të shkaktuar dëm, përfshirë edhe për qëllime lufte”, paralajmëroi Dr. Pat Thomas, drejtor i organizatës Beyond GM.
Detajet e projektit u publikuan për BBC-në në 25-vjetorin e përfundimit të Projektit të Gjenomit Njerëzor, i cili hartëzoi të gjitha molekulat në ADN-në njerëzore për herë të parë dhe i cili u financua kryesisht nga Fondacioni Wellcome.
Shkencëtarët një ditë mund ta krijojnë të gjithë gjenomin njerëzor nga e para
Çdo qelizë në trupin tonë përmban një molekulë ADN-je që mbart udhëzimet gjenetike të nevojshme që ajo të funksionojë. ADN-ja përbëhet vetëm nga katër blloqe ndërtuese më të vogla, A, G, C dhe T, të cilat përsëriten vazhdimisht në kombinime të ndryshme.
Janë këto elementë të thjeshtë që përmbajnë të gjithë informacionin gjenetik që përcakton fizikisht se kush jemi. Projekti i Gjenomit Njerëzor u ka mundësuar shkencëtarëve të “lexojnë” të gjitha gjenet e një personi si një barkod unik.
Një projekt i ri, i cili sapo ka nisur nën emrin Gjenomi Sintetik Njerëzor, mund të shënojë një hap të madh përpara, sepse do t’u lejojë shkencëtarëve jo vetëm të lexojnë ADN-në, por edhe ta krijojnë atë, copë pas cope, molekulë pas molekule, dhe ndoshta një ditë edhe të gjithë gjenomin njerëzor nga e para.
Ata do të testojnë se si funksionon në të vërtetë ADN-ja.
Qëllimi i parë i shkencëtarëve është të zhvillojnë metoda për të ndërtuar copa gjithnjë e më të mëdha të ADN-së njerëzore, deri në pikën ku ata mund të krijojnë në mënyrë sintetike një kromozom të tërë njerëzor. Kromozomet përmbajnë gjene që rregullojnë zhvillimin, ripërtëritjen dhe mirëmbajtjen e organizmit tonë.
Pasi të krijohen, ato mund të studiohen në detaje dhe të përdoren në eksperimente për të kuptuar më mirë se si gjenet dhe ADN-ja rregullojnë në të vërtetë trupin tonë. Shumë sëmundje shkaktohen nga çrregullime në këto gjene, dhe një hulumtim i tillë mund të hapë rrugën për terapi më efektive, thotë profesori Matthew Hurles, drejtor i Institutit Wellcome Sanger, i cili mori pjesë në sekuencimin e pjesës më të madhe të gjenomit njerëzor.
“Krijimi i ADN-së sintetike na lejon të testojmë vërtet se si funksionon ADN-ja dhe të testojmë teori të reja, sepse aktualisht ne mund ta bëjmë këtë vetëm duke ndryshuar ADN-në që ekziston tashmë në organizmat e gjallë”, tha Hurles.
“Kutia e Pandorës është e hapur”
Puna në projekt do të kufizohet në eksperimente në tuba prove dhe enë laboratorike, nuk do të ketë përpjekje për të krijuar jetë sintetike. Teknologjia e re do t’u lejojë shkencëtarëve të kenë një nivel të paparë kontrolli mbi sistemet e gjalla në trupin e njeriut. Edhe pse qëllimi i projektit është të gjejë përfitime mjekësore, nuk ka asgjë që i pengon individët e papërgjegjshëm të përdorin të njëjtën teknologji për qëllime të rrezikshme.
Profesori Bill Earnshaw, një gjenetist i respektuar në Universitetin e Edinburgut, i cili zhvilloi një metodë për të bërë kromozome artificiale njerëzore, paralajmëron se teknologjia mund të keqpërdoret për të krijuar armë biologjike, njerëz të përmirësuar apo edhe qenie që mbartin ADN njerëzore.
“Kutia e Pandorës është e hapur”, tha Earnshaw për BBC-në. “Mund të vendosim kufizime tani, por nëse ndonjë organizatë me qasje në makineritë e nevojshme vendos të sintetizojë çfarëdo që dëshiron, nuk mendoj se do të jemi në gjendje ta ndalojmë”, paralajmëroi ai.
“Kush do t’i zotërojë të dhënat?”
Pat Thomas nga organizata Beyond GM paralajmëron për aspektet komerciale të hulumtimit, domethënë për mundësinë që kompanitë e shëndetit ta përdorin teknologjinë për fitimin e tyre. “Nëse arrijmë të krijojmë pjesë sintetike të trupit ose edhe njerëz sintetikë, kush do t’i zotërojë ato? Dhe kush do t’i zotërojë të dhënat që rezultojnë nga këto krijime?”, pyet shkencëtari.
Duke pasur parasysh të gjitha mënyrat e mundshme se si teknologjia mund të keqpërdoret, lind pyetja se pse Wellcome vendosi ta financojë këtë projekt. Sipas dr. Tom Collins, i cili dha miratimin për financim, vendimi nuk u mor lehtë. “Ne e pyetëm veten se cili do të ishte kostoja e mosbërjes së tij”, i tha Collins BBC-së.
“Duam të dëgjojmë mendimin e publikut”
“Kjo teknologji do të zhvillohet një ditë gjithsesi, dhe nëse e bëjmë tani, të paktën kemi mundësinë ta udhëheqim të gjithë procesin në një mënyrë të përgjegjshme dhe të përballemi menjëherë me pyetjet etike dhe morale që ngre”, deklaroi ai.
Projekti do të zhvillojë gjithashtu një program paralel të shkencave sociale, të udhëhequr nga Profesoresha e Sociologjisë Joy Zhang nga Universiteti i Kentit. “Ne duam të dëgjojmë nga ekspertët, shkencëtarët socialë dhe, më e rëndësishmja, nga publiku i gjerë, se si e perceptojnë këtë teknologji, si mund t’u sjellë dobi dhe, sigurisht, çfarë pyetjesh dhe shqetësimesh kanë”, tha Zhang.
