Lufta midis Izraelit dhe Iranit e ka larguar vëmendjen nga revanshizmi dhe agresioni i Rusisë. Por është e domosdoshme që vëmendja e Perëndimit të kthehet përsëri te Ukraina dhe Kaukazi Jugor.
Një armëpushim i shpejtë në Luftën Izrael-Iran erdhi si një lehtësim për publikun global që po përgatitej për një konflikt më të gjerë rajonal. Megjithatë, për një aktor – Rusinë – lufta e shkurtër ofroi një mundësi në kohën e duhur për të çuar përpara qëllimet e saj ushtarake dhe gjeopolitike diku tjetër. Me vëmendjen ndërkombëtare të fiksuar në Lindjen e Mesme, Kremlini zgjeroi si agresionin e tij të hapur në Ukrainë ashtu edhe rivendosjen e tij të ngadaltë të ndikimit në Kaukazin e Jugut.
Për gati dy javë, konflikti Izrael-Iran dominoi median ndërkombëtare. Me të drejtë: vëmendja e botës u kthye te rreziqet e menjëhershme të përshkallëzimit, dhe pasojat afatgjata mbeten ende në debat.
Megjithatë, është shfaqur një konsensus i përafërt se programi bërthamor i Iranit pësoi një pengesë të konsiderueshme – të shtyrë me shumë muaj (të paktën) ose vite – dhe se mbrojtja e tij ajrore, infrastruktura e raketave balistike dhe kapaciteti i aviacionit pësuan goditje ndëshkuese. Aftësia ushtarake e Iranit, pozicioni rajonal dhe qëndrimi parandalues janë zvogëluar të gjitha në krahasim me nivelet e tyre para luftës.Besueshmëria e Rusisë si partner strategjik doli gjithashtu nga ky episod, i zvogëluar ndjeshëm. Gjatë përvojës kritike 12-ditore të Iranit, aleati i saj i dukshëm ofroi pak përtej mbështetjes retorike. Ky dështim për të ndihmuar materialisht një partner të supozuar në momentin e tij të nevojës ka dobësuar boshtin tashmë të brishtë midis Moskës dhe Teheranit.
Nga një perspektivë afatgjatë, ky dobësim i Iranit – ushtarakisht, diplomatikisht dhe psikologjikisht – përfaqëson një humbje strategjike edhe për Rusinë. Një nga partnerët e saj kryesorë rajonalë nuk është vetëm më pak i aftë, por edhe më pak i besueshëm. Irani është i zhgënjyer nga dështimi i Moskës për të përmbushur pritjet e saj.
Megjithatë, këto janë efektet afatgjata. Në afat të shkurtër, Rusia e ka gjetur luftën Izrael-Iran si një shpërqendrim të dobishëm – një që i ka mundësuar asaj të korrë disa avantazhe të menjëhershme taktike.
Shfrytëzimi i shpërqendrimit
Së pari, Kremlini shfrytëzoi vëmendjen e shpërqendruar të botës për të rritur operacionet e saj ushtarake në Ukrainë. Rusia ka përshkallëzuar si pushtimin e territorit ukrainas ashtu edhe bombardimin e zonave civile. Tani po kërkon të pushtojë pjesë të Sumy dhe Dnipropetrovsk – rajone që më parë i ka njohur si ukrainase. Pavarësisht injorimit të një propozimi njëmujor për armëpushim të mbështetur nga Shtetet e Bashkuara dhe nga vendet evropiane dhe Ukraina, Moska është përballur me pak kritika. Cikli global i medias, i konsumuar nga zhvillimet në Lindjen e Mesme, e ka injoruar kryesisht agresionin e vazhdueshëm të Rusisë.
Së dyti, lufta Izrael-Iran i dha Rusisë avantazhe ushtarake afatshkurtra duke e privuar Ukrainën nga armatimet e nevojshme urgjentisht. Raketat e prodhuara në Amerikë, të projektuara për t’iu kundërvënë droneve – fillimisht të destinuara për Ukrainën – u devijuan për të mbrojtur bazat amerikane në Lindjen e Mesme. Në këtë mënyrë, lufta e Izraelit me Iranin i dha pa dashje Moskës një avantazh të shtuar ushtarak në fushën e betejës.
Së treti, Kremlini përfitoi ekonomikisht. Konflikti shkaktoi një rritje afatshkurtër të çmimeve globale të naftës, duke rritur të ardhurat e Rusisë. Për më tepër, lufta dymbëdhjetëditore kontribuoi në vonesën e përpjekjeve të G7-ës për të vendosur një kufizim të ri çmimi prej 45 dollarësh për fuçi për naftën ruse. Diskutimet në Senatin e SHBA-së mbi një paketë sanksionesh të rrepta kundër Rusisë u shtynë gjithashtu për një kohë të pacaktuar.
Moska ka intensifikuar njëkohësisht fushatën e saj për të rivendosur sferën e saj të ndikimit mbi Kaukazin e Jugut, duke përfituar nga boshllëku gjeopolitik i krijuar nga konflikti i Lindjes së Mesme.
Gjeorgjia: zhvendosje autoritare nën patronazhin rus.
Rusia, e cila pushton 20% të territorit të Gjeorgjisë, përballet me kufizime në ndërhyrjen e drejtpërdrejtë brenda Gjeorgjisë . Në vend të kësaj, ajo ushtron ndikim përmes partisë në pushtet Ëndrra Gjeorgjiane, një mjet politik që mbështet. Qeveria gjeorgjiane ka përshkallëzuar goditjen ndaj aktivistëve të shoqërisë civile dhe partive demokratike të opozitës që mbështesin integrimin në Bashkimin Evropian.
Në një zhvillim shqetësues, qeveria ka prezantuar një ligj për “agjentët e huaj” – të modeluar sipas legjislacionit FARA (Akti i Regjistrimit të Agjentëve të Huaj) të Rusisë – për të synuar organizatat joqeveritare dhe median e pavarur. Kanë filluar edhe arrestimet e udhëheqësve të opozitës. Në ditët e fundit, Nika Melia, Irakli Okruashvili dhe Zurab Japaridze janë ndaluar dhe dënuar me shtatë ose tetë muaj burg përmes proceseve të përshpejtuara gjyqësore. Vëzhguesit paralajmërojnë se këto arrestime mund të jenë vetëm fillimi, ndërsa Gjeorgjia po zhytet më tej në autoritarizëm – përgjatë një trajektoreje që i ngjan asaj të Azerbajxhanit fqinj.
Armenia: Presioni i Rusisë rritet.
Rusia ka miratuar një qëndrim edhe më konfrontues në Armeni . Kremlini duket se është i vendosur të arrijë një përparim strategjik të qartë në rajon duke e përfshirë Jerevanin në mënyrë të vendosur në gjirin e tij. Presioni dhe sabotimi kundër qeverisë pro-evropiane të kryeministrit Nikol Pashinyan po rriten.
Kisha Apostolike Armene, historikisht e lidhur me Moskën, i është bashkuar opozitës. Rusia vazhdon të zgjerojë bllokun anti-Pashinyan. Një figurë e shquar që ka ndërruar anë është miliarderi Samvel Karapetyan, i cili zotëron rrjetin energjetik të Armenisë dhe mban interesa të mëdha biznesi si në Rusi ashtu edhe në Armeni. Karapetyan u arrestua pasi thuhet se kërcënoi të rrëzonte qeverinë. Paraburgimi i tij e ka zemëruar më tej Kremlinin.
Vladimir Solovyov, një nga propagandistët kryesorë të Presidentit Vladimir Putin, doli në televizionin shtetëror rus për të qortuar ashpër qeverinë e Pashinyanit, duke i etiketuar ata si tradhtarë dhe duke i akuzuar se ia shitën “Artsakh”-un – termi armen për Nagorno-Karabakun – Azerbajxhanit.
Megjithatë, qeveria e Armenisë, e udhëhequr nga Nikol Pashinyan, duket e vendosur t’i rezistojë kërcënimeve hibride të Rusisë. Kryeministri ka njoftuar se agjencitë ligjzbatuese të vendit kanë penguar një përpjekje të dyshuar nga “klerikët kriminelë dhe oligarkë” për të prishur rendin publik dhe për të kryer një grusht shteti.
Shënjestra kryesore e hetimit është Bagrat Galstanyan, një prift dhe kreu i një lëvizjeje që e quan veten “Lufta e Shenjtë”. Ai është një nga 14 personat e arrestuar, sipas autoriteteve. Detajet e rrjedhura nga hetimi sugjerojnë se të akuzuarit për komplot kishin planifikuar të merrnin pushtetin me forcë gjatë verës. Plani i tyre, dyshohet, përfshinte mbledhjen e 250 njësive të ndara me nga 25 burra secila – kryesisht të përbëra nga ish-ushtarë, oficerë policie dhe atletë.
Më shumë se një mijë njerëz, pretendohet, ishin rekrutuar tashmë në këto grupe.
Pavarësisht arrestimeve parandaluese, zyrtarët besojnë se përpjekjet për të përmbysur shtetin mund të vazhdojnë. Edhe pas këtij raundi të fundit arrestimesh, mendohet se aktorët e mbështetur nga Rusia ka të ngjarë të vazhdojnë në përpjekjet e tyre për të uzurpuar pushtetin me mjete të dhunshme.
Ky zhvillim shqetësues mund të ketë implikime të mëtejshme rajonale, sepse e ashtuquajtura kolona e pestë e Rusisë në Armeni jo vetëm që është kundër Pashinyanit, por është edhe thellësisht armiqësore ndaj çdo perspektive paqeje midis Armenisë dhe Azerbajxhanit. Retorika revanshiste po fiton vrull. Këta aktorë tani deklarojnë hapur se nëse kthehen në pushtet, do të rindezin luftën me Azerbajxhanin për Nagorno-Karabakun.
Në këtë kontekst, Moska duket se po përgatit një sulm vendimtar në frontin e Kaukazit Jugor përmes Armenisë. Duke manipuluar sistemin demokratik të Armenisë dhe duke mbledhur forcat e opozitës, bizneset e mëdha, mediat dhe Kishën, Rusia shpreson të rrëzojë qeverinë e Pashinyanit, të prishë negociatat e paqes me Azerbajxhanin dhe të krijojë një regjim klientelist në Jerevan nga i cili të ushtrojë presion mbi Bakunë.
Azerbajxhani: kontroll pa ndryshim regjimi.
Azerbajxhani paraqet një sfidë të ndryshme për Kremlinin. Së pari, vendit i mungon konkurrenca kuptimplote politike apo infrastruktura demokratike, duke e bërë të vështirë për Rusinë të kultivojë një kolonë të pestë lokale. Së dyti, opozita, shoqëria civile dhe shtypi i pavarur i Azerbajxhanit janë dobësuar tashmë nga vitet e shtypjes së vazhdueshme nën Presidentin Ilham Aliyev. Ajo që ka mbetur nga opozita demokratike – kryesisht Partia e Frontit Popullor të Azerbajxhanit (PFPA) dhe aleati i saj, Këshilli Kombëtar – janë fuqimisht pro-evropiane dhe kundërshtojnë pa mëdyshje imperializmin rus.
Si rezultat, strategjia e Moskës në Azerbajxhan nuk sillet rreth ndryshimit të regjimit, por më tepër rreth detyrimit të regjimit aktual që të pranojë kushtet ruse. Midis elitës politike të vendit, vetëm Ilham Aliyev ndan të njëjtat qëllime strategjike me Moskën: pengimin e reformës demokratike dhe bllokimin e integrimit të Kaukazit Jugor me Evropën.
Megjithatë, edhe kjo konvergjencë e dukshme ka kufijtë e saj. Aliyev ka ndërtuar një strukturë pushteti shumë të personalizuar dhe të centralizuar. Ai nuk është i prirur të ndajë autoritetin e tij mbi politikën dhe ekonominë e Azerbajxhanit – madje as me Rusinë. Për këtë arsye, ai është përpjekur të balancojë ndikimin rus me lidhjet me Turqinë, Bashkimin Evropian, Shtetet e Bashkuara dhe Kinën.
Dobësi strukturore brenda
Megjithatë, Azerbajxhani vuan nga një dobësi kritike: pikërisht mjetet që i kanë mundësuar Aliyevit të konsolidojë pushtetin – shtypja dhe erozioni institucional – kanë minuar gjithashtu qëndrueshmërinë e shtetit. Regjimi në fakt ka çmontuar institucionet demokratike të vendit dhe ka paralizuar sistemin imunitar qytetar që mbron sovranitetin kombëtar. Për vende si Rusia, të cilat ndjekin politikën e jashtme përmes shtrëngimit të ashpër, një brishtësi e tillë përfaqëson një mundësi. Shembulli i Bjellorusisë shërben si një rrëfim paralajmërues: regjimet personaliste mund të nënshtrohen dhe manipulohen më lehtë nga fqinjët më të fortë imperialë.
Është për këtë arsye që zhvillimi i institucioneve demokratike në vendet që kufizohen me Rusinë nuk është thjesht një shqetësim normativ. Në Gjeorgji dhe Azerbajxhan, demokracia është gjithashtu një çështje sigurie kombëtare. Është bastioni institucional që mbron nga ndërhyrjet imperiale dhe nënshtrimi i huaj.
Historia sugjeron se perandoritë i nënshtrojnë më lehtë regjimet ku pushteti është i përqendruar në duart e një njeriu. Regjimet autoritare që tani janë të rrënjosura në Azerbajxhan dhe që po shfaqen në Gjeorgji nuk përbëjnë vetëm një sfidë për liritë civile, por edhe një kërcënim të drejtpërdrejtë për pavarësinë kombëtare.
Perëndimi tani duhet të kthehet te axhenda kryesore: përmbajtja e Rusisë
Armëpushimi në Luftën Izrael-Iran është një zhvillim i mirëpritur. Por bashkësia ndërkombëtare tani duhet të rifokusohet në axhendën e saj kryesore: mbrojtjen e Ukrainës nga pushtimi rus, parandalimin e dominimit të Moskës në Kaukazin e Jugut dhe mbështetjen e demokracive të brishta të rajonit.
Në këtë kontekst, mbrojtja e të drejtave të njeriut, lirive politike dhe qeverisjes demokratike në Kaukaz duhet të shihet jo vetëm si imperativë moralë, por edhe si domosdoshmëri strategjike. Për forcat vërtet demokratike të Shteteve të Bashkuara dhe Evropës, rezistenca ndaj imperializmit rus dhe mundësimi i qëndrueshmërisë demokratike në Ukrainë, Gjeorgji dhe Azerbajxhan duhet të mbetet një përparësi kryesore gjeopolitike.
Ali Karimli është lideri i opozitës azerbajxhanas dhe ish-sekretar i shtetit.
