PËR TË DYTËN herë që nga ndarja e Çmimit Nobel për Letërsi në vitin 1901, çmimi i ka shkuar një shkrimtari hungarez. Pas Imre Kertész në vitin 2002, László Krasznahorkai është artisti i dytë hungarez që vlerësohet me çmimin më prestigjioz letrar në botë. Veprat e tij u hoqën nga kurrikula e shkollave hungareze disa javë më parë.
Në gjurmët e Franz Kafkës
Në deklaratën e saj mbi dhënien e Çmimit Nobel të këtij viti, Akademia Suedeze njoftoi në Stokholm se po ia jepte çmimin shkrimtarit 71-vjeçar hungarez për “veprën e tij mbresëlënëse dhe vizionare, e cila në mes të terrorit apokaliptik forcon fuqinë e artit”. Siç thuhet më tej në deklaratë, Krasznahorkai është një “shkrimtar i madh epik” që i përket traditës së Evropës Qendrore që shtrihet nga Franz Kafka te Thomas Bernhard, “dhe është i shënuar nga ekzagjerime absurde dhe groteske”, shpjeguan anëtarët e jurisë.
Krasznahorkai jeton në Budapest, Vjenë dhe së fundmi në Trieste, ku, siç shkruan revista britanike Magazine në hyrje të një interviste me shkrimtarin, ai është “larguar nga regjimi i Viktor Orbán”. Krasznahorkai ishte profesor i ftuar në Universitetin e Lirë (FU) në Berlin në vitin 2008 dhe mësoi për lajmin e Çmimit Nobel në Frankfurt, raporton Deutsche Welle .
Një i preferuar për vite me radhë
Krasznahorkai ka qenë prej kohësh një favorit për Çmimin Nobel në Letërsi. Autori hungarez debutoi në letërsi në mesin e viteve 1980 me romanin “Sátántangó”, pasi studioi drejtësi dhe gjuhë e letërsi hungareze. Veprat e tij shpesh përshkruhen si postmoderne dhe apokaliptike, dhe të ndikuara fuqishëm nga madhështorët e letërsisë si Franz Kafka dhe Samuel Beckett.
Australiani Gerald Mirnane, japonezi Haruki Murakami dhe zvicerani Christian Kracht janë përmendur në media si favoritët e këtij viti për Çmimin Nobel në Letërsi ditët e fundit.
Pasi Çmimi Nobel në Letërsi i vitit të kaluar iu dha shkrimtarit korean Han Kang, pritej që këtë vit çmimi t’i jepej “një shkrimtari nga një rreth kulturor perëndimor”.
Krasznahorkai mori gjithashtu Çmimin Shtetëror për Letërsinë Evropiane në Austri këtë vit, dhe me atë rast u theksua se veprat e tij, si dhe ato të laureatit të Çmimit Nobel Imre Kertész, janë hequr nga kurrikulat shkollore në Hungari. Çmimi Nobel në Letërsi ka një shumë prej rreth një milion eurosh dhe çmimi do të jepet më 10 dhjetor në Stokholm.
“Jam i lumtur, i qetë dhe shumë nervoz”
“Jam shumë i lumtur, i qetë dhe shumë nervoz në të njëjtën kohë”, tha Krasznahorkai pas njoftimit se kishte fituar Çmimin Nobel. Ai e përshkroi stilin e tij të vështirë dhe kërkues si “realitet i hulumtuar deri në pikën e çmendurisë”. Prirja e tij për fjali të gjata dhe ndërprerje të rralla të paragrafëve i kanë fituar titullin “obsesiv”.
“Pikëpamja artistike e László Krasznahorkai-t, krejtësisht e lirë nga iluzionet dhe e aftë të vërejë brishtësinë e rendit shoqëror, është e lidhur me besimin e tij të palëkundur në fuqinë e artit”, thekson Akademia.
I ftuar nderi në Panairin e Pulës
Lexuesit kroatë së shpejti do të jenë në gjendje të takohen personalisht me Krasznahorkai-n, i cili do të hapë Festivalin e Librit dhe Autorëve të Pulës Sa(n)jam knjige në Istria më 28 nëntor si i ftuar nderi. “Publiku i panairit do të ketë kështu mundësinë të shijojë shfaqjet e njërit prej autorëve më origjinalë në botë sot dhe ta përcjellë atë në ceremoninë në Stokholm”, tha Magdalena Vodopija, drejtoreshë e festivalit të Pulës.
László Krasznahorkai lindi më 5 janar 1954, në Gyula në Hungarinë juglindore, pranë kufirit me Rumaninë, dhe është hungarez i dytë, pas Imre Kertesz, që fiton Çmimin Nobel. Përveç Hungarisë, ku shumë e konsiderojnë atë si një nga shkrimtarët më të rëndësishëm të gjallë, veprat e tij lexohen kryesisht në Gjermani, ku ai jetoi për disa vite.
Ai e vendos veprimin e romaneve të tij në të gjithë Evropën Qendrore, në qytete dhe fshatra hungareze dhe gjermane, dhe pastaj arratiset në Lindjen e Largët, nën përshtypjen e thellë të udhëtimeve të tij në Kinë dhe Japoni.
Romani i tij i parë, “Tango e Satanit” (Sátántangó) nga viti 1985, botuar në kroatisht nga Shtëpia Botuese OceanMore në një përkthim nga Lee Kovacs, zhvillohet në një zonë rurale të ngjashme në të cilën ai u rrit dhe shpejt u bë një sensacion letrar në Hungari, thotë Akademia Suedeze në shpjegimin e saj.
“Romani përshkruan në një mënyrë shumë sugjestive banorët e një ferme të braktisur që jetojnë në varfëri pak para rënies së komunizmit”, deklaron Akademia, duke përshkruar romanin, i cili u adaptua në një film nga Béla Tarr në vitin 1994. Kritiçja amerikane Susan Sontag, pasi lexoi librin e tij të dytë, “Az ázság melankóliája” (Melankolia e Rezistencës, 1989), shpejt e quajti Krasznahorkai “mjeshtrin e apokalipsit”.
Seria “apokaliptike” vazhdon me romanet “Lufta dhe Lufta” (1999), për një burrë të pushtuar nga një dorëshkrim misterioz, “Kthimi i Baronit Wenckheim” (2016), për një baron të moshuar i cili, duke ikur nga borxhet e bixhozit nga Buenos Aires, kthehet në qytetin e tij të lindjes, dhe “Herscht 07769” (2021).
Pjesa e dytë e veprës së tij, në të cilën, sipas Akademisë Suedeze, ai përvetëson një “ton më kontemplativ dhe të akorduar me hollësi”, përbëhet nga vepra të frymëzuara nga udhëtimet e tij në Lindjen e Largët, në Kinë dhe Japoni, duke përfshirë romanet “Északról hegy, Délről tó, Nyugatról utak, Keletről folyó” (Mali në Veri, Liqeni në Jug, Rrugët në Perëndim, Lumi në Lindje) nga viti 2003 dhe “Seiobo ishte atje poshtë” nga viti 2008.
“Herscht 077692” së shpejti në kroatisht
Përveç “Tangos së Satanit”, deri më tani në kroatisht janë botuar romanet e tij “Lufta dhe Lufta”, “Seiobo ishte atje poshtë”, “Bota vazhdon” dhe “Kthimi i Baronit Wenckheim”, të gjitha të përkthyera nga Viktorija Šantić.
Lexuesit kroatë së shpejti do të jenë në gjendje të lexojnë romanin “Herscht 07769” të përkthyer nga Xenija Detoni, “një vizion çuditërisht i qartë i Evropës siç jetojmë sot, me rrethana shoqërisht të paqëndrueshme në çdo aspekt, dhe ajo që ndodh në qytetin imagjinar gjerman të Caen po ndodh edhe në qytete të rastësishme në të gjithë Evropën”, thekson OceanMor.
“Me një fjali të jashtëzakonshme, Krasznahorkai, me aftësitë e tij mjeshtërore të shkrimit, e formëson jetën tonë të përditshme dhe jetët tona në një vepër arti të tensionuar, ironike dhe, përmes muzikës së Bahut, meditative”, shton botuesi.
Krasznahorkai ka marrë një numër çmimesh për veprat e tij – nga Çmimi József Attila (1987), Çmimi Sándor Márai (1998) deri te çmimi më i lartë shtetëror hungarez për krijimtari letrare dhe artistike – Çmimi Kossuth në vitin 2004.
Në vitin 2014, ai fitoi Çmimin Vilenica dhe Çmimin Amerikan për Letërsi, në vitin 2015 Çmimin Ndërkombëtar Man Booker për të gjithë veprën e tij letrare, në vitin 2019 Çmimin Kombëtar Amerikan të Librit për Romanin më të Mirë në Përkthim, në vitin 2021 Çmimin Shtetëror Austriak për Letërsinë Evropiane, dhe veprat e tij janë përkthyer në shumë gjuhë.
