Pak diplomatë i njohin kushtet thelbësore shoqërore/politike/ekonomike në vendin e shërbimit, dhe kur i njohin të ashtuquajturit njerëz të zakonshëm, problemet e tyre të përditshme, frikërat dhe shpresat, atëherë kjo është një dhuratë e vërtetë. Pikërisht ky ishte rasti me William Montgomery dhe gruan e tij Lin, të cilët ishin në shërbimin diplomatik të Shteteve të Bashkuara të Amerikës në vendet e Ballkanit për më shumë se 30 vjet.Ai thote ne nje interviste per Danas se bombardimet ishin një gabim.
Çfarë prisni nga administrata Trump për Ballkanin?
– Epo, kisha pritshmëri të larta sepse Presidenti Trump ka treguar në të gjithë botën se është gati të marrë pozicione të reja dhe të ndryshojë gjërat. Dhe shpresoja që ai do ta bënte këtë tani në Ballkan. Jo ende, por kanë mbetur më shumë se tre vjet në administratën e tij. Dhe shpresoj vërtet që ai të interesohet, sepse me stilin e tij – nëse sheh që gjërat nuk po funksionojnë siç duhet, nuk ka frikë t’i ndryshojë ato nëse vendos ta bëjë.
A mendoni se ata do të bëjnë presion mbi Serbinë dhe Kosovën që të zbatojnë Marrëveshjen e Uashingtonit?
– Nuk kam asnjë ide. Doja të theksoja shumë fort se situata aktuale në Bosnjë dhe Kosovë nuk funksionon, nuk ka funksionuar për më shumë se 30 vjet, dhe për këtë arsye sistemi duhet të ndryshohet. Do të duhet shumë kohë, përpjekje dhe imagjinatë për ta ndryshuar këtë, por duhet të ndryshojë, dhe kam shpresa të mëdha se Presidenti Trump mund të jetë pjesë e këtij ndryshimi.
Si mendoni se do të përfundojë kjo histori në rajon, pasi tensionet midis Serbisë dhe Kosovës, Serbisë dhe BiH, Serbisë dhe Kroacisë kanë qenë shumë të larta për një kohë të gjatë?
– Jam i shqetësuar se do të vazhdojë siç është tani, duke i lënë ato vende, ato vende, si vende të klasit të tretë pa rritje të fortë ekonomike, pa një shans për të përparuar vërtet, sepse duhet të ketë një ndryshim. Pra, rezultati i mundshëm i keq është – asnjë ndryshim, dhe gjithçka do të vazhdojë si më parë. Skenari më i keq është që dhuna mund të shpërthejë. Për shembull, tani keni situatën në Bosnjë që përfshin Presidentin Dodik, dhe kjo duhet të trajtohet me kujdes në mënyrë që të mos çojë në dhunë.
Në vitet e fundit, vendet e rajonit nuk kanë hequr dorë nga glorifikimi dhe festimi i kriminelëve të luftës Karaxhiç, Mlladiç, Slobodan Milosheviq, Tuxhman, Izetbegoviç… Përshtypja është se kthimi i trashëgimisë së tyre është duke u zhvilluar, kryesisht në Serbi dhe Republikën Srpska?
– Nuk e shoh rikthimin e politikës së tyre në rajon, pikë. Nuk e shoh këtë. Nuk e shoh. Gjykata Ndërkombëtare Penale për ish-Jugosllavinë u krijua me qëllimin specifik për të sjellë më shumë paqe, siguri dhe bashkëpunim në rajon. Ky ishte qëllimi i tyre i deklaruar. Dhe në fakt, në rastin e këtij rajoni, mendoj se ai dështoi në atë mision themelor sepse Zoran Gjingjiç u vra, pjesërisht, të paktën pjesërisht, për shkak të nevojës për të bashkëpunuar me Gjykatën e Hagës. Dhe mendoj se deri më sot, opinionet në këtë rajon në lidhje me luftën mbeten po aq të forta dhe të ndara sa më parë. Por mendoj se Përfaqësuesi i Lartë në Bosnjë bëri një gabim të madh kur iu kundërvu Dodikut. Ai e bëri këtë me bashkëpunimin e ish-ambasadorit të SHBA-së, i cili tani është larguar. Por ishte një gabim ta kundërshtonin sepse kjo vetëm sa e përkeqësoi situatën. Mund të them se edhe përfaqësues të tjerë të lartë kishin probleme me Dodikun dhe se BE-ja u tha atyre ta linin rehat, dhe ky përfaqësues i lartë nuk e dëgjoi këtë dhe krijoi njëfarë paqëndrueshmërie në rajon.
E njihnit shumë mirë Zoran Gjingjiçin dhe punuat me të si ambasador i SHBA-së. Si e kujtoni atë?
– Kam shumë kujtime për të. Mund të them, për shembull, se ne bashkëpunuam. Ndonjëherë më është dashur të ushtroj presion mbi të dhe qeverinë e tij. Për shembull, në lidhje me bashkëpunimin me Hagën, ai më kërkoi t’i jepja dy vjet ose më shumë para se të merrej me atë çështje. Nuk ishte në kompetencën time ta bëja këtë. Në fakt, do të thoja se Shtetet e Bashkuara dhe administrata jonë e politikës së jashtme kishin një imazh shumë të shtrembëruar të Serbisë dhe ngjarjeve të tetorit 2000. Ata besonin se ajo që ndodhi atëherë ishte se populli serb hodhi poshtë të gjitha lëvizjet e politikës së jashtme të Millosheviqit, të gjitha aktivitetet e tij në Bosnjë dhe Kroaci, hodhi poshtë kriminelët e luftës, etj. Dhe kështu ata besonin se kur të vinte qeveria e re, ata do të ndiqnin një rrugë krejtësisht të ndryshme. Dhe ata me të vërtetë prisnin që kriminelët e luftës të ekstradoheshin shpejt, etj. Dhe ata nuk e kuptonin se, të paktën sipas mendimit tim, serbët ishin shumë të pakënaqur për shkak të dhjetë viteve të problemeve ekonomike të shkaktuara nga sanksionet, dhe se ata iu drejtuan Perëndimit për mbështetje ekonomike, dhe kjo ishte një nga arsyet kryesore për pakënaqësinë e tyre. Dhe nuk kishte të bënte fare me situatën që përfshinte Hagën. Dhe mendoj se edhe sot, nëse do të kryenit një sondazh të opinionit publik, ndoshta shumë serbë do ta konsideronin Mlladiçin ende hero.
Në atë kohë, Aleksandar Vuçiç ishte sekretari i përgjithshëm i Partisë Radikale Serbe të Vojislav Šešelj. Sa ka ndryshuar ai krahasuar me atë kohë dhe a ka ndonjë ndryshim në retorikën dhe politikën që ai mbështeste?
– Po. Epo, mendoj se është një njeri shumë i zgjuar. Një nga njerëzit më të zgjuar që njoh. Dhe mendoj se ai e shqyrtoi situatën, donte marrëdhënie më të mira me Perëndimin për rritje ekonomike, ndër të tjera, dhe kështu bëri disa ndryshime në politikën e tij për ta arritur këtë.
Si e shihni bombardimin e NATO-s ndaj Serbisë në vitin 1999 dhe a mendoni se ishte i nevojshëm?
– Mendoj se kjo ndodhi sepse Perëndimi, dhe veçanërisht Madeleine Albright, Sekretarja jonë e Shtetit, e urrente Millosheviqin dhe e fajësonte atë për problemet në Bosnjë dhe Kroaci. Dhe mund t’ju them se për dhjetë vjet, nga viti 1990 deri në vitin 2000 ose diçka e tillë, ne u kujdesëm për Kosovën. Pse? Ndërsa luftimet po zhvilloheshin në Kroaci dhe Bosnjë, ne ishim të shqetësuar për Kosovën. Dhe kjo më çmendi sepse doja të shpenzoja më shumë kohë dhe vëmendje në luftimet që po zhvilloheshin atëherë. Por ne ishim të shqetësuar sepse, nëse shikoni Bosnjën dhe Kroacinë, ajo dhunë ishte e kufizuar në ato vende. Por në Kosovë kishim të gjitha llojet e aktorëve nga jashtë ish-Jugosllavisë. Kishim Bullgarinë, Greqinë, Maqedoninë, Shqipërinë – të gjithë kishin interes në Kosovë. Dhe shanset që lufta në Kosovë të përhapej në ato zona të tjera ishin vërtet të larta. Ne shpenzuam shumë kohë për këtë çështje. Kemi pasur një numër të madh vizitash këtu. Holbrook, të tjerë erdhën, biseduan me Millosheviqin, etj. Ne krijuam forca paqeruajtëse në Kosovë, etj., të cilat nuk ishin shumë efektive. Por e gjithë kjo çoi në vendimin për të bombarduar Beogradin. Epo, pastaj edhe Kosova. Dhe mënyra se si u bë, më vjen keq ta them, ishte se pati një takim në Rambuje. Konferenca përfshinte udhëheqësit e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe serbët. Dhe pas disa ditësh ose më shumë, u shfaq një dokument i nënshkruar nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës, dhe Serbia refuzoi ta nënshkruante atë. Henry Kissinger tha drejtpërdrejt se asnjë qeveri në botë nuk do ta nënshkruante atë dokument sepse ai kërkonte të lejonte kalimin e rreth 60,000 trupave nëpër të gjithë Serbinë, përfshirë Kosovën. Si Kissinger ashtu edhe të tjerët thanë se askush nuk do ta nënshkruante atë.
Pra, askush nuk nënshkroi. Dhe të nesërmen, filluan bombardimet. Dhe menduam se bombardimet do të zgjasnin një ose dy ditë. Dhe pastaj Millosheviçi do të vinte në vete dhe do të thoshte: “Në rregull, do ta bëjmë.” Millosheviçi mendoi: ai do të bombardojë për një ose dy ditë, dhe pastaj do të ndalet dhe do të vinte në vete. Të dyja palët e gjykuan gabim. Të dyja palët gaboheshin. Dhe NATO ishte në atë pozicion ku na duhej të punonim si të çmendur që NATO të binte dakord për bombardimet. Nuk ishte e lehtë. Greqia ishte plotësisht kundër kësaj. Disa vende të tjera ishin gjithashtu plotësisht kundër saj. Por më në fund ne e shtymë përpara. Dhe pastaj problemi u bë, sinqerisht, se nuk mund ta ndalonim bombardimin. Sepse nëse do ta kishim ndaluar, vendet e NATO-s nuk do të kishin rënë kurrë dakord ta fillonin përsëri. Kjo fushatë idiote, të cilën menduam se do të zgjaste dy ditë, vazhdoi. Dhe çdo ditë na duhej të gjenim objektiva të reja, të cilat për fat të keq përfshinin ambasadën kineze. Sepse nëse do ta ndalonim bombardimin, nuk do të mund ta fillonim kurrë përsëri. Dhe pastaj morëm disa vendime të tmerrshme. Mendoj se vendimi, për shembull, për të bombarduar RTS-në, ishte i tmerrshëm. Dua të them, ne e njoftuam. Ata e dinin që ne do ta bënim, por ishte një vendim i keq. Por, sidoqoftë, kjo është arsyeja pse ne vazhduam bombardimet. Dhe mendoj se e gjithë kjo, sinqerisht, ishte një gabim.
