Hamasi, i cilësuar si grup terrorist nga SHBA-të dhe BE-ja, të hënën liroi 20 pengjet e fundit izraelite të mbijetuara, të kapura gjatë sulmit të 7 tetorit 2023 në Izraelin jugor. Lirimi i pengjeve ishte pjesë e planit të Presidentit të SHBA-së, Donald Trump, për t’i dhënë fund luftës në Gaza që pasoi sulmin. Hapat e mëtejshëm për të zbatuar planin e paqes u diskutuan në një konferencë në Egjipt, ku morën pjesë udhëheqës nga më shumë se 30 vende. Çfarë perspektivash ofron fundi i luftës në Gaza dhe përpjekjet paqeruajtëse të Trump për Ukrainën, e cila ka qenë duke u mbrojtur nga agresioni rus për katër vjet?
Donald Trump aktualisht po merr lëvdata të shumta për shtytjen e Izraelit dhe Hamasit që të pranojnë një plan paqeje me 20 pika. Plani synon t’i japë fund luftës aktuale, të shkaktuar nga sulmi i Hamasit ndaj Izraelit më 7 tetor 2023. Më shumë se 1,200 izraelitë u vranë dhe afërsisht 250 u morën peng. Operacioni pasues ushtarak izraelit në Rripin e Gazës vrau dhjetëra mijëra palestinezë (nuk ka vlerësime të sakta), duke përfshirë si militantë të Hamasit ashtu edhe civilë.
Trump dhe presidenti egjiptian Abdel Fattah el-Sisi nënshkruan një marrëveshje të hënën në mbrëmje për t’i dhënë fund luftës në Rripin e Gazës. Të dy vepruan si ndërmjetës midis palëve në konflikt. Dokumentin e nënshkruan gjithashtu edhe presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan dhe emiri i Katarit Tamim bin Hamad Al Thani.
Por tani Presidenti Trump duket se duhet të përqendrohet përsëri te lufta në Ukrainë, të cilën ai vetë e ka thënë se mund të jetë konflikti ndërkombëtar më i vështirë për t’u zgjidhur në mënyrë paqësore.
“Agimi Historik”
Donald Trump shpalli fillimin e një “agimi historik” në Lindjen e Mesme. Ai përshkroi vizionin e tij për paqen në rajon në një fjalim para parlamentit izraelit (Knesset) më 13 tetor. Trump mbërriti në Izrael për të përkujtuar kthimin e pengjeve të liruara nga Hamasi në përputhje me marrëveshjen që ai mbështeti.“Sot qielli është i qetë, armët janë të heshtura, sirenat janë të qeta dhe dielli lind mbi Tokën e Shenjtë, e cila më në fund është në paqe”, deklaroi presidenti amerikan në fjalimin e tij. Ai përmendi gjithashtu luftën në Ukrainë, duke u thënë ligjvënësve izraelitë: “Mendova se do të zgjidhej lehtë. Mendova se do të ishte shumë më e lehtë sesa ajo që bëmë me shumë sukses me Izraelin”.
Një atmosferë e gëzueshme mbretëroi në Tel Aviv, ndërsa rreth 65,000 njerëz festuan lirimin e 20 pengjeve të mbijetuara të mbajtura nga Hamasi. “Jam shumë e emocionuar. Jam shumë e lumtur. Është e vështirë të imagjinohet se çfarë po ndiej në këtë moment. Nuk kam fjetur gjithë natën”, tha për një korrespondent të Reuters Vicky Cohen , nëna e pengut të liruar Nimrod Cohen .
Në këmbim të kthimit të pengjeve, Izraeli liroi afërsisht 2,000 të burgosur palestinezë . Osama al-Kahlut , një gazetar nga Qyteti i Gazës, i tha Radio Farda-s (shërbimi iranian i Radios Evropa e Lirë/Radio Liberty) se atmosfera atje është “festive dhe e gëzueshme. Njerëzit janë të lumtur që dy vjet luftë, vrasje dhe zhvendosje më në fund kanë mbaruar”. Megjithatë, një banor tjetër i Gazës, i cili dëshiroi të mbetej anonim, tha: “Ëndrra ime është të largohem nga Gaza. Kur sheh ose dëshmon shkallën e shkatërrimit këtu në Gaza, nuk mund ta imagjinosh se si mund ta kalojë dikush pjesën tjetër të jetës së tij në një vend kaq të shkatërruar”.
Vlerësimet dhe dyshimet e ekspertëve
Shumica e ekspertëve pajtohen se Donald Trump luajti një rol kyç në arritjen e armëpushimit. Pyetja është nëse ky hap do të jetë një prelud për një marrëveshje paqeje.
“Unë besoj se Presidenti Trump meriton merita për atë që është arritur”, tha për Radion Evropa e Lirë/Radio Liberty Ilan Berman , nënkryetar i Këshillit Amerikan të Politikës së Jashtme në Uashington. “Pak veta prisnin që një armëpushim dhe lirimi i pengjeve të mund të arriheshin në kushtet aktuale. Por distanca midis vendit ku jemi sot dhe Lindjes së Mesme të qëndrueshme që presidenti parashikon është e madhe. Kjo ka të bëjë jo vetëm me të ardhmen e Gazës, e cila kërkon rindërtim dhe deradikalizim në shkallë të gjerë, por edhe me aktorë të jashtëm si Irani, të cilët do të përpiqen ta minojnë këtë proces. Gjithashtu kërkon një investim të kapitalit politik dhe ekonomik që Amerika nuk është e gatshme ta bëjë e vetme, prandaj Presidenti Trump u përpoq të siguronte mbështetje ndërkombëtare për këtë përpjekje në Sharm el-Sheikh. Por mbetet për t’u parë nëse kjo përpjekje do të jetë e suksesshme.”
Pjesëmarrja e krerëve të vendeve fqinje më të mëdha dhe më të pasura të Izraelit në samitin në Egjipt ofron shpresë për mundësinë e arritjes së suksesit dhe zbatimit të planit të paqes të Donald Trump, pika më e rëndësishme e të cilit është çarmatimi i Hamasit dhe largimi i tij nga pushteti në Gaza, beson Ilan Berman:
“Shtypi perëndimor aktualisht po shpreh dyshime të konsiderueshme në lidhje me potencialin e kësaj përpjekjeje për t’i dhënë fund konfliktit në Lindjen e Mesme. Por nëse shikojmë reagimin rajonal ndaj ngjarjeve të 48 orëve të fundit, fjalimi i Donald Trump në Knessetin izraelit, në të cilin ai shpalli fundin e luftës dhe i premtoi Izraelit mbështetje të pakushtëzuar, tërhoqi vëmendje të madhe. Sipas mendimit tim, fuqitë rajonale janë të vetëdijshme se Hamasi, i cili hyri në konflikt të hapur ushtarak me Izraelin me sanksionet e Iranit, pësoi një disfatë dërrmuese në luftën dyvjeçare, dhe Irani gjithashtu humbi në konflikt. Izraeli po del fitimtar nga ky konflikt. Siç tregon ky samit, shumë nga ata që i vëzhguan ngjarjet nga anash tani janë gati të mbështesin fituesin. Siç thotë shprehja, fitorja ka një mijë baballarë, por humbja është jetime. Prandaj, plani i paqes i Trump ka një shans për sukses.”
Profesori i Universitetit George Mason, Mark Katz, është më pak optimist. Ai thekson se marrëveshja e armëpushimit në Gaza e nënshkruar në Sharm el-Sheikh nga udhëheqësit e katër vendeve nuk u bë publike, gjë që mund të nënkuptojë se rezultatet e samitit ishin në fakt shumë modeste:
– Me sa duket, dokumenti përmban disa dispozita për rindërtimin e ardhshëm të Gazës, por refuzimi për ta publikuar atë ka shumë të ngjarë të tregojë se ata nuk arritën të bien dakord për shumë gjëra. Sot, mund të themi me siguri vetëm se Presidenti Trump ia doli të siguronte lirimin e pengjeve izraelite dhe t’i jepte fund veprimeve ushtarake izraelite në Gaza. Ky është një arritje e rëndësishme, e cila, besoj, ishte rezultat i presionit të fortë të Donald Trump ndaj kryeministrit izraelit Benjamin Netanyahu. Nëse kjo qasje do të ndihmojë në hapjen e rrugës për një paqe të plotë është e vështirë të thuhet. Hamasi, siç dihet mirë, nuk është i gatshëm të çarmatoset; anëtarët e tij aktualisht po mbushin boshllëkun e krijuar nga tërheqja e njësive izraelite nga zona të caktuara të Gazës. Zbatimi i planit të paqes së Trump kërkon bashkëpunimin e të gjitha palëve në konflikt, dhe ka shumë brenda tij që janë të gatshëm të shfrytëzojnë çdo mundësi për të rifilluar armiqësitë nën pretekstin e dështimit të palës tjetër për të përmbushur detyrimet e saj. Nuk po them se paqja është e pamundur; në fund të fundit, Izraeli dhe Egjipti ishin në gjendje të përfundonin paqen në vitet 1970 nën presionin e fortë amerikan. Por ka një rrugë të gjatë nga një armëpushim në paqe, megjithëse një armëpushim është gjithmonë hapi i parë në këtë proces.
“Luftërat e tjera gjithashtu mund të ndalen.”
Sapo të shuhet zhurma rreth planit të paqes në Gaza (dhe nëse paqja e brishtë do të qëndrojë), mbetet pyetja nëse Shtëpia e Bardhë do ta kthejë vëmendjen e saj drejt një lufte tjetër, më të madhes dhe më të përgjakshmes në Evropë që nga Lufta e Dytë Botërore – luftës kundër Ukrainës, të nisur nga Rusia në shkurt 2022.
Në Kiev, më shumë se dy mijë kilometra larg Jerusalemit, ata shpresojnë që Trump do të vazhdojë të mbajë premtimin e tij të fushatës për të qenë një “paqebërës dhe unifikues” dhe të mos heqë dorë nga roli i tij udhëheqës në negociatat e paqes, edhe pse një pajtim i shpejtë midis Ukrainës dhe Rusisë tani duket i pamundur.
“Nëse një luftë mund të ndalet në një rajon, atëherë sigurisht që luftërat e tjera mund të ndalen, përfshirë atë ruse [kundër Ukrainës]”, shkroi Presidenti ukrainas Volodymyr Zelenskyy në mediat sociale disa orë para se Trump të nisej për në Izrael më 12 tetor. Zelenskyy deklaroi gjithashtu se Rusia po “shfrytëzon hapur faktin se [bashkësia ndërkombëtare] është e përqendruar në sigurimin e paqes në Lindjen e Mesme” dhe po intensifikon sulmet ajrore kundër Ukrainës.
Sulmet e vazhdueshme ruse nxjerrin në pah se, ndërsa Trump ka bërë përparim në Lindjen e Mesme, negociatat për t’i dhënë fund agresionit gati katërvjeçar në shkallë të plotë të Rusisë kundër Ukrainës duket se kanë ngecur.
Sigurisht, ka dallime të rëndësishme midis dy konflikteve. Izraeli është aktualisht aq i izoluar diplomatikisht sa varet nga mbështetja e SHBA-së. Në fakt, është përfituesi më i madh i ndihmës amerikane në botë. Shumë analistë thonë se Trump e përdori këtë ndikim për ta shtyrë Izraelin të binte dakord me planin e tij të paqes.
Kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu u vu gjithashtu nën presion publik, veçanërisht pas sulmit ajror izraelit ndaj udhëheqjes së Hamasit në Katar, një aleat kyç i SHBA-së. Incidenti përfundoi me “imazhe mjaft dramatike” të Netanyahut “duke u kërkuar falje katarianëve për sulmin në Doha”, vëren Laurel Rapp , drejtuese e programit amerikan në organizatën kërkimore Chatham House me seli në Londër.
Rusia, në të kundërt, gëzon mbështetjen ekonomike të Kinës dhe mbështetjen ushtarake të Koresë së Veriut. Ajo ka duruar disa raunde sanksionesh ndërkombëtare të pashembullta dhe duket se nuk është e gatshme të bëjë kompromis. Kremlini vazhdon të përhapë narrativën se Rusia po fiton në fushën e betejës, pavarësisht çmimit të tmerrshëm që po paguan.
“Nuk mendoj se [përpjekjet për të vendosur paqen në Lindjen e Mesme] bëjnë ndonjë ndryshim të rëndësishëm për Ukrainën dhe Rusinë”, tha për Radion Evropa e Lirë/Radio Liberty Ben Friedman i organizatës kërkimore Defense Priorities me seli në Uashington. “Edhe nëse vendet perëndimore e bindin [Rusinë] se do të vendosin sanksione të reja kundër saj dhe do të ushtrojnë edhe më shumë presion mbi të, kjo nuk do të bëjë ndonjë ndryshim vendimtar. Në fund të fundit, ne kemi vendosur tashmë sanksione kaq të ashpra saqë ka pak hapësirë për manovrim.”
“Putini më zhgënjeu”
Donald Trump propozoi një sërë masash që SHBA-të dhe aleatët e saj mund të ndërmerrnin për të rritur më tej presionin mbi Moskën. Ai i vuri theks të veçantë kufizimit të importeve të naftës ruse. Trump kërcënoi të vendoste tarifa dytësore për vendet që importojnë këtë naftë, duke përmendur tarifën prej 25% të vendosur nga SHBA-të ndaj Indisë si një shembull të asaj që duhet bërë në raste të tilla. Presidenti amerikan u bëri thirrje vendeve evropiane të ndjekin shembullin e Uashingtonit dhe, përveç kësaj, të ndalojnë vetë blerjen e naftës ruse.
“Nuk po them se kemi mundësi të pakufizuara, por sigurisht që ka masa serioze që mund të merren kundër rusëve nëse marrëveshja e paqes refuzohet”, tha ambasadori i SHBA-së në NATO, Matthew Whitaker, për Radio Liberty . Ai, megjithatë, pajtohet me qëndrimin e Trump: vendet evropiane duhet të bëjnë gjithashtu më shumë. “Në vend që… të pyesim se çfarë do të bëjnë Shtetet e Bashkuara, do të preferoja të pyesja se çfarë do të bëjmë të gjithë ne, sepse Evropa ka rëndësi”, tha Whitaker.
Senatori republikan me ndikim Lindsey Graham , i cili prej kohësh ka këmbëngulur për tarifa masive dytësore për të minuar të ardhurat e Rusisë nga eksporti i burimeve, kohët e fundit sugjeroi se një tjetër mundësi është furnizimi i Ukrainës me raketa amerikane Tomahawk. “Dua që ukrainasit të kenë më shumë armë për të rritur kostot e luftës së Putinit. Të godasin rafineritë e tij të naftës. Të penetrojnë thellë në Rusi”, tha Graham në emisionin “Meet the Press” të NBC-së.
Donald Trump e përmendi këtë së fundmi, por ende nuk ka dhënë një sinjal të qartë nëse Kievi do t’i marrë raketat Tomahawk. Kremlini u përgjigj duke pretenduar se kjo do të çonte në një përshkallëzim serioz dhe kërcënoi me masa hakmarrëse. Ky është një tjetër ndryshim nga procesi i paqes Izrael-Gaza: Uashingtoni nuk u përball me rezistencë të ngjashme atje dhe rreziqet e sigurisë për Shtetet e Bashkuara në Lindjen e Mesme janë shumë më të ulëta.
Ben Friedman vëren se pak kohë më parë, menjëherë pas kthimit të Trump në Shtëpinë e Bardhë, Uashingtoni ndoqi një taktikë të ndryshme: u përpoq të përdorte ndikimin e tij në Ukrainë për të ushtruar presion mbi Kievin që të bënte lëshime. Kjo ishte veçanërisht e dukshme kur, pas një shkëmbimi të nxehtë me Zelenskyy në Shtëpinë e Bardhë në shkurt, Trump ndërpreu inteligjencën kritike për Kievin dhe kufizoi disa furnizime ushtarake thelbësore për Ukrainën.
Por të dy udhëheqësit kanë bërë hapa të mëdhenj në përmirësimin e marrëdhënieve të tyre që atëherë, dhe Zelenskyy, duke telefonuar Trump në prag të udhëtimit të tij në Lindjen e Mesme, loboi përsëri për furnizimin e Ukrainës me raketa Tomahawk.
Takimi i Trump me Putinin në gusht ndryshoi më tej dinamikën e përpjekjeve për paqe. Putin u prit ngrohtësisht nga Trump në Alaska, por nuk bëri lëshime. Udhëheqësi rus refuzoi një takim me Zelenskyy-n, të cilin Trump kishte kërkuar ta organizonte. Javën e kaluar, zëvendësministri i jashtëm rus Sergei Ryabkov vuri në dukje se “shtysa e fuqishme për marrëveshjet e gjeneruara nga takimi i Anchorage është shteruar kryesisht”.
Më 13 tetor, Rusia kritikoi diplomacinë e Trump në Lindjen e Mesme. Ministri i Jashtëm Sergey Lavrov deklaroi se plani i Trump nuk ishte mjaftueshëm specifik për çështjen e shtetësisë së ardhshme palestineze. “Ne vumë re se plani i paqes i Donald Trump trajton vetëm Rripin e Gazës. Ai përmend shtetësinë, por në terma mjaft të përgjithshëm”, u tha Lavrov gazetarëve arabë. “Këto qasje duhet të jenë më specifike, duke përfshirë përcaktimin e asaj që do të ndodhë në Bregun Perëndimor.”
“Nuk mendoj se [Putini] mësoi shumë nga kjo. Në fund të fundit, e gjithë kjo seri ngjarjesh, në një farë mase, e ka kthyer administratën Trump kundër tij”, thotë Ben Friedman. “Ai më zhgënjeu, me të vërtetë më zhgënjeu”, tha Trump për Putinin gjatë vizitës së tij shtetërore në Mbretërinë e Bashkuar në shtator. Tani presidenti amerikan dhe administrata e tij duhet të vendosin se çfarë të bëjnë në lidhje me luftën e zgjatur në Ukrainë.
