Ideja e anëtarësimit provues në BE lind herë pas here si një kompromis i mundshëm midis shteteve anëtare që mbështesin zgjerimin e përshpejtuar dhe atyre që besojnë se BE-ja duhet së pari të përfundojë reformat e saj të brendshme, por edhe për shkak të mosbesimit të madh që shtetet e vjetra anëtare kanë ndaj atyre të rejave.
Rajoni i Ballkanit Perëndimor, dhe Serbia në veçanti, nuk do të gjendej në këtë pozicion nëse do ta kishte përdorur dekadën e fundit për reforma më të shpejta dhe më serioze, thonë bashkëbiseduesit e Danas, duke komentuar mundësinë e futjes së të ashtuquajturit anëtarësim provë në BE.
Zhvillimet gjeopolitike në vitet e fundit, që nga fillimi i agresionit të Rusisë kundër Ukrainës, e kanë rikthyer në axhendë çështjen e zgjerimit të BE-së, dhe bashkë me të edhe idenë e anëtarësimit provë për vendet që do të ishin nën mbikëqyrje dhe do të kishin të drejta të kufizuara vote.
Herën e fundit që kjo çështje u diskutua ishte në fillim të këtij muaji nga Komisionerja e Zgjerimit të BE-së, Marta Cos, e cila deklaroi se anëtarët e rinj të BE-së mund të futen në një “periudhë prove” për t’i parandaluar ata të veprojnë si kali i Trojës i Rusisë pas anëtarësimit në BE.
Sa realiste është që BE-ja ta pranojë këtë ide dhe çfarë do të thotë kjo për Serbinë, e cila aktualisht po bën hapa prapa në integrim, duke mbetur prapa Malit të Zi dhe Shqipërisë, janë pyetjet që po ngrihen në këtë moment.
Natan Albahari, sekretari ndërkombëtar i PSG-së, i thotë Danas se koncepti i “anëtarësimit provues” aktualisht ekziston vetëm në një nivel teorik dhe nuk është pjesë e kuadrit ligjor të Bashkimit Evropian.
– Kjo është një ide që herë pas here lind si një kompromis i mundshëm midis shteteve anëtare që mbështesin zgjerimin e përshpejtuar dhe atyre që besojnë se BE-ja duhet së pari të përfundojë reformat e saj të brendshme në mënyrë që anëtarët e rinj të mos ngadalësojnë vendimmarrjen – pohon ai.
Dhe ai shton se, nëse një koncept i tillë do të miratohej realisht, kjo do të përfaqësonte një hap prapa për vendet kandidate, pasi do t’i vendoste ato në pozicionin e shteteve të nivelit të dytë në raport me shtetet e tjera anëtare.
– Mbetet një pyetje e hapur nëse këto reforma të brendshme të BE-së do të përfundojnë ndonjëherë plotësisht dhe nëse kandidatët do të kenë një shans për të kaluar nga anëtarësimi “provues” në anëtarësim të plotë, apo do të mbeten në këtë status të padrejtë për një kohë të gjatë. Edhe pse është e kuptueshme pse disa shtete anëtare nuk duan të rrisin më tej numrin e vetos së mundshme në Këshillin e BE-së, dhe madje pse ka njëfarë frustrimi në Bashkim për shkak të përvojave negative me “Orbanë të ndryshëm”, këto probleme nuk zgjidhen duke krijuar segregacion brenda BE-së, por duke zhvilluar dhe demokratizuar shoqëritë – shpjegon ai.
Sipas tij, rajoni i Ballkanit Perëndimor, dhe veçanërisht Serbia, nuk do të ishte gjendur në këtë pozicion nëse do ta kishte shfrytëzuar dekadën e fundit për reforma më të shpejta dhe më serioze.
– Nëse do të kishte pasur një vullnet të qartë politik nga ana e autoriteteve serbe për ta afruar vendin me BE-në, dhjetë vjet do të kishin qenë më se të mjaftueshme për të zbatuar të gjitha reformat e nevojshme dhe për të miratuar ligjet kryesore. Në vend të kësaj, qeveria e SNS-së nuk ka treguar kurrë gatishmëri për të ndryshuar veten ose shoqërinë në përputhje me vlerat evropiane. BE-ja shihej vetëm si një bankë, kështu që proceset e reformave u zbatuan vetëm në masën e nevojshme për të siguruar fonde dhe investime, por jo ato reforma që mund të kërcënonin mbijetesën e regjimit – përmbledh Albahari.
Prandaj, vazhdon ai, nuk është për t’u habitur sot që idetë për “anëtarësim prove” për vende si Serbia po dëgjohen nga qarqe të caktuara evropiane.
– Ajo që është edhe më shkatërruese është se Serbia përmendet gjithnjë e më rrallë si një anëtare e ardhshme e BE-së – me ose pa anëtarësim provë. Qeveria e Aleksandar Vuçiçit ka arritur të na çojë nga statusi i “kryesorit” në një situatë ku nuk po merremi më seriozisht në konsideratë për anëtarësim të afërt. Këto janë momentet e fundit në të cilat është e nevojshme të zëvendësohet kjo qeveri në mënyrë që forcat e përbashkëta pro-evropiane të mund ta kthejnë Serbinë në rrugën evropiane dhe të sigurojnë anëtarësimin tonë të plotë në BE – beson ai.
Vladimir Međak, nënkryetar i Lëvizjes Europiane në Serbi, mendon disi ndryshe.
Ai i thotë gazetës Danas se duhet të presim dhe të shohim se çfarë do të shkruhet në propozimin e BE-së, i cili duhej të ishte shpallur tashmë, por pritet në fillim të vitit 2026.
Međak kujton se për vite me radhë është folur për zgjerim dhe lidhje në faza, por tani kjo ka dalë në pah sepse çështja e zgjerimit është bërë më aktuale.
Sipas tij, thelbi qëndron në mosbesimin që shtetet e vjetra anëtare kanë ndaj atyre të reja dhe mënyrën për ta kapërcyer këtë në një mënyrë që anëtarët e rinj të mos kenë të drejtën e vetos për një periudhë të kufizuar.
Shtetet e reja anëtare do të merrnin pjesë në të gjitha fushat ku përdoret votimi me shumicë të kualifikuar, që është 95 përqind e të gjitha fushave, njësoj si shtetet e tjera anëtare pa dallim. Por ato nuk do të kishin të drejtën e vetos në fushat ku kjo e drejtë ekziston. Këto janë buxheti, ose më saktë kuadri financiar shumëvjeçar i BE-së, politika e përbashkët e jashtme dhe e sigurisë dhe zgjerimi për vendet e ardhshme. Kjo diskutohet kryesisht sepse në këtë mënyrë vendet që janë tashmë anëtare dhe nuk u besojnë vendeve të reja të ardhshme do ta pranonin atë – shpjegon ai.
Ai shton se një gjë tjetër mund të jetë rritja e mbikëqyrjes së shteteve të reja anëtare në fushat e sundimit të ligjit, demokracisë, zgjedhjeve dhe mundësia e përjashtimit nëse shteti i ri bën hapa seriozë prapa.
– Sigurisht, gjithçka do të ishte në raste shumë të qarta dhe për një periudhë të kufizuar. Përmenden dy ose tre vjet. Kur të skadojë kjo periudhë, ai shtet do të ishte anëtar si çdo tjetër. Nuk do të kishte mundësi që një shtet anëtar të bllokonte një anëtar të ri që të largohej nga ai status, por kjo do të bëhej automatikisht me kalimin e kohës. Në këtë mënyrë, shtetet e vjetra do të sensibilizoheshin për të pranuar shtetet e reja. Mundësia tjetër është të mos ketë zgjerim dhe ky është tani problemi – thekson ai.
Međak thotë se nuk ka problem me periudhat kalimtare, sepse në atë rast, anëtarët e rinj do të kishin shumë më tepër të drejta sesa kanë tani, por për një periudhë të caktuar ata nuk do të kishin të drejtën e vetos.
– Ata do të kishin të drejtë të votonin me shumicë të kualifikuar, që është shumë më tepër sesa kemi sot, por nuk do të kishin të drejtën e vetos si shtetet e tjera anëtare. Dhe tani është çështje e një vendimi politik. Për qytetarët, kjo nuk do të bënte absolutisht asnjë ndryshim. Ekziston pyetja se sa fuqi negociuese do të kishte shteti i ri brenda BE-së. Do të ishte më i vogël, por shumë më i madh se sot. Por më e rëndësishmja, 99 vendime në Bashkim merren me konsensus, dhe ky numër po zvogëlohet çdo ditë. Dhe tani flitet për heqjen e unanimitetit në politikën e jashtme. Pra, numri i fushave në të cilat do të ketë të drejtë vetoje do të ulet – thotë Međak.
Siç përfundon ai, ne në Serbi nuk mund të ankohemi për këtë sepse arsyet pse shtetet anëtare nuk na besojnë janë kryesisht në anën tonë, domethënë, ne u kemi dhënë atyre arsye për mosbesim.
