Tridhjetë vjet pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Daytonit, Daniel Serwer , profesor në Shkollën e Çështjeve Ndërkombëtare të Universitetit Amerikan Johns Hopkins, beson se suksesi më i madh i Marrëveshjes së Përgjithshme Kornizë për Paqen në Bosnjë dhe Hercegovinë është se ajo i dha fund luftës në vend, por karakteristikat e saj individuale kanë krijuar bllokadat politike të sotme.
Serwer, i cili ishte një nga negociatorët në arritjen e Marrëveshjes së Paqes së Dejtonit, i tha Fena-s se e vetmja rrugë drejt një shteti më të qëndrueshëm dhe funksional është një reformë kushtetuese gjithëpërfshirëse, por e moderuar, dhe një qasje më vendimtare nga bashkësia ndërkombëtare ndaj atyre që shkelin rendin kushtetues.
Serwer thekson se marrëveshja u garantoi palëve ndërluftuese vazhdimin e pushtetit politik, gjë që, tha ai, krijoi bllokadat aktuale politike dhe çoi në një dobësim afatgjatë të institucioneve shtetërore.
Duke folur për rolin e forcave ndërkombëtare paqeruajtëse, ai kujton se misionet e SFOR-it, forcës ndërkombëtare paqeruajtëse të udhëhequr nga NATO e vendosur në Bosnjë dhe Hercegovinë pas luftës, ishin thelbësore në ndarjen e palëve ndërluftuese dhe në përfundimin e dhunës së organizuar.Megjithatë, ai beson se pas vitit 2004, pati një ndërprerje me transferimin e përgjegjësisë te EUFOR-i.
EUFOR e bëri veten të parëndësishëm duke vendosur një numër të vogël ushtarësh në të gjithë vendin. Ata duhet të përqendrohen të gjithë në Brçko për të parandaluar shkëputjen e Republika Srpska, paralajmëron ai.
Për Serwer, i cili shërbeu si i dërguar special i Departamentit të Shtetit për Bosnjën dhe Hercegovinën nga viti 1994 deri në vitin 1996, viti 2006 dhe humbja e Paketës së Prillit përfaqësojnë një pikë kthese pas së cilës presioni ndërkombëtar u dobësua dhe etno-nacionalizmi “u forcua dhe dominoi skenën politike”. Rezultati, thotë ai, është çekuilibri i sotëm i juridiksionit, ku entitetet janë shumë të forta dhe shteti shumë i dobët, gjë që, thotë ai, e pengon Bosnjën dhe Hercegovinën të negociojë dhe zbatojë acquis communautaire.
Duke komentuar mbi procesin e integrimit në NATO, Serwer vlerëson se ambiciet e Bosnjës dhe Hercegovinës për anëtarësim të plotë janë realisht të kufizuara nga rezistenca e brendshme politike.
– Ata që dikur thanë se entiteti i Republika Srpska do të donte që BiH të bashkohej me NATO-n, gaboheshin – thotë ai.
Në kontekstin e sigurisë, ai përsërit se forcat ndërkombëtare do të duhet të forcohen nëse duan të rivendosin një kapacitet të besueshëm parandalues.
“Dyfishimi i numrit të ushtarëve dhe stacionimi i pothuajse të gjitha forcave në Brcko do t’u dërgonte një mesazh të qartë si RS-së ashtu edhe Federatës se BiH mbetet një shtet i vetëm i qeverisur nga Marrëveshja e Dejtonit, derisa ajo të ndryshojë”, tha ai.
Duke iu referuar kundërshtimit gjithnjë e më të shpeshtë të vendimeve të Gjykatës Kushtetuese të BiH dhe autoritetit të institucioneve shtetërore nga entiteti i Republika Srpska, Serwer theksoi se kundërshtimet verbale janë plotësisht të lejueshme në një shoqëri demokratike, por se miratimi i masave jokushtetuese në kuvendin e entitetit është i papranueshëm.
“Ata që votojnë për ta duhet të sanksionohen si nga Shtetet e Bashkuara ashtu edhe nga Bashkimi Evropian”, tha ai.
Kur bëhet fjalë për rolin e Shteteve të Bashkuara në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe në Ballkanin Perëndimor, Serwer beson se Uashingtoni duket më pak i angazhuar sot sesa në vitet 1990, por kjo është pjesërisht pasojë e sfidave globale.
– Amerikanët kanë punë të zëna diku tjetër. Përveç sanksionimit të atyre që votojnë për masa jokushtetuese, ata nuk do të bëjnë shumë më tepër. Boshnjakët dhe hercegovinasit duhet të marrin drejtimin – theksoi ai.
Në kontekstin e tensioneve gjeopolitike në rritje, luftës në Ukrainë dhe ndikimit rus në rajon, Serwer theksoi se rekomandimi më i rëndësishëm për NATO-n dhe BE-në është reforma kushtetuese, e cila, siç tha ai, do të siguronte stabilitet afatgjatë dhe do të zvogëlonte hapësirën për radikalizim dhe manipulim politik.
