Pjesa veriore e Kosoves mbetet nje sfide, pavaresisht nje stabiliteti aktual dhe zbardhjen e autoreve te nje akti terrorist ne ate pjese. Kjo sepse Serbia vazhdon ta mbaje nje strategji te hartuar qe permes veriut ta destabilizoje qeverine e Kosoves. Kur një shpërthim dëmtoi kanalin e ujit të Ibër-Lepencit në veri të Kosovës më 29 nëntor 2024, fillimisht u cilësua si një sulm ndaj infrastrukturës. Ky përshkrim ishte teknikisht i saktë, por politikisht i paplotë. Kanali nuk është thjesht një kanal uji. Ai furnizon me ujë të pijshëm pjesë të mëdha të Kosovës qendrore dhe mbështet prodhimin e energjisë elektrike. Goditja e tij nuk ishte një akt vandalizmi, por një sulm i llogaritur ndaj stabilitetit civil dhe kapacitetit shtetëror, konstatonte kohe me pare instituti RLI.
Më e rëndësishmja, nuk ishte një incident i izoluar. Sulmi në kanal përputhet me një strategji të gjatë serbe ndaj veriut të Kosovës: parandalimin e konsolidimit institucional përmes përçarjes së kalibruar, duke ruajtur njëkohësisht mohimin e besueshëm në nivelin e përgjegjësisë formale shtetërore.
Faktet e rastit tregojnë organizim, jo spontanitet
Sipas Prokurorisë Speciale të Kosovës, sulmi përfshinte afërsisht 20 kilogramë TNT, të vendosur me precizion kundër një mbështetëse strukturore të kanalit pranë Zubin Potokut. Sasia, vendosja dhe ndikimi përjashtojnë dhunën spontane. Ky ishte një operacion i planifikuar që kërkonte qasje në eksplozivë, njohuri teknike dhe zbulim paraprak. Dëmi financiar i vlerësuar në rreth 400,000 euro ishte dytësor në krahasim me sinjalin politik që dërgoi.
Në fund të vitit 2025, tre individë të identifikuar si JV, DV dhe ID u paditën për akuza që përfshinin terrorizëm, sabotim të infrastrukturës kritike dhe rrezikim të rendit kushtetues në Kosovë. Njëri prej tyre, Jovan Vićentijević, përballet gjithashtu me akuza për spiunazh. Prokurorët pretendojnë se ai u rekrutua nga Shërbimi i Inteligjencës Ushtarake të Serbisë, mbante një gradë ushtarake serbe dhe ishte i angazhuar në aktivitete të lidhura me inteligjencën para sulmit.
Disa elementë të provave tashmë janë bërë publike. Hetuesit thuhet se kanë punuar me Byronë Federale të Hetimeve të SHBA-së për analiza mjeko-ligjore, duke përfshirë mostrat e dheut të marra nga çizmet e të dyshuarve që dyshohet se përputheshin me dheun nga vendi i shpërthimit. Dëshmitë e cituara në raportimin hetimor sugjerojnë se të paktën një i pandehur pranoi pjesëmarrjen në trajnime të organizuara me grupe nga veriu i Kosovës në objekte brenda Serbisë. Të marra së bashku, këta elementë e vendosin çështjen shumë përtej hamendësimeve ose akuzave të përshtatshme politikisht.
Pse Kosova Veriore vazhdon të shpërthejë – pa u thyer kurrë plotësisht
Sulmi ndaj kanalit nuk duhet të kuptohet si një anomali. Për më shumë se një dekadë, veriu i Kosovës ka ekzistuar në një gjendje paqëndrueshmërie të menaxhuar. Barrikadat shfaqen dhe zhduken. Përfaqësuesit vendas serbë i braktisin kolektivisht institucionet e Kosovës. Incidentet e armatosura shpërthejnë dhe tërhiqen. Infrastruktura sabotohet, policia shënjestrohet, gazetarët kërcënohen. Çdo episod trajtohet si një krizë e izoluar. Së bashku, ato formojnë një model.
Ky model nuk është i rastësishëm. Objektivi i Serbisë nuk ka qenë konfrontimi i hapur, i cili do të shkaktonte pasoja vendimtare ndërkombëtare, por paqëndrueshmëria e vazhdueshme. Qëllimi është të sigurohet që sovraniteti i Kosovës në veri të mbetet i paplotë, i kthyeshëm dhe i kontestuar përgjithmonë. Ky është presion pa përshkallëzim, erozion pa pushtim.
Sabotimi i infrastrukturës është veçanërisht efektiv në këtë strategji. Ai prek drejtpërdrejt civilët, duke shmangur viktimat masive. Ai minon besimin në institucione pa kërkuar kontroll të përhershëm territorial. Dhe lejon që dhuna të përkufizohet si trazirë lokale, kriminalitet ose dështim teknik në vend të qëllimit politik.
Nga kjo perspektivë, kanali Ibër-Lepenc ishte një objektiv logjik. Ndërprerja e furnizimit me ujë u sinjalizon banorëve se jeta normale mbetet e brishtë. U sinjalizon institucioneve të Kosovës se autoriteti është i cenueshëm. Dhe u sinjalizon aktorëve ndërkombëtarë se stabiliteti në veri mund të tërhiqet sipas dëshirës.
Mohueshmëria si një aset strategjik
Beogradi ka mohuar kategorikisht çdo përfshirje, duke i portretizuar aktakuzat si të motivuara politikisht. Mohime të tilla janë të pritshme. Ajo që meriton një shqyrtim më të afërt është se sa shpesh dhuna e organizuar ose sabotimi në veri të Kosovës përputhen me interesat strategjike serbe, edhe kur përgjegjësia e drejtpërdrejtë shtetërore mohohet zyrtarisht.
Këtu bëhet thelbësor dallimi midis orkestrimit të drejtpërdrejtë dhe mundësimit strategjik. Destabilizimi nuk kërkon urdhra të përditshëm nga zyrtarë të lartë. Ai kërkon mjedise tolerante, rrjete të toleruara, inkurajim ideologjik dhe mungesë llogaridhënieje. Veriu i Kosovës i ka ofruar prej kohësh të katërta.
Grupet që veprojnë atje kanë përfituar nga qasja në burime, trajnimi dhe mbrojtja përtej kufirit. Strukturat paralele politike dhe të sigurisë e kanë zbehur vijën ndarëse midis aktivizmit civil, sipërmarrjes kriminale dhe organizatës paraushtarake. Në kushte të tilla, aktet e dhunshme mund të kryhen nga individë që formalisht janë të mohueshëm, por funksionalisht të përafruar me interesat shtetërore.
Sulmi në kanal i përshtatet saktësisht këtij modeli. Edhe nëse një gjykatë nuk përcakton kurrë një zinxhir komandues të drejtpërdrejtë me Beogradin, operacioni pasqyron një logjikë strategjike që ka mbetur konsistente për vite me radhë . Trajtimi i tij si i palidhur me atë kontekst do të kërkonte injorimin e provave kumulative se si prodhohet dhe mbahet paqëndrueshmëria në veri të Kosovës.
Një rast që nxjerr në pah pjekurinë gjyqësore të Kosovës
Për Kosovën, sfida nuk është nëse gjyqësori i saj është i aftë të trajtojë një rast kompleks dhe politikisht të ndjeshëm, por nëse gjyqi do të lejohet ta demonstrojë atë kapacitet në tërësi. Ndjekja penale e sulmit në kanalin Ibër-Lepenc bashkon inteligjencën e klasifikuar, bashkëpunimin e huaj mjeko-ligjor dhe implikimet e sigurisë ndërkufitare, pikërisht lloji i rastit që vë në provë qëndrueshmërinë e çdo sistemi ligjor.
Gjykatat e Kosovës, në vitet e fundit, kanë treguar një aftësi në rritje për të menaxhuar një kompleksitet të tillë brenda kornizave të përcaktuara ligjore. Prandaj, trajtimi i këtij rasti nuk do të jetë çështje improvizimi, por e zbatimit të standardeve ekzistuese të procesit të rregullt ligjor, shqyrtimit të provave dhe pavarësisë gjyqësore nën vëmendjen e shtuar të publikut. Përfshirja e ekspertizës ndërkombëtare mjeko-ligjore e ankoron më tej procedurën në praktikë profesionale dhe të verifikueshme, në vend të hamendësimeve politike.
Një proces gjyqësor transparent dhe i disiplinuar do të ketë rëndësi jo sepse institucionet e Kosovës janë të brishta, por sepse pasojat e çështjes shtrihen përtej sallës së gjyqit. Respektimi i qartë i standardeve ligjore do të mohojë hapësirën për pretendime për politizim dhe do të përforcojë besimin midis të gjitha komuniteteve se llogaridhënia po ndiqet përmes ligjit dhe jo narrativës . Edhe pa provuar orkestrimin e drejtpërdrejtë në nivel shtetëror, një vendim i rreptë i bazuar në prova do të ketë peshë shumë më të madhe strategjike sesa çdo përshkallëzim retorik.
Në këtë kuptim, gjyqi është më pak një provë e gjyqësorit të Kosovës sesa një mundësi për të pohuar pjekurinë e tij institucionale, në një moment kur besueshmëria, jo vëllimi, është ajo që në fund të fundit formëson rezultatet.
Çfarë duhet të mësojë Perëndimi nga një kanal i prishur
Për aktorët ndërkombëtarë, veçanërisht BE-në dhe Shtetet e Bashkuara, sulmi në kanal ekspozon kufijtë e një qasjeje politike që i jep përparësi qetësisë afatshkurtër mbi përballjen me destabilizimin afatgjatë. Dialogu shpesh është trajtuar si një qëllim në vetvete, edhe pse taktikat shtrënguese vazhdojnë nën pragun e konfliktit të hapur.
Sulmet ndaj infrastrukturës kritike nuk janë shqetësime lokale. Ato janë sinjale strategjike. Injorimi i tyre ose shpjegimi i tyre si mosfunksionim i brendshëm, fton përsëritjen. Stabiliteti i ndërtuar mbi mohimin nuk është aspak stabilitet.
Riparimi i infrastrukturës është i lehtë. Strategjia e riparimit jo.
Kanali Ibër-Lepenc u riparua brenda pak ditësh. Dëmi më i thellë do të varet nga ajo që do të pasojë. Nëse sulmi trajtohet si një akt i izoluar kriminal, i shkëputur nga strategjia që përfaqëson, mësimi për autorët e tij do të jetë i thjeshtë: metoda funksionon.
Megjithatë, nëse kjo nxit drejtësi të besueshme dhe një rivlerësim të matur të mënyrës se si mundësohet dhe tolerohet paqëndrueshmëria në veri të Kosovës, kjo mund të shënojë një pikë kthese. Kosova Veriore nuk vuan nga mungesa e dialogut. Ajo vuan nga një tepricë e përçarjes së toleruar. Derisa të përballemi me këtë realitet, kanalet do të riparohen, por paqëndrueshmëria do të mbetet e paprekur.
