Presidenti serb Aleksandar Vuçiq dhe kryeministri i Kosovës Albin Kurti u takuan më 18 mars në Maqedoninë e Veriut. Vuçiq ende refuzon të njohë pavarësinë e Kosovës , por pas rezultateve të negociatave, liderët e vendeve njoftuan se kishin arritur një marrëveshje për disa pika njëherësh. “Asgjë nuk mbaron sot, vetëm fillon”, tha presidenti i Serbisë. Në prag të takimit mes Kurtit dhe Vuçiqit, në Beograd u zhvilluan protesta: disa mijëra nacionalistë serbë marshuan drejt zyrës së presidentit, duke brohoritur: “Jo kapitullim”, “Kosova nuk është pazar” dhe “Serbia nuk është Bashkimi Evropian”. Maxim Samorukov, një ekspert në Carnegie Endowment per Medusa te cilen e transmerton Kosovatimes, tregon se sa mund te ndikoje kjo marreveshje ne raportet e Beogradit dhe Moskes.
– Në fund të shkurtit, Serbia dhe Kosova u pajtuan me planin e BE-së për normalizimin e marrëdhënieve, dhe në mars – me një aneks për zbatimin e tij. A do të thotë kjo se tani këto vende kanë arritur një mirëkuptim?
– Jo dhe palët nuk e fshehin. Dimë se ata ishin dakord me përmbajtjen e marrëveshjes dhe shtojcën e saj. Sidoqoftë, kokat nuk iu afruan mirëkuptimit dhe pretendimet e mëparshme të ndërsjella u ruajtën. Vuçiq thotë se nuk do ta njohë Kosovën, Kurti pohon të kundërtën – nuk ka marrëveshje.
– Atëherë cilat janë pikat e rëndësishme në kontratë?
– Për dy çështjet kryesore që ishin të rëndësishme para takimit, as pas tij nuk ka qartësi. Një nga pikat thotë se Serbia duhet të ndalojë së rezistuari ndaj anëtarësimit të Kosovës në organizatat ndërkombëtare. Kuptohet që Kombet e Bashkuara janë një prej tyre. Çështja e dytë e rëndësishme që kërkon lëshime nga Kosova është krijimi i Asociacionit të Komunave Serbe atje , mund ta quash diçka si autonomia serbe brenda Kosovës. [Megjithatë] pas të gjitha takimeve, presidenti serb Vuçiq ende siguron se nuk do ta lërë Kosovën në OKB dhe kryeministri i Kosovës Kurti e lidh krijimin e autonomisë serbe me kushte të tjera të vështira.
– U deshën gati gjashtë muaj që palët të bien dakord për një plan për normalizimin e marrëdhënieve , diplomatët evropianë e vizituan Beogradin tetë herë dhe Prishtinën dhjetë herë. Si ishin këto takime?
– Në fakt, negociatat ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, të ndërmjetësuara nga Perëndimi, janë zvarritur shumë më gjatë, që nga viti 2011. Dhe, për shembull, në vitin 2013, ndërmjetësit evropianë tashmë po festonin fitoren kur palët nënshkruan Marrëveshjen e Brukselit . Por në realitet deri më tani nuk është zbatuar.
Tani Perëndimi kërkon para së gjithash të stabilizojë situatën, duke kuptuar se është e pamundur të zgjidhet përfundimisht konflikti pa një perspektivë të qartë të anëtarësimit në BE për të dyja vendet. Dhe askush nuk do t’i çojë atje në të ardhmen e afërt, sepse sistemi aktual i vendimmarrjes në BE parashikon të drejtën e vetos për shumë çështje për çdo vend pjesëmarrës. Askush nuk dëshiron t’ia japë një të drejtë të tillë Serbisë, Kosovës apo ndonjë vendi tjetër të Ballkanit Perëndimor, pavarësisht sa kanë avancuar në zgjidhjen e konflikteve të tyre.Tani është më e rëndësishme për Perëndimin që situata të mos degradojë dhe të mos krijojë mundësi për ndërhyrje të jashtme armiqësore – për shembull, Rusia. BE-ja ka nevojë që Serbia dhe Kosova të paktën të fillojnë të deklarojnë synimet e tyre për zgjidhjen e konfliktit – ky tashmë do të jetë një hap serioz drejt stabilizimit të situatës.
– A mund të parandalojë vërtet marreveshja acarime të reja?
– Një konflikt i hapur, me shumë mundësi, nuk do të kishte ndodhur gjithsesi. Të gjitha acarimet e fundit u promovuan më tepër artificialisht nga liderët lokalë, në mënyrë që Perëndimi të vlerësonte më shumë status quo-në në rajon dhe të mos i bënte shumë presion lidershipit lokal me kërkesat e tij, duke kuptuar se situata mund të përkeqësohej. Është e vështirë të imagjinohet një përshkallëzim i pakontrolluar, por përpjekjet e liderëve lokalë për të përkeqësuar situatën për interesat e tyre mund të rifillojnë edhe pas deklaratave fituese aktuale të BE-së.
Vuçiq shpesh akuzohet se ka mbështetur Vladimir Putinin. Si do të ndikojë ky traktat në marrëdhëniet mes Moskës dhe Beogradit?
– Mosnjohja e Kosovës ka qenë gjithmonë një element i rëndësishëm i marrëdhënieve serbo-ruse. Natyrisht, Rusia nuk përfiton nga zgjidhja e marrëdhënieve ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, por në fakt nuk është e planifikuar, kështu që ne nuk vërejmë asnjë panik nga ana e Federatës Ruse.
A do të ndikojë ky traktat në qëndrimin e Serbisë ndaj luftës në Ukrainë?
– Opinioni publik në Serbi, duke përfshirë edhe qëndrimin ndaj luftës, formohet kryesisht nga mediat pro-qeveritare. Meqenëse ata mbeten mjaft pro-ruse, shoqëria serbe, pavarësisht luftës, ende ka një qëndrim pozitiv ndaj Rusisë. Madje shumë serbë mbështesin veprimet e autoriteteve ruse.
Qëndrimi i kujdesshëm i Vuçiqit ndaj luftës është për faktin se Rusia është shumë e njohur në shoqërinë serbe, ai gjithmonë rriti vlerësimet e tij për këtë. Një shkëputje me të është më e rrezikshme për shkak të pasojave të brendshme politike sesa çdo lloj reagimi nga Kremlini. Për shembull, sondazhet tregojnë se 70–80% e popullsisë serbe kundërshton vendosjen e sanksioneve kundër Rusisë. Natyrisht, në një situatë të tillë, Vuçiq ka një nxitje të fuqishme për t’i rezistuar presionit perëndimor për këtë çështje, sepse në të kundërt rrezikon thjesht të humbasë pushtetin.
Nëse mosmarrëveshjet ndërmjet Serbisë dhe Kosovës ende mund të zgjidhen dhe të dyja vendet bëhen pjesë e Bashkimit Evropian, a mund të çojë kjo në agresion nga Rusia?
– Zgjidhja e plotë e konfliktit mund të zgjasë rreth dhjetë vjet, ose edhe më shumë. Nuk dihet se në çfarë gjendje do të jetë Rusia deri në këtë moment dhe nëse do të jetë e aftë për agresion. Kam frikë se lufta me Ukrainën e ka sjellë tashmë potencialin ushtarak dhe ekonomik të Rusisë në një gjendje të tillë që vështirë se mund të përballojë agresionin askund tjetër.
Vetë serbët i konsiderojnë bisedimet e Vuçiqit si shenjë dobësie. A mund të shkaktojë një marrëveshje paqeje një konflikt të ri tashmë brenda Serbisë?
– Këtu është gjithmonë e vështirë të kuptohet se sa protesta serbe kundër negociatave me Kosovën organizon lidershipi serb dhe sa janë manifestim i emocioneve popullore. Qeverisë serbe i pëlqen ta portretizojë veten si peng i shoqërisë. Kosova pushoi së qeni pjesë e Serbisë de facto më shumë se 20 vjet më parë, kështu që shoqëria serbe ka pasur kohë të mësohet me këtë realitet. Por njohja formale e Kosovës do të perceptohet ende si një poshtërim shumë i dhimbshëm dhe, me shumë gjasa, do të nënkuptojë kolaps të karrierës politike të Vuçiqit.
Vetë Vuçiq kundërshton publikisht njohjen e pavarësisë së Kosovës dhe hyrjen e këtij vendi në OKB. A është gati të bëjë lëshime?
— Në marrëveshje dolën fraza se procesi i zgjidhjes është pjesë përbërëse e procesit të integrimit evropian të të dy vendeve dhe kjo zbut detyrimet. Perspektiva e integrimit real të vendeve të Ballkanit në BE do të shfaqet në rastin më të mirë pas 10-15 vjetësh, që do të thotë se në vitet në vijim, lidhja e zgjidhjes së Kosovës me procesin e integrimit evropian do t’i lejojë Serbisë të mos bëjë asgjë.
Si e vlerësoni suksesin e mundshëm të këtij plani? A mund t’i japin fund negociatave aktuale konfliktit ndërmjet Serbisë dhe Kosovës?
– Si përsa i përket normalizimit të marrëdhënieve, ashtu edhe në shtojcën e tij, formulimi është tepër i paqartë për t’i detyruar realisht palët të bëjnë lëshime serioze. Me shumë mundësi, ata nuk do të vazhdojnë të bëjnë asgjë, duke iu referuar faktit se edhe pala tjetër nuk po përmbush pjesën e saj të marrëveshjes.
Kjo situatë nuk ka gjasa të ndryshojë derisa të shfaqen perspektivat reale për anëtarësimin e këtyre vendeve në BE. Dhe marrëveshja aktuale, në rastin më të mirë, do të bëhet baza për planin e ardhshëm, më të përpunuar të normalizimit, të cilit ata do t’i kthehen pas një numri të caktuar vitesh.
