AP
Që kur nisën bisedimet për klimën mes vendeve të Kombeve të Bashkuara (OKB) para 30 vjetëve, vendimi i së dielës për themelimin e një fondi për t’i ndihmuar vendet e varfra të prekura nga ngrohja globale, po cilësohet si vendimi më i rëndësishëm.
Ky ishte një konfirmim i parevokueshëm se vendet e varfra, me burime të kufizuara, po i përjetojnë më së rëndi pasojat e ndryshimeve klimatike, si vërshimet, valët e nxehtësisë dhe stuhitë. Ndërsa, vendet e industrializuara që e kanë ndotur klimën, kanë përgjegjësi t’iu ndihmojnë atyre.
Përderisa liderë qeveritarë, ambientalistë dhe aktivistë e festuan planin për themelimin e këtij fondi, ka ende shumë gjëra të paqarta që nga mënyra se si do të funksionojë ky fond e deri te pasojat afatgjate.
Më poshtë mund ta lexoni se si u zhvillua ideja e “humbjeve dhe dëmeve” dhe çka dimë deri tani për fondin.
Historia
Në fillim të viteve ’90, Aleanca e Shteteve të Ishujve të Vegjël, një grup i shteteve me vendndodhje në ishuj të vegjël dhe të ulët, bëri thirrje për themelimin e një fondi për humbje dhe dëme, përderisa OKB-ja po e krijonte një kornizë për ballafaqimin me ndryshimet klimatike në nivel ndërkombëtar.
Që nga atëherë, kjo ide ka qenë pjesë e samiteve vjetore të OKB-së për klimën. Megjithatë, shpeshherë për këtë ide bisedohej në margjinat e negociatave dhe përderisa vendet në zhvillim dhe aktivistët e kërkonin me ngulm, vendet e pasura e përdornin fuqinë e tyre për ta rrëzuar poshtë këtë ide.
Për herë të parë, në samitin COP27 të këtij viti, ideja u përfshi në agjendë dhe ishte në qendër të diskutimeve.
Kush do ta financojë?
Fondi fillimisht do të grumbullojë kontribute nga vende në zhvillim dhe nga burime të ndryshme private dhe publike, si institucione ndërkombëtare financiare, ndërsa opsion mbetet ndihma edhe nga vendet me ekonomi të zhvilluar dhe të fuqishme.
Teksti përfundimtar thekson “identifikimin dhe zgjerimin e burimeve për financim” – gjë që ishte kërkuar gjatë negociatave nga Bashkimi Evropian, Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe disa vende të tjera. Kjo sugjeron se vendet, të cilat janë ndotëse të mëdha të ambientit dhe konsiderohen si vende në zhvillim, duhet gjithashtu të paguajnë.
Gjatë bisedimeve, Kina tha se paratë për një fond të ri duhet të vijnë nga vendet në zhvillim e jo nga ta. Por, Kina mund të kontribuojë vullnetarisht në këtë fond, nëse e bën edhe ShBA-ja.
Kur administrata e ish-presidentit amerikan, Barack Obama, kishte premtuar tre miliardë dollarë për Fondin e Gjelbër Klimatik në vitin 2014, edhe Kina kishte kontribuar me 3.1 miliardë dollarë.
Detaje të tjera për financuesit e këtij fondi do të vendosen nga një komision që planifikon ta përfundojë punën për këtë fond brenda një viti.
Kush do t’i marrë paratë?
Marrëveshja thotë se fondi do t’i ndihmojë “vendet në zhvillim që janë veçanërisht të cenueshme nga efektet e dëmshme të ndryshimeve klimatike”, edhe pse do të ketë hapësirë që të paguhen edhe vendet me të ardhura të mesme që pësojnë nga fatkeqësitë klimatike.
Pakistan, një e treta e territorit të të cilit kishte mbetur nën ujë shkaku i vërshimeve, dhe Kuba, që së fundi u godit nga uragani Ian, mund të përfitojnë nga ky fond.
Ende nuk është vendosur se si mund të përshtatet ky fond për dëme dhe humbje me punën e “institucioneve të tjera, agjencive humanitare që ndihmojnë njerëzit t’i rindërtojnë shtëpitë, t’i përballojnë krizat e refugjatëve dhe migracionit dhe të sigurojnë ushqim dhe uj”, thotë David Waskos, drejtor i Institutit të Resurseve Botërore.
Edhe për këtë gjë, detajet do të përcaktohen nga komisioni gjatë vitit të ardhshëm.
Rindërtimi i besimit
Përtej, thjesht, ndihmës financiare, krijimi i këtij fondi shihej edhe si një hap i madh përpara. Por, se si do të vlerësohet, përfundimisht varet nga shpejtësia me të cilën do të përfundohet puna për themelimin e tij.
Gjatë sesionit të fundit të mbajtur të dielën, Lia Nicholson, këshilltare për ndryshimet klimatike në Antigua, tha se komisioni tranzicional duhet të themelohet menjëherë dhe të jepen mandate të qarta.
“Ky fond për humbje dhe dëme duhet të bëhet varka e shpëtimit për të cilën kemi nevojë”, tha ajo.
Megjithatë, ekziston një boshllëk kredibiliteti për shkak të premtimeve të thyera në të kaluarën.
Në vitin 2009, shtetet e pasura ishin pajtuar të kontribuojnë me 100 miliardë dollarë në vit për t’i ndihmuar vendet në zhvillim të kalojnë në energji të gjelbër dhe të përshtaten me ndryshimet klimatike. Megjithatë, deri më tani, kjo iniciativë nuk është financuar asnjëherë plotësisht.
Pasojat
Një ndër arsyet kryesore që vendet e pasura e kanë kundërshtuar një fond të tillë ka qenë frika se kjo do të shndërrohej në një detyrim afatgjatë për ta. Edhe pse kjo ide tashmë ka kaluar në OKB, ky shqetësim është ende i pranishëm dhe këtë e bëri të qartë insistimi i negociatorëve që në formulim të mos përdorej fjala “detyrim” dhe që kontributet të jenë vullnetare.
Me gjithë këto vërejtje, themelimi i këtij fondi mund të ketë pasoja ligjore dhe simbolike në rrethet klimatike dhe përtej tyre. Për shembull, shumë vende të Ishujve të Paqësorit kanë kërkuar që ndryshimet klimatike të shqyrtohen nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë. Ata besojnë se ligjet ndërkombëtare duhet të përforcohen për t’i mbrojtur të drejtat e tyre në rast se tokat u gëlltiten nga rritja e nivelit të ujit në dete. Themelimi i këtij fondi për humbje dhe dëme mund t’u ndihmojë atyre në këtë drejtim.
