Rusia ka përdorur prej kohësh çmimet e gazit dhe furnizimet me energji elektrike për t’i bërë presion Moldavisë. Ai e bëri këtë përsëri muajin e kaluar, kur shkurtoi dërgesat e gazit me një të tretën.
Rasti i Moldavisë, vendi më i varfër evropian, tregon se si politika dhe energjia shkojnë pothuajse gjithmonë krah për krah. Kriza energjetike-politike ka çuar në rritjen e tensioneve në Republikën Moldaviane Transnistriane, një pjesë e territorit të Moldavisë që ka shpallur shtetin e saj pro-rus, i cili nuk njihet ndërkombëtarisht. Ditët e fundit po zhvillohen edhe protesta antiqeveritare, për të cilat Kishinau pretendon se janë të orkestruara nga Kremlini për të destabilizuar demokracinë.
Historikisht, Moldavia prodhonte vetëm një të dhjetën e energjisë elektrike, rreth 70 përqind vinte nga termocentrali Cuciurgan në Transnistria dhe 20 përqind importohej nga Ukraina. Ukraina pezulloi eksportet muajin e kaluar pjesërisht për shkak të sulmeve me raketa ruse në infrastrukturën e saj të energjisë dhe Transnistria ndaloi papritur eksportet më 1 nëntor, duke përmendur mungesën e saj të energjisë. Kjo krijoi një problem dramatik të furnizimit me energji elektrike.
Qeveria u përgjigj duke vendosur masa për të ulur konsumin dhe kursyer energjinë. Ndriçimi i rrugëve u reduktua në minimum, kompanitë që kryejnë procese me energji intensive duhet të planifikojnë të punojnë jashtë orarit të pikut dhe qytetarët janë këshilluar që të mos përdorin ashensorët në ndërtesë për shkak të rrezikut të mungesës së energjisë. Kishinau bleu gjithashtu disa mijëra gjeneratorë rezervë dhe 200,000 ton qymyr për ngrohje.
Aktualisht, Moldavia merr 80 për qind të energjisë elektrike nga tregu evropian me një çmim deri në katër herë më të lartë se ai aktual. Pjesa tjetër vjen me një çmim të reduktuar nga Rumania.
– Kjo do t’i kushtojë qeverisë një miliard euro këtë dimër, që është më shumë se 20 për qind e buxhetit të saj , tha për Politico Victor Binzari , CEO i kompanisë shtetërore moldave të energjisë Energocom .
Energocom nuk ka para për të blerë energji elektrike me atë çmim, që do të thotë se situata do të përkeqësohet me uljen e temperaturave.
“Do të jetë shumë e vështirë dhe shumë e komplikuar për të gjetur paratë”, ka pranuar Binzari.
Dimri sapo ka filluar
Bashkimi Evropian njoftoi një paketë ndihme për Moldavinë në shumën 250 milionë euro. Megjithatë, Kishinau thekson se kjo nuk do të mjaftojë për të kapërcyer krizën energjetike dhe kërkon nga BE-ja edhe 450 milionë euro të tjera.
Sa i përket gazit, Moldavia tradicionalisht është mbështetur ekskluzivisht në importet e gazit rus. Në tetor, Gazprom uli fluksin me një të tretën, në 5.7 milionë metra kub, duke përmendur si arsye borxhet e prapambetura. Kompania shtetërore ruse e energjisë paralajmëroi gjithashtu se mund të ndërpresë plotësisht furnizimin me gaz.
– Arsyet për atë reduktim janë gjeopolitike. Ka interesa politike të Rusisë ndaj Moldavisë. Ata nuk duan që ne të vazhdojmë në rrugën e Bashkimit Evropian, por Moldavia të mbetet nën interesin e tyre, thekson ministri i Infrastrukturës Andrei Spînu.
Moldavia është në një situatë shumë të rrezikshme. Është me energji të varfër dhe dimri sapo ka filluar. Në 12 muajt e fundit, çmimi i gazit është rritur shtatë herë, ndërsa çmimi i energjisë elektrike është rritur katër herë. Inflacioni në vend ka arritur në 34 për qind dhe moldavët janë të detyruar të shpenzojnë mesatarisht 70 për qind të të ardhurave të tyre për faturat e shërbimeve, që është dhjetë herë më shumë se vitin e kaluar. Organizatat jofitimprurëse filluan të shpërndajnë kupona për qytetarët më vulnerabël.
– Kriza energjetike dhe ndikimi i luftës kanë rritur ndjeshëm koston e jetesës së qytetarëve moldavë dhe fuqia e tyre blerëse është dukshëm më e ulët – tha kryeministrja moldave Natalia Gavrilița .
“Ne jemi të shqetësuar se si kjo ndikon në kohezionin social dhe krijon paqëndrueshmëri politike.”
Nuk është hera e parë që Moska ushtron presion. Kishinau u detyrua të nënshkruajë një kontratë më të favorshme me Gazprom në tetor të vitit të kaluar bazuar në luhatjet e çmimeve aktuale të gazit dhe naftës, pasi firma kërcënoi të ndërpresë flukset për shkak të borxhit. Moldavia ka shlyer shpejt borxhin prej 1.7 milionë dollarësh për muajin gusht dhe ka paguar paradhënien për muajin shtator.
Moldavia po ruan më shumë se 155 milionë metra kub gaz në Ukrainë dhe Rumani, sipas Energocom, megjithëse kjo mjafton vetëm për të përmbushur kërkesën maksimale për gjashtë javë.
Shërbimet sekrete ruse në kryeqytet
Kriza gjithashtu çon në një përshkallëzim të marrëdhënieve me Transnistrinë. Për shkak të kritikave gjithnjë e më të forta ndaj Rusisë për reduktimin e furnizimit me gaz, qeveria në atë vend të panjohur ndërkombëtarisht ndërpreu rrjedhën e ujit të nxehtë për pjesën më të madhe të ditës, kufizoi funksionimin e transportit publik dhe prodhimin industrial. Moska ka 1500 ushtarë rusë në Transnistria.
Tensionet po rriten edhe në kryeqytetin e Moldavisë, ku çdo fundjavë mbahen protesta kundër qeverisë pro-evropiane. Protestat organizohen nga partia ȘOR, e udhëhequr nga Ilan Shor , ish-kryebashkiaku i Orheit, i cili jeton në mërgim në Izrael. Muajin e kaluar, SHBA e sanksionoi Shorin për gjoja se po punonte për të destabilizuar qeverinë “në interes” të Moskës.
Presidentja e Moldavisë Maia Sandu akuzon shërbimet sekrete ruse se kanë ndihmuar në organizimin e protestave.
Sandu erdhi në pushtet në vitin 2021, duke premtuar se do të “pastronte” Moldavinë nga korrupsioni dhe do ta afronte vendin me Bashkimin Evropian. Që atëherë, qeveria reformiste është përballur me kriza, kryesisht të lidhura me Rusinë. Menjëherë pasi qeveria e re mori detyrën, Moska rriti çmimet e gazit, duke detyruar Kishinau-n të shpallte gjendjen e jashtëzakonshme.
Moldavia është fqinji më i cenueshëm i Ukrainës, me të cilin ndan kufirin e dytë më të gjatë, 1222 kilometra i gjatë. Deri në fund të majit, rreth 650,000 refugjatë ukrainas kishin hyrë në vend, që është numri më i madh për frymë në Evropë.
Rreth 87,000 ukrainas mbeten në Moldavi edhe sot e kësaj dite.
