Jeta e 27-vjeçarit Stanislav Bashilov si dezertor rus ka qenë e mbushur me dilema dhe ulje-ngritje.
Muajin e kaluar, ish-polici i zhgënjyer dhe rezervisti i ushtrisë, ikja e paligjshme e të cilit nga Rusia në kohën e luftës, ka testuar politikat e azilit në Letoninë fqinje, kuptoi se me sa duket ishte kthyer nga një humnerë.
Derisa dhjetëra mijëra bashkatdhetarë të tij vazhduan luftën brutale dhe të paprovokuar në Ukrainë, që ka lënë të vrarë dhjetëra mijëra ukrainas, ndërsa ka detyruar miliona të tjerë të ikin jashtë vendit, një gjykatë e qarkut të Rigës vendosi se përpjekja e vetë Bashilov për t’u shpëtuar luftimeve ia kishte vlejtur.
Ishte një moment jo shumë i mirë, kur katër muaj më parë ky person nga Pskovi mësoi se Zyra e Shtetësisë dhe Çështjeve të Migracionit e Letonisë e kishte refuzuar kërkesën e tij për azil, duke përmendur mungesën e ndonjë dëshmie të frikësimit ose ndonjë histori të aktivizmit politik ose të të drejtave të njeriut që e vënë në rrezik Bashilovin.
“Bota ishte shembur. Mendova se ky ishte fundi”, tha Bashilov për Radion Evropa e Lirë në një intervistë dhënë së fundmi nga Letonia, duke përshkruar zhgënjimin e tij për mundësinë e riatdhesimit.
“Tani është kthyer te rojet e kufirit [dhe] do të vijë një ‘xhaxha me dashamirësi’ nga Shërbimi Federal i Sigurisë së Rusisë (FSB), dhe unë do të shkoj në luftë ose në burg”, shtoi ai.
Vështirësia e tij dhe fitorja në gjykatë në një kohë kur qindra mijëra rusë tashmë janë larguar jashtë vendit, shumë prej tyre në vendet fqinje post-sovjetike, nxjerrin në pah kundërshtimin ndaj luftës në Rusi.
Por, ato gjithashtu nënvizojnë dilemën e BE-së dhe shteteve të tjera aleate me Ukrainën, të cilat mendojnë se vetë rusët duhet të bëjnë më shumë për të penguar veprimet agresive të Kremlinit jashtë vendit dhe se ofrimi i një strehe për ata që largohen është një rrugë e rrëshqitshme për arsye politike dhe sigurie.
Kundër luftës apo kundër shkuarjes në luftë?
Letonia dhe shtetet e tjera baltike kanë qenë zërat kryesorë për sanksione dhe ndëshkime të tjera për të dekurajuar agresionin e Moskës që nga fillimi i pushtimit të gjithanshëm të Ukrainës në fund të shkurtit të vitit të kaluar, dhe Riga ka rritur në mënyrë dramatike sigurinë dhe gatishmërinë ushtarake përgjatë kufirit të saj prej 214 kilometrash me Rusinë.
Një republikë sovjetike dikur e robëruar me një pakicë etnike ruse prej rreth një të katërtës së popullsisë, Letonia ka udhëhequr gjithashtu shtytjen për të mbajtur larg udhëtimit jashtë Rusisë rusët e zakonshëm, sidomos në vendet e BE-së. Ajo, gjithashtu, ka dekurajuar publikisht shtetasit rusë që të kërkojnë azil në Letoni për të shmangur mobilizimin.
Ndërsa dhjetëra apo qindra mijëra të rinj rusë ikën jashtë kufirit pasi Putini urdhëroi një “mobilizim të pjesshëm” në shtator të vitit të kaluar, një muaj pasi kërkesa e Bashilovit për azil u refuzua fillimisht, Letonia rriti patrullimet e saj kufitare.
Ministri i Brendshëm, Kristaps Eklons, paralajmëroi se “mobilizimi në Rusi…nuk është një bazë për dhënien e azilit në Letoni”.
Por, ai pranoi se “çdo rast shqyrtohet individualisht” dhe tha se vetëm dy nga 16 azilkërkuesit rusë në Letoni deri në atë pikë po përpiqeshin në mënyrë specifike të shmangnin rekrutimin.
Bashilov ishte një nga dy rusët, të cilëve u referohej Eklons.
Javë më vonë, në një intervistë për Current Time, ministri i Jashtëm letonez, Edgar Rinkevich, paralajmëro rusët se nëse nuk pajtoheshin me atë që po bënte vendi i tyre në Ukrainë, ata duhet të kundërshtonin autoritetet ruse.
“Këta njerëz nuk janë kundër luftës që Rusia po bën në Ukrainë, por kundër mobilizimit – dhe ky është një ndryshim i madh”, tha ai.
“Të gjithë flisnin për mobilizimin”
Bashilov e përshkroi veten si “një djalë i zakonshëm”, i cili iu bashkua ushtrisë për një vit shërbimi, por shpejt e kuptoi “çfarë rrëmuje ishte” dhe më pas studioi në një akademi policie në rajonin e tij perëndimor të Pskovit.
Por, ai tha se dha dorëheqjen nga forca policore pasi pa nga afër nivelin e korrupsionit dhe ryshfetit që po ndodhte.
Megjithatë, ai mbeti një rezervist i ushtrisë, ndërsa kaloi të punonte në një fabrikë plehrash.
Bashilov i përshkroi Radios Evropa e Lirë tronditjen e tij nga lajmi i pushtimit më 24 shkurt, diçka që ai tha se “nuk e besoi deri në fund se ishte e mundur”.
Vlerësimet perëndimore ishin se deri në 200.000 trupa ruse ishin pjesë e forcës fillestare të pushtimit, e cila ishte ndërtuar prej muajsh dhe shkaktoi një paralajmërim të prerë të ShBA-së, duke hyrë në Ukrainë nga Rusia dhe nëpërmjet Bjellorusisë fqinje.
Ai tha se me rezistencën në Pskov të kufizuar në piketat e vetme nga kundërshtarët e hershëm të luftës, ai udhëtoi rreth 300 kilometra në Shën Petersburg për “diçka më masive” më 27 shkurt për të shprehur kundërshtimin ndaj pushtimit, përpara se ajo ngjarje të shpërndahej me dhunë nga policia.
Si një rezervist i ushtrisë, tha Bashilov, ai u bë nervoz pasi “të gjithë po flisnin për mobilizimin” dhe mundësinë që presidenti rus, Vladimir Putin, të shpallte gjendje lufte.
“Unë, përfundimisht, nuk do ta mbështesja gjithë këtë, por moralisht ishte e vështirë të qëndroja, dhe keni frikë për jetën tuaj kur kjo të ndodhë”, tha ai.
Arratisje e improvizuar
Më pas, kur ishte në punë më 4 mars, tha ai, ishte “shtyrë” të vepronte kur prindërit e tij e njoftuan se i kishte ardhur një thirrje për t’u paraqitur për shërbimin ushtarak.
“Këtu fillon lufta dhe ju thirreni në zyrën e regjistrimit dhe të regjistrimit ushtarak”, tha Bashirov.
“Dhe, nga përvoja ime me shërbimin, kuptova: Ata mund të nënshkruajnë një kontratë për ju, mund t’ju bindin, [ose] t’iu shantazhojnë” në shërbimin ushtarak.
Pavarësisht se nuk kishte vizë, ai tregoi se thjesht u nis me makinë drejt kufirit të Letonisë, rreth 40 kilometra nga Pskovi.
Duke pranuar se në retrospektivë ai thjesht mund të kishte udhëtuar përmes Bjellorusisë dhe të kishte hyrë legalisht në Letoni, Bashirov tha se ai hetoi kufirin pranë kryqëzimit të kufirit të Estonisë dhe Letonisë, ku ai vuri re “rojet kufitare me uniforma ruse”.
Pastaj ai tha se thjesht u ngjit mbi gardh, më pas eci nëpër pyll duke shmangur qytetin e Vilakës, përpara se të vendoste se ishte më i sigurt në anë të rrugës, kështu që ai “i fshiu pak rrobat dhe u largua nga pylli”.
Ai, përfundimisht, hipi në një autobus për në Riga, ku iu dorëzua një oficeri policie paksa të hutuar dhe i tregoi se kishte kaluar kufirin ilegalisht dhe se donte azil politik.
“Ishte e qartë se oficeri nuk e kuptoi menjëherë atë që sapo i thashë”, tha Bashirov, por atij iu tha të hipte në një makinë policie. Ai tha se kishte menduar me nervozizëm se çfarë të bënte nëse dikush do të përpiqej ta kthente në kufi, por u ul i pafuqishëm në makinën e policisë, i pasigurt se ku po e çonin.
“Ishte shumë e frikshme”, tha ai për Radion Evropa e Lirë.
“Por, ata më çuan me makinë në ndërtesën e shërbimit kufitar dhe kuptova se isha pak a shumë i sigurt”, shtoi ai.
Një ‘nyjë e vetme’
Bashirov u transferua në Qendrën e Paraburgimit Mucenieki, një objekt i sapohapur për strehimin e emigrantëve pranë Rigës.
Duke u ndier i sigurt për momentin, ai ndoqi kurse për integrimin në shoqërinë letoneze dhe mësoi me sukses letonishten mjaft mirë për të marrë një certifikatë A1.
Tre muaj më vonë, ai mori një leje pune dhe nisi një punë duke punuar në një kazino online. Mësoi edhe pak anglisht.
Më pas erdhi lajmi për refuzimin e tij nga zyra e migracionit në gusht, kur ai mendoi se “bota e tij ishte shembur”.
Autoritetet letoneze kishin gjykuar se ndërsa Bashilov dukej se kishte marrë pjesë në një protestë dhe kishte bërë disa komente në internet, nuk kishte asnjë provë për ndonjë kërcënim për jetën e tij.
Dhe, siç e përshkroi Bashilov, “sa i përket mobilizimit, ata shkruan se nuk ka shenja se do të shpallet, pasi pushtimi ushtarak i Ukrainës është përcaktuar [nga autoritetet ruse] si një “operacion ushtarak special, jo një luftë”.
Kievi dhe analistët ushtarakë perëndimorë kishin paralajmëruar prej kohësh se lufta mujore nuk po shkonte sipas planit të Kremlinit dhe një shtypje brutale ndaj mediave dhe mospajtimit nuk po mbyste plotësisht shfaqjet publike të zhgënjimit.
Por, kishte ende më shumë se një muaj para se Putini të pranonte në mënyrë efektive sfidat e papritura që ishin shfaqur në pushtimin ukrainas duke shpallur një “mobilizim të pjesshëm” për të përfshirë përfundimisht të paktën 300.000 rezervistë të tjerë si Bashilov së bashku me rekrutët e tjerë për përpjekjet e luftës.
Megjithatë, Bashilovit iu caktua data për të dalë para gjykatës.
Shërbimi i migracionit të Letonisë “tërhoqi një dallim të fortë midis pozicionit tim politik dhe mosgatishmërisë sime për të marrë pjesë në luftë”, tha ai.
Ai dhe avokati i tij “u përpoqën ta lidhnin atë në një nyjë të vetme”, duke i lidhur pazgjidhshmërisht pikëpamjet më të gjera të Bashilovit me rezistencën e tij ndaj luftimeve, si dhe duke vënë në dukje shërbimin e tij të mëparshëm dhe dorëheqjen nga forca policore.
“Sigurisht, unë nuk jam figurë e shquar politike, nuk kam djegur zyrat e regjistrimit ushtarak”, tha Bashilov për Radion Evropa e Lirë.
“Unë jam një djalë i zakonshëm që nuk dua të vras dhe të vdes”, shtoi ai.
Zyrtarët nga Shërbimi i Sigurisë Shtetërore të Letonisë, të kujdesshëm ndaj kërcënimeve nga një fluks rusësh me motive dhe besnikëri të dyshimta, dëshmuan se ata kundërshtuan lejimin e rusëve me përvojë ushtarake në vend.
Më 15 dhjetor, Bashilov mësoi se Gjykata e Rrethit Administrativ të Rigës vendosi që atij t’i jepej azil.
Nëse kërkesa e tij do të ishte refuzuar përfundimisht, tregoi ai, ai do të përgatitej për një përpjekje të mundshme për të shkuar në Gjeorgji, një tjetër ish-republikë sovjetike ku mijëra rusë janë zhvendosur që nga pushtimi në shkurt.
Por, ai e dinte se nuk donte të kthehej në Rusi.
“Nëse ktheheni atje, ose në burg ose në luftë”, tha Bashilov.
“Nëse shkojmë në luftë, atëherë në anën tjetër”, shtoi ai.
