Në fjalimin e tij në Asamblenë Federale më 21 shkurt, Vladimir Putin njoftoi se Rusia po pezullonte pjesëmarrjen në Traktatin e Armëve Sulmuese Strategjike, të ashtuquajturin START-3. Kjo marrëveshje u nënshkrua nga Dmitry Medvedev dhe Barack Obama në vitin 2010 për një periudhë 10-vjeçare, në fillim të vitit 2021 ajo u zgjat edhe për pesë vjet të tjera, por në fakt zgjati vetëm dy.
Putin theksoi se Rusia nuk po tërhiqet plotësisht nga START-3, por vetëm po pezullon pjesëmarrjen e saj. Ai deklaroi se kërkesa e një traktati për inspektimin e objekteve bërthamore ruse në rrethanat aktuale po kthehet në një “teatër të absurdit”. Gjithashtu, presidenti rus përmendi se kufizimet e vendosura nga START-3 nuk vlejnë për dy vendet e tjera të NATO-s me armë bërthamore, Britaninë e Madhe dhe Francën. “Ne duhet të kuptojmë vetë se çfarë pretendojnë vende të tilla të Aleancës së Atlantikut të Veriut si Franca dhe Britania e Madhe dhe si do të marrim parasysh arsenalet e tyre strategjike”, tha Putin.
Një ditë pas fjalimit të Putinit, Duma e Shtetit dhe Këshilli i Federatës së Federatës Ruse mbështetën njëzëri pezullimin e pjesëmarrjes në marrëveshje. Në të njëjtën kohë, Ministria e Jashtme ruse theksoi se Rusia nuk planifikon të heqë dorë nga detyrimet e saj për kufizimet sasiore për transportuesit e armëve bërthamore dhe kokat bërthamore.
Radio Liberty diskutoi me Pavel Podvig , anëtar i lartë në Institutin e Kombeve të Bashkuara për Kërkimin e Çarmatimit në Gjenevë, kreu i projektit të Forcave Bërthamore Ruse, sa të përshtatshme janë pretendimet e Putinit, nëse vendimi i autoriteteve ruse do të nisë një garë të re armatimi dhe çfarë Vetë Rusia po humbet duke refuzuar përkohësisht të marrë pjesë në kontratë.
– Çfarë detyrimesh reciproke përmban traktati START-3 përveç kufizimeve sasiore për transportuesit dhe kokat e luftës?
“Është një sistem për të kontrolluar ato kufij. Ai përbëhet nga shumë komponentë, duke përfshirë një sistem shkëmbimi të të dhënave, një sistem të gjerë njoftimesh për ndryshimet në përbërjen e arsenalit. Gjatë vendosjes së një rakete, kur likuidohet, dërgohet një deklaratë përkatëse. Nëse më kujtohet mirë, gjatë zhvendosjes dhe largimit nga bazat e raketave të lëvizshme, dërgohet edhe një njoftim. Supozohet se palët po shkëmbejnë vazhdimisht një sasi të madhe informacioni. Përveç kësaj, sigurisht që ekziston edhe mekanizmi i inspektimeve në vend, i cili bëri të mundur kontrollin e saktësisë së njoftimeve të shkëmbyera mes palëve. Epo, një mekanizëm më shumë, gjithashtu shumë i rëndësishëm, është komisioni konsultativ dypalësh, i cili thirret të zgjidhë lloj-lloj çështjesh që lidhen me zbatimin e traktatit, të zgjidhë mosmarrëveshjet etj. Tani të gjithë këta mekanizma, me sa duket, nuk do të përdoren, domethënë nuk do të ketë shkëmbim të dhënash, të paktën nga Rusia, nuk do të rifillojë puna e komisionit dypalësh dhe nuk do të rifillojnë inspektimet në vend. Në të njëjtën kohë, Rusia përmes një deklarate të Ministrisë së Jashtme premtoi se do të respektojë tavanet sasiore.
– Duke motivuar pezullimin e traktatit, Putin tha se amerikanët kërkojnë inspektime të objekteve ruse të mbrojtjes, ndërsa inspektimet ruse në Shtetet e Bashkuara nuk lejohen. Çfarë donte të thoshte?
Nuk e gjeta deklaratën të cilës ai i referohej. Pak kohë më parë SHBA-të kanë nxjerrë një raport për zbatimin e traktatit START dhe aty kanë shkruar se Rusia nuk po i përmbush detyrimet e saj në lidhje me mbledhjen e një komisioni konsultativ dypalësh. Marrëveshja ka një afat të qartë brenda të cilit duhet të mblidhet një komision me kërkesë të njërës prej palëve dhe Rusia nuk e përmbushi këtë afat. Por Putin tha diçka krejtësisht të ndryshme. Kuptimi im është se në udhëheqjen e lartë ruse, ideja se si funksionon sistemi START, si organizohen inspektimet dhe çfarë kontrollojnë në të vërtetë atje, është shumë e përafërt dhe thellësisht e gabuar.
– A është e vërtetë që Rusia refuzoi të lejonte inspektimin amerikan gushtin e kaluar?
– Historia është më komplekse. Inspektimet dhe mbledhjet e komisioneve u pezulluan në pranverën e vitit 2020 me marrëveshje të përbashkët për shkak të pandemisë. Ky vendim nuk shkaktoi asnjë fërkim. Në verën e vitit 2022, u bë e qartë se inspektimet mund të rifillonin dhe këtu, për mendimin tim, amerikanët nuk e llogaritën mirë situatën. Ata vendosën të rinisën me qejf, domethënë thjesht dërguan një njoftim, “po vijmë tek ju me inspektim”. Siç e kuptoj unë, në nivelin e punës ka pasur një kuptim të ndryshëm se si duhet zgjidhur e gjithë kjo. Në Rusi pritej që fillimisht të mblidhej një komision dhe në kuadrin e tij të mund të diskutohej për rifillimin e inspektimeve. Në Rusi, urdhri sekret u ofendua disi, dhe jo pa arsye, do të thosha kështu. Marrëveshja ju lejon zyrtarisht të hiqni objektet nga inspektimi, kjo bëhet për rastet kur keni përmbytur, për shembull, ka ndodhur një lloj aksidenti. Por këtë herë Rusia njoftoi se po tërhiqte të gjitha objektet nga inspektimi dhe amerikanët nuk fluturuan askund. Por në të njëjtën kohë, duket se mënjanë, në nivel pune, ne ramë dakord që të mbledhim një komision në Kajro më 29 nëntor dhe të shqyrtojmë gjithçka atje. Rusia ka bërë gjithashtu pretendime për vështirësitë me vizat tranzite, kufizimet e fluturimeve, etj. Por të gjitha këto probleme ishin plotësisht të zgjidhshme. Valixhët, me sa di unë, ishin të mbushura tashmë, por më pas kjo histori ra në sy të udhëheqjes së lartë politike ruse dhe doli ajo që dëgjuam dje: si do të flasim me amerikanët për diçka kur gjërat janë si kjo? se le të mbledhim një komision në Kajro më 29 nëntor dhe të shqyrtojmë gjithçka atje. Rusia ka bërë gjithashtu pretendime për vështirësitë me vizat tranzite, kufizimet e fluturimeve, etj. Por të gjitha këto probleme ishin plotësisht të zgjidhshme. Valixhët, me sa di unë, ishin të mbushura tashmë, por më pas kjo histori ra në sy të udhëheqjes së lartë politike ruse dhe doli ajo që dëgjuam dje: si do të flasim me amerikanët për diçka kur gjërat janë si kjo? se le të mbledhim një komision në Kajro më 29 nëntor dhe të shqyrtojmë gjithçka atje. Rusia ka bërë gjithashtu pretendime për vështirësitë me vizat tranzite, kufizimet e fluturimeve, etj. Por të gjitha këto probleme ishin plotësisht të zgjidhshme. Valixhët, me sa di unë, ishin të mbushura tashmë, por më pas kjo histori ra në sy të udhëheqjes së lartë politike ruse dhe doli ajo që dëgjuam dje: si do të flasim me amerikanët për diçka kur gjërat janë si kjo?
Kjo do të thotë, Putin tashmë atëherë, edhe para 29 nëntorit, vendosi të pezullojë pjesëmarrjen në marrëveshje?
– Nuk është fakt. Sepse gjithsesi po bëhej një punë. Kuptimi im është se në nivel pune, në nivel të Ministrisë së Jashtme, në nivel të Departamentit Amerikan të Shtetit, njerëzit u përpoqën të shmangnin hapat e pakthyeshëm. Por e gjithë kjo u zvarrit dhe kur kaluan 45 ditë nga dështimi i takimit të Kajros, amerikanët deklaruan se Rusia nuk po i përmbushte detyrimet e saj, duke vënë në dukje një klauzolë specifike të traktatit.
– Në fakt, deri në këtë pikë, Rusia dhe Shtetet e Bashkuara dinin pothuajse gjithçka për arsenalet bërthamore të njëra-tjetrës: vendet e vendosjes, riparimit dhe prodhimit, numrin e transportuesve të armëve bërthamore dhe kokat bërthamore, apo jo?
Po sigurisht. I gjithë ky sistem u krijua në vitin 1991 dhe filloi të funksionojë në 1994, kur hyri në fuqi traktati START-1. Të gjitha objektet që bien nën traktat janë shumë të njohura dhe në fakt nuk ka sekrete të ndërsjella.
– Po në lidhje me llojet e reja, premtuese të armëve strategjike, që, sipas Putinit, po testohen në Rusi – raketa Burevestnik, torpedo Poseidon, e kështu me radhë, a janë ato jashtë fushëveprimit të marrëveshjes?
– Është më e vështirë me këtë, këto çështje diskutohen vetëm në kuadër të mekanizmit konsultativ. Në traktatin aktual START ka një dispozitë që thotë se nëse njëra nga palët krijon disa lloje të reja të armëve strategjike, atëherë pala tjetër ka të drejtë ta ngrejë këtë çështje në një komision konsultativ dypalësh. Për sa i përket armëve premtuese ruse, Shtetet e Bashkuara e bënë këtë në atë kohë dhe pati një dialog për këtë. Traktati nuk përcakton qartë se çfarë duhet të pasojë një diskutim të tillë. Qëndrimi rus ishte se këto sisteme nuk bien nën traktatin aktual, por në parim kishte një mirëkuptim që nëse do të kishte një traktat tjetër, atëherë ndoshta do të ishte e mundur që ato të përfshiheshin në mënyrë eksplicite atje. Por kjo është ajo që është e rëndësishme këtu: edhe nëse armët premtuese janë vendosur megjithatë, nga pikëpamja praktike, nga pikëpamja e bilancit strategjik, ato nuk do të luajnë një rol të veçantë. E rëndësishme është gatishmëria e palëve për të diskutuar përfshirjen e tyre në traktatin e ri.
A kanë SHBA një armë të re strategjike që traktati nuk e mbulon?
– Jo, me sa di unë. Ata, në parim, kur azhurnuan arsenalin, vepruan në bazë të programit të zëvendësimit – një me një. Kjo do të thotë, nëse këto janë raketa balistike me bazë tokësore, atëherë ato u zëvendësuan me raketa të reja me bazë tokësore. E vetmja gjë që mund të futet në këtë kategori është një plan për të ringjallur programin e raketave të lundrimit të lëshuar nga deti me energji bërthamore. Domethënë, në një kohë Shtetet e Bashkuara kishin një sistem të tillë, fillimisht e hoqën nga nëndetëset dhe e dërguan në magazina dhe diku në vitin 2014 e shkatërruan plotësisht. Tani ideja që një sistem i tillë duhet të rikrijohet në një maskë të re po diskutohet në SHBA. Nëse më kujtohet mirë, administrata e Biden-it e vrau këtë ide, por nëse vendoset t’i rikthehet, do të jetë jashtë kontratës. Por përsëri, në pamjen e përgjithshme, roli i sistemeve të tilla nuk do të jetë shumë i madh.
– Tani arsenalet e Rusisë dhe të Shteteve të Bashkuara kanë një numër dukshëm më të vogël transportuesish sesa sugjeron tavani START-3, për sa i përket kokave, palët janë afër tavanit. Sa e lehtë do të ishte për të dyja palët të rrisnin arsenalin e armëve që janë aktualisht në detyrë në rast të një tërheqjeje nga traktati?
– Sa për transportuesit, ndoshta do të jetë e vështirë për ta bërë këtë. Në parim, Shtetet e Bashkuara, siç e kuptoj unë, mund të shtojnë një numër të caktuar raketash balistike në nëndetëset e tyre. Në një moment, ata e reduktuan numrin e tyre nga 24 në 20 dhe mund t’i kthejnë përsëri këto katër raketa. Rusia ndoshta nuk ka fare aksione përsa i përket transportuesve. Tani është planifikuar një proces i zëvendësimit të raketave të vjetra me të reja, një nga një. Nuk ka gjë të tillë si raketa të shtrira diku në një magazinë. Për sa i përket kokave, situata është paksa e ndryshme, ato janë vetëm në magazinë, e cila u krijua me qëllim. Shtetet e Bashkuara, sipas vlerësimeve që kam parë, në parim mund të dyfishojnë numrin e kokave të dislokuara në një periudhë relativisht të shkurtër kohe. Raketat Minuteman aktualisht janë të pajisura me një kokë të vetme dhe mund të vendosen me tre koka, dhe kjo është e lehtë për t’u bërë. E njëjta gjë vlen edhe për raketat amerikane me bazë deti. Ka informacione më pak të sakta për Rusinë, por duket se ka edhe disa raketa të vendosura atje me më pak koka luftarake sesa mund të mbajnë, në parim. Federata e Shkencëtarëve Amerikanë vlerëson se Rusia mund të rrisë numrin e kokave të dislokuara me 50 për qind. Por kjo mundësi ka ekzistuar gjithmonë, kjo është nga kategoria “treni ynë i blinduar është në një anë”, është marrë parasysh kur po vazhdonin negociatat. Dhe vendimi ishte i tillë që, në fakt, një zhvillim i tillë i ngjarjeve nuk përbën një rrezik të konsiderueshëm, le të themi. Rusia mund të rrisë numrin e kokave të dislokuara me 50 për qind. Por kjo mundësi ka ekzistuar gjithmonë, kjo është nga kategoria “treni ynë i blinduar është në një anë”, është marrë parasysh kur po vazhdonin negociatat. Dhe vendimi ishte i tillë që, në fakt, një zhvillim i tillë i ngjarjeve nuk përbën një rrezik të konsiderueshëm, le të themi. Rusia mund të rrisë numrin e kokave të dislokuara me 50 për qind. Por kjo mundësi ka ekzistuar gjithmonë, kjo është nga kategoria “treni ynë i blinduar është në një anë”, është marrë parasysh kur po vazhdonin negociatat. Dhe vendimi ishte i tillë që, në fakt, një zhvillim i tillë i ngjarjeve nuk përbën një rrezik të konsiderueshëm, le të themi.
Kjo do të thotë, nuk mund të thuhet se Rusia dhe Shtetet e Bashkuara kërkuan të vendosin maksimumin e armëve të mundshme sipas traktatit?
– Jo. Dhe nuk mund të thuhet se të gjithë u ulën dhe prisnin që traktati të zhdukej. Të gjithë u pajtuan disi, le të themi se janë një mijë e gjysmë koka luftarake dhe i gjithë planifikimi bazohet në këto vlera. Situata, natyrisht, mund të ndryshojë. Amerikanët tashmë kanë filluar t’i drejtohen Kinës dhe të thonë se “duhet më shumë”. Unë jam absolutisht i bindur se tani do të flitet në SHBA se meqenëse ne nuk mund të kontrollojmë se sa koka luftarake ka Rusia, duhet të supozojmë se Rusia po na mashtron dhe po vendos më shumë sesa është e mundur sipas marrëveshjes. Rusia po e kupton shpejt se ka humbur mjetin me të cilin mund t’i tregojë SHBA-së dhe botës se është e përkushtuar ndaj angazhimeve të saj për kufizimin e armëve strategjike. Mjeti është zhdukur, akuzat tani padyshim që do të shkojnë dhe Rusia nuk do të jetë në gjendje t’u përgjigjet këtyre akuzave në asnjë mënyrë.
– Rusia përdor raketa Kh-55 me koka luftarake në Ukrainë. Ata gjithashtu i përkasin bartësve të armëve bërthamore. A merret parasysh në kontratë numri i këtyre raketave?
– Sipas kushteve të marrëveshjes, çdo bombardues konsiderohet si një transportues i dislokuar, konsiderohen avionë. Dhe sa raketa lundrimi janë pezulluar prej tyre dhe çfarë lloj raketash lundrimi – nuk ka një kontabilitet të tillë dhe këto gjëra nuk kontrollohen.
– Si mund të interpretohen fjalët e Putinit se forcat bërthamore ruse janë përditësuar me 91.3 për qind?
– Është e vështirë të interpretohet. Në periudha të ndryshme jam përpjekur të kuptoj se si e llogarisin këtë shifër. Kuptimi im është se këto 8.7 përqind të mbetura fatkeqe janë ndoshta disa raketa të vjetra Topol që kanë mbetur në këmbë diku, ndoshta raketat Voevoda, A-36M2, Yuzhmash, të cilat gjithashtu janë diku – janë ruajtur. Të gjithë ata, sigurisht, nëse vendosen, janë në fund të ciklit të tyre të jetës. Nga ana tjetër, raketat Topol-M, të cilat me sa duket konsiderohen të reja, filluan të vendosen në vitin 1997, ato janë tashmë 25 vjeç. Këto janë statistika që në fakt nuk do të thotë asgjë.
Po akuzat? A janë përditësuar?
– Nuk ka aq shumë informacione me akuza sa do të donim, por, me sa kuptoj unë, në Rusi ata vazhdimisht “lëvizin”. Këtu keni një karikim, ka një lloj garancie, 10-15 vjet, kur mbaron, ngarkesa çohet në fabrikë, çmontohet plotësisht dhe zëvendësohet me një të re, që do të ketë një periudhë vlefshmërie 10-15 përsëri. Në Rusi, kjo është vendosur që nga koha sovjetike. Natyrisht, vëllimet tani janë ulur, por procesi është duke u zhvilluar dhe ngarkesat e vjetra sovjetike po çmontohen gjithashtu. Diku kishte një vlerësim se në Rusi po çmontohen disa qindra koka në vit dhe diku rreth dy ose treqind koka po montohen, domethënë, po rinovohen vazhdimisht.
– Në fjalimin e tij, Putin la të kuptohet se gjërat nuk janë aq rozë me akuzat në Shtetet e Bashkuara, “periudhat e garancisë për përdorimin luftarak të disa llojeve të armëve bërthamore po skadojnë” dhe për këtë arsye Amerika gjoja po përgatit teste të reja. A është e vërtetë kjo për skadimin e garancisë?
– Besohet se në BRSS dhe SHBA u adoptuan qasje të ndryshme. Koka luftarake sovjetike dhe ruse u krijuan me shpresën se ato do të përditësoheshin rregullisht, duke u mbështetur në stoqet e vjetra të ngarkesave. Sigurisht, ato po bëhen të vjetruara, por në një kohë në Shtetet e Bashkuara u krijua një program i madh i administrimit dhe menaxhimit të rezervave, një program për të mbajtur arsenalin në gatishmëri. Janë shumë para, laboratorë të mirë, të cilët në mënyrë periodike, për mendimin tim çdo vit, vërtetojnë akuzat dhe i garantojnë Kongresit gatishmërinë e tyre luftarake. Ka aftësi inxhinierike për këtë, ky është një proces i vendosur mirë. Dmth, nuk ka një gjë të tillë që amerikanët të ulen dhe të shqetësohen se tani gjithçka do të kthehet në një kungull, natyrisht. Dhe nuk ka asnjë interes të veçantë për rifillimin e testimit, për të cilin foli edhe Putin. Zërat për rifillimin e testimit, me sa mund të them, tingëllojnë krejtësisht margjinale në SHBA, Pothuajse e përjashtoj plotësisht mundësinë që SHBA të rifillojë testimin. Dhe në këtë kuptim, unë jam i gatshëm ta konsideroj deklaratën e djeshme të Putinit si një lajm të mirë. Ai tha se Rusia do të rifillonte testimin vetëm si përgjigje dhe SHBA nuk do ta bënte këtë.
– Putin në fjalimin e tij në fakt e lidhi kthimin në traktatin START-3 në lidhje me arsenalet bërthamore të Britanisë së Madhe dhe Shteteve të Bashkuara. A ka kuptim kjo për sa i përket parandalimit strategjik apo është një kërkesë thjesht politike?
– Sigurisht, do të ishte mirë që të gjitha arsenalet të merreshin parasysh, të kufizoheshin etj. Por procesi i kontrollit të armëve nuk ka të bëjë me numërimin se kush sa armë ka. Në përgjithësi, këto shifra nuk luajnë një rol të veçantë. Marrëveshjet, mekanizmat e kontrollit dhe mirëkuptimi i ndërsjellë ndërmjet vendeve janë të rëndësishme. Edhe Bashkimi Sovjetik u përpoq të përfshinte disi Britaninë dhe Francën në traktatet mbi kufizimet që, për mendimin tim, që nga viti 1968, por ishte gjithmonë e qartë se politikisht ishte e nevojshme të negociohej me Shtetet e Bashkuara. Rusia në procesin e çarmatimit po vepron vërtet në baza të barabarta me Shtetet e Bashkuara, kjo është ajo që është e rëndësishme. Është jashtëzakonisht e vështirë të përfshihen vendet e tjera në traktat, nëse insiston në një qëndrim të tillë, atëherë nuk do të ketë fare traktat, kjo u kuptua edhe në BRSS dhe sa herë ata binin dakord që të negocionim me Shtetet e Bashkuara, dhe në përgjithësi nuk do ta vërejmë pjesën tjetër.
– A mund të themi se pezullimi i pjesëmarrjes në START-3 në rrethanat aktuale është pothuajse niveli më minimal i përshkallëzimit, që praktikisht do të thotë pak?
Unë do të thosha këtë: mund të jetë më keq. Jam i bindur se procesi i kontrollit të armëve, çarmatimit është një proces politik dhe reflekton gjendjen ekzistuese të marrëdhënieve. Pra, nuk ka asgjë të papritur në këtë vendim. Nga ana tjetër, Rusia theksoi se ky ishte një pezullim, jo një tërheqje nga traktati. Ata deklaruan se nuk do të tejkalojnë tavanet, se do të vazhdojnë të shkëmbejnë njoftime për lëshimet e ardhshme të raketave, gjë që është gjithashtu shumë e rëndësishme. Ata thanë për testet se ato ishin vetëm në përgjigje të testeve në SHBA. Ka një gradim të lajmeve të këqija dhe në këtë situatë besoj se mungesa e lajmeve krejtësisht të këqija tashmë mund të konsiderohet lajm i mirë, – thotë Pavel Podvig./kosovatimes/
