Iniciativa e Rinisë për të Drejtat e Njeriut suvatoi qytetet në Serbi me mesazhe që u kujtonin atyre vrasjen e civilëve shqiptarë në të ashtuquajturat Operacioni Reka në vitin 1999. Unë tërheq vëmendjen edhe për faktin se askush nuk ka qenë përgjegjës për atë krim në Serbi.
“Varreza masive: Batajnicë – 15 km, Mejë – 405 km”. Mesazhe të tilla u shfaqën të enjten, më 27 prill, në qytetet anembanë Serbisë – në Beograd, Nish, Novi Sad, Kragujevc dhe Novi Pazar. Aktivistët e Nismës Rinore për të Drejtat e Njeriut në Serbi (YIHR) kujtuan kështu vrasjen e rreth 350 civilëve shqiptarë të Kosovës më 27 dhe 28 prill 1999 në Luginën e Rekës në Kosovë, të kryer nga pjesëtarët e formacioneve paraushtarake dhe të Ushtrisë Jugosllave (UJ). dhe policia e Serbisë.
Qendra përkujtimore kushtuar viktimave të gjetura në Batajnicë nuk ka filluar të ndërtohet, pavarësisht apeleve shumëvjeçare të organizatave joqeveritare në Serbi.
Operacioni Reka
24 vjet më parë, më 27 prill 1999, në rajonin e komunës së Gjakovës, pjesëtarët e njësive paraushtarake, Ushtria Jugosllave dhe Ministria e Punëve të Brendshme të Serbisë filluan dëbimin e popullatës shqiptare nga fshatrat e Luginës së Rekës në Kosova. Për këtë arsye disa mijëra civilë u nisën drejt Shqipërisë me traktorë, por u ndaluan në fshatin Mejë nga pjesëtarët e MPB-së së Serbisë.
Ata i veçuan burrat nga gratë dhe fëmijët dhe më pas i vranë, së bashku me pjesëtarët e Ushtrisë Jugosllave, në një vend të panjohur. Në mesin e 274 civilëve të vrarë ishin 33 të mitur.
Eshtrat e 252 civilëve të vrarë në Mejë u gjetën në vitin 2001 në një varr masiv në Batajnicë, ku u varrosën fshehurazi gjithsej 744 civilë shqiptarë të vrarë në Kosovë në vitin 1999.
Përgjegjësia e udhëheqjes ushtarake dhe policore
Anëtarët më të lartë të ushtrisë dhe policisë së RF të Jugosllavisë janë mbajtur përgjegjës për krimet në fshatin Mejë para Gjykatës Ndërkombëtare Penale për ish-Jugosllavinë (ICTY) në rastet “Sainoviq dhe të tjerët” dhe “Gjorgjeviq”.
Në mesin e tyre ishin komandanti i ushtrisë së tretë të UJ-së Nebojsha Pavkoviq, komandanti i Korpusit të Prishtinës Vladimir Lazareviq dhe ish-shefi i Departamentit të Sigurisë Publike Vlastimir Gjorgjeviq.
Në vitin 2014, Nebojsha Pavkoviq u dënua me 22 vjet burg për krime kundër njerëzimit dhe shkelje të ligjeve dhe zakoneve të luftës. Ai po vuan dënimin në Finlandë.
Në prill të vitit 2019, një nga librat e tij u promovua në Beograd nën kujdesin e Ministrisë së Mbrojtjes, ndërsa intervistën që ai dha për “Vesti” në vitin 2020 mund ta gjeni në faqen zyrtare të asaj ministrie.
Dhoma e Apelit e ICTY-së, megjithatë, deklaroi në aktgjykimin përfundimtar se Lazarevic nuk ofroi prova të mjaftueshme për pretendime të tilla dhe se dëshmitë të cilave ai iu referua ishin të parëndësishme. Për këtë arsye u pranua konkluzioni se Operacioni Reka ishte “i drejtuar kryesisht kundër popullatës civile shqiptare në Kosovë”.
Lazarevic u lirua në fillim të vitit 2015, që atëherë ai ka qenë një mysafir i shpeshtë në mediat pro regjimit në Serbi, dhe Aleksandar Vuçiq e quajti atë një “hero të madh serb” këtë vit.
Përgjegjësia për fshehjen e trupit
Në vitin 2014, ish-shefi i Departamentit të Sigurisë Publike, Vlastimir Gjorgjeviq, u dënua para Tribunalit të Hagës me 18 vjet burgim, për shkak se ishte konstatuar se kishte marrë pjesë në një ndërmarrje të përbashkët kriminale për ndryshimin e strukturave etnike të Kosovës. Për këtë qëllim janë kryer vrasje dhe dëbime, sipas vendimit të Dhomës së Apelit të TPNJ-së.
Në aktgjykim po ashtu thuhet se Gjorgjeviq ka koordinuar varrimin e trupave të civilëve shqiptarë (në mesin e tyre viktima të Operacionit Reka) në Qendrën e Trajnimit të Njësisë Speciale Antiterroriste (SAJ) në Batajnicë, pasi eshtrat e tyre u gjetën në një frigorifer në Danub në 1999.
Gjorgjeviq tha se ai e dinte kur kamionët me kufoma kanë mbërritur në Batajnicë, por jo kur dhe si janë kryer krimet.
Hetimet në Serbi pa epilog gjyqësor
Në Serbi askush nuk u mbajt përgjegjës për krimet në Operacionin Reka dhe as për fshehjen e trupave të civilëve shqiptarë të vrarë. Fondi për të Drejtën Humanitare në një nga dosjet e tij ka kujtuar se Momir Stojanoviq, shef i Departamentit të Sigurisë së Korpusit të Prishtinës, ka luajtur gjithashtu një rol të rëndësishëm në Operacionin Reka.
Fondi thekson se ish-oficeri i UJ-së Nike Peraj, të cilin TPNJ-ja e vlerësoi si dëshmitar të besueshëm, dëshmoi se Stojanoviç ka mbrojtur angazhimin e UJ-së dhe policisë kundër civilëve shqiptarë në Luginën e Rekës në një takim.
“Takimi u mbajt disa ditë pasi UÇK-ja vrau katër policë në Majë (…) Stojanoviq tha se lugina e Rekës do të ‘paguante një çmim të lartë’, se të paktën 100 ‘krerë’ do të eliminoheshin dhe të gjitha shtëpitë do të të digjen”, tha Peraj më parë nga gjykata.
Në një deklaratë të lëshuar pas aksionit të djeshëm, Nisma e të Rinjve për të Drejtat e Njeriut rikujton se Momir Stojanoviq në aktgjykimet e TPNJ-së përmendet si një nga organizatorët e Operacionit Reka.
Megjithatë, në korrik 2019, Prokuroria për Krime Lufte vendosi të pezullojë hetimet kundër Stojanoviqit dhe ndaj tre personave të tjerë të dyshuar për krime lufte në rrethinën e Gjakovës në vitin 1999.
