Në luftën kundër ekstremistëve islamikë dhe separatistëve, Mali iu drejtua Wagner për ndihmë në ruajtjen e sigurisë.
Megjithatë, udhëheqësi i grupit tani besohet të jetë i vdekur, paqeruajtësit e OKB-së po largohen nga vendi dhe Mali po përballet me një krizë të madhe.
Gazetari i BBC-së, Feras Kilani, udhëtoi për në rajonin e rrezikshëm të shkretëtirës veriore të vendit afrikan – i vetmi gazetar ndërkombëtar që ka qenë atje vitin e kaluar – për të takuar njerëzit e kapur në kaos.
Ishte vonë në mbrëmje kur ngritëm kampin, ndezëm një zjarr për të gatuar darkën dhe shtruam batanije për të fjetur në natyrë.
Papritur, heshtja e natës së nxehtë të shkretëtirës u thye nga zhurma e një motoçiklete.
Pati një sërë klikimesh teksa personat e armatosur në kolonën tonë përkulnin pushkët dhe automatikët e tyre.
Ne ishim me një grup separatistësh Tuareg, të cilët i thanë burrit në motoçikletë të vazhdonte.
Sapo ai u largua, nikoqirët tanë na thanë se edhe ne duhet të shkonim – menjëherë.
Ishte shumë e rrezikshme të qëndronte në të njëjtin vend, sepse njeriu kishte ardhur për të vëzhguar situatën për një grup lokal të lidhur me Al-Kaedën.
Ne ndërruam me kujdes xhinset me veshjet tradicionale Tuareg dhe shamitë për t’u përzier me grupin, sepse nëse do të kuptonte se kishte të huaj në kamp, ai mund të sillte ekstremistë për të na rrëmbyer.
Ne i paketuam gjërat sa më shpejt që mundëm dhe u nisëm në fushë të zezë pa fenerë apo elektrikë ndezur, kështu që askush nuk mund të na ndiqte.
Kjo pjesë e Malit verior nuk është nën kontrollin e qeverisë dhe drejtohet nga grupet separatiste Tuareg dhe ekstremistët islamikë të lidhur me Al Kaedën – ata nuk shkojnë mirë mirë, por kanë arritur një marrëveshje të përbashkët për të mos prekur njëri-tjetrin.
Por tensioni dhe frika që përjetuam atë natë pasqyron një krizë në rritje në të gjithë vendin, ndërsa ajo zhytet gjithnjë e më thellë në paligjshmëri dhe kaos.
Qeveria refuzoi të ndihmonte paqeruajtësit ndërkombëtarë, duke u mbështetur në grupin rus Wagner për të garantuar sigurinë e tyre.
Por udhëheqësi famëkeq i grupit, Yevgeny Prigozhin, tani besohet se ka vdekur në një aksident avioni, duke lënë pyetje të hapura rreth operacioneve atje dhe duke shkaktuar frikë se Mali tani është në një pozitë edhe më të keqe.
Ikja nga Shteti Islamik
Më në lindje, grupi i Shtetit Islamik ka konsoliduar pozicionin e tij dhe po përpiqet të zgjerojë zonën nën kontrollin e tij.
Ne donim të takoheshim me civilë që kishin përjetuar dhunën e luftëtarëve të Shtetit Islamik.
Kemi bërë më shumë se 1000 kilometra nëpër shkretëtirë për në qytetin Kidala në Malin lindor.
Kur mbërritëm, pamë kampe ku jetojnë mijëra refugjatë që lanë shtëpitë e tyre.
“Shteti Islamik na detyroi të vinim këtu,” na thotë Fatima, ndërsa ulet në dyshemenë e një tende të improvizuar – një copë pëlhure e ashpër e lidhur me disa degë.
Ajo është rreth të gjashtëdhjetave dhe tani kjo është shtëpia e saj e re, ndërsa me të janë vajza dhe dy nipërit e saj.
Burri dhe dhëndri i saj u vranë kur Shteti Islamik sulmoi fshatin ku ata dikur jetonin.
“Ata vranë të gjithë njerëzit tanë dhe dogjën të gjitha ushqimet dhe kafshët tona,” shton ajo.
Të tjerë na treguan histori të ngjashme se si u shkatërruan rezervat e tyre të drithit, deleve dhe deveve, duke i lënë ata pa asgjë.
Shumë nga fëmijët që pamë nuk kishin rroba apo këpucë.
Fatima dhe ajo që kishte mbetur nga familja e saj, eci qindra kilometra për të arritur në Kidal nga shtëpia e saj e vjetër në shtetin Menaka në Malin lindor.
Siç e kemi parë personalisht, të udhëtosh nëpër shkretëtirë është e vështirë.
Nuk ka rrugë të asfaltuara, vetëm rrugë të përafërta të shënuara në rërë nga automjetet që kanë kaluar aty më parë.
Rëra shtrihet aq larg sa mund të shohë syri, ndonjëherë e mbushur me pemë dhe shkurre.
Nuk ka shumë në Kidal për këta njerëz, por të paktën ata mund të mbijetojnë.
“Ne gjetëm ujë dhe strehë, kështu që qëndruam”, thotë Fatima.
Njerëzit në këto kampe marrin ndihmën elementare nga organizatat joqeveritare, por nuk është shumë.
Ne takuam edhe Musa Ag Taherin, një nga të paktët në kamp.
Luftëtarët e Shtetit Islamik sulmuan gjithashtu shtëpinë e tij.
“Kur Shteti Islamik hyri në qytetin tonë, unë gërmova në tokë derisa ata u larguan dhe më pas arrita të arratisem me familjen time”, thotë ai.
Ai përshkroi se si hapi një gropë të cekët në tokë dhe u mbulua me rërë për t’u fshehur.
Ai arriti të arratisej me katër fëmijë.
Duke kërkuar ndihmë nga Wagner
Edhe pse Kidal është më i sigurt se zonat që lanë pas Fatima dhe Musa, ekziston frika se situata do të përkeqësohet.
Në vitin 2012, ushtria organizoi një grusht shteti dhe rebelët dhe luftëtarët islamikë morën kontrollin e veriut, duke shpallur një shtet të pavarur në rajon.
Qeveria e re e përkohshme u ka kërkuar trupave franceze të vijnë dhe të luftojnë ekstremistët islamikë.
Disa muaj pas mbërritjes së tyre në 2013, OKB dërgoi trupa ndërkombëtare të quajtura Minusma për të ruajtur paqen.
Udhëheqësit ushtarakë të vendit morën sërish pushtetin në vitin 2020 – që atëherë junta është distancuar nga Franca, ish-sundimtari i saj kolonial dhe trupat franceze janë dërguar në shtëpi.
Në vitin 2021, qeveria e ftoi Wagnerin në Mali për të ndihmuar në ruajtjen e sigurisë dhe së shpejti një grup mercenar rus do të jetë e vetmja forcë e jashtme që ofron mbështetje ushtarake.
Qeveria ka urdhëruar 12,000 paqeruajtës të OKB-së të largohen nga vendi – ata tani janë në proces të tërheqjes.
Ne vizituam bazën e OKB-së në Kidal, e cila është planifikuar të mbyllet në nëntor.
Rreth portës për siguri u ngritën thasë të mëdhenj rëre me mbështjellje teli me gjemba.
Në anën tjetër, pamë njerëz me helmeta blu dhe rreshta automjetesh të bardha me shenja të OKB-së.
Roja në portë thirri dikë në radio dhe u shfaqën tre burra.
Na kërkuan të ndalonim xhirimet dhe na shpjeguan se për shkak se do të largoheshin nuk mund të na jepnin intervistë.
Grupet lokale shqetësohen se sapo këto forca të OKB-së të largohen nga vendi, ata do t’i lënë një vakum pushteti Shtetit Islamik, ekstremistëve të lidhur me Al Kaedën dhe separatistëve, të cilët do të luftojnë mes tyre për epërsi.
Rreth 1,000 trupa Wagner besohet të jenë të pranishme në Mali – më pak se një e dhjeta e forcës së OKB-së që ata zëvendësuan dhe ka frikë legjitime se ata do të jenë edhe më pak efektivë në rezistencën ndaj grupeve xhihadiste.
Dhe në fillim të këtij viti, OKB-ja e akuzoi Wagnerin për mizori të kryera së bashku me ushtrinë e Malit, duke përshkruar “një numër alarmues dëshmish të ekzekutimeve të tmerrshme, varreve masive, torturave, përdhunimeve dhe dhunës seksuale” në zonën e Moptit.
Ata përshkruan gjithashtu se si ushtarët malianë, nën komandën e ushtarëve të Wagner, vranë rreth 500 civilë kryesisht të paarmatosur në një fshat.
Qeveria e Malit ka mohuar çdo keqbërje.
Në një kompleks aty pranë, takuam një grup separatistësh nga grupi etnik Tuareg që kontrollojnë Kidal.
Ata shqetësohen se qeveria ushtarake e Malit, e cila kontrollon jugun e vendit, mund të përpiqet të pushtojë atë që ka mbetur nga baza e OKB-së pasi forcat ndërkombëtare të jenë tërhequr plotësisht.
Ai thotë se kjo mund të çojë në konflikte të reja.
“Nëse Minusma ia dorëzon këto kampe ushtrisë së Malit, Minusma do të jetë përgjegjës për atë që vijon,” na thotë Bilal Ag Sharich, një udhëheqës lokal Tuareg.
“Qeveria e Malit do të mbahet gjithashtu përgjegjëse për të kërkuar diçka që nuk është e drejtë e saj dhe ne nuk do ta pranojmë këtë”, shtoi ai, duke e bërë të qartë se grupi i tij nuk do të heqë dorë nga kontrolli i rajonit pa luftë.
Përveç sigurimit, 12 bazat e OKB-së në të gjithë Malin siguruan gjithashtu punë lokale për rreth 10,000 njerëz.
Ata punësuan përkthyes, shoferë, njerëz që shpërndajnë ushqime dhe ofrojnë shërbime si ndriçimi i rrugëve dhe kujdesi shëndetësor shumë elementar.
“Këta njerëz tani do të mbeten pa asnjë punë dhe pa asnjë shpresë, pa asnjë burim të ardhurash për të ushqyer familjet e tyre,” na thotë Sharif.
Ai shqetësohet se grupet ekstremiste islamike do të hyjnë dhe do të përfitojnë nga konfuzioni.
“Kjo do t’u japë grupeve ekstremiste një mundësi të re për të rekrutuar,” thotë ai.
Në kampin e refugjatëve, pamë radhë fëmijësh të strukur në tokën e shkollës së përkohshme.
Mësuesi i ka goditur me shkop në kokë derisa ata po recitonin vargje nga Kurani.
Prindërit e tyre u vranë nga Shteti Islamik dhe ishte e lehtë të shihej se si ata mund të shënjestroheshin nga grupet militante dhe të rekrutoheshin prej tyre ndërsa rriteshin.
Interesat ruse
Megjithatë, motivimi i grupit të Wagner në rajon është vënë në pikëpyetje.
Qeveria amerikane e ka akuzuar atë për drejtimin e minierave të arit dhe diamantit në vende të tjera afrikane, duke thënë se është një “forcë destabilizuese” që është e interesuar vetëm të përfitojë nga burimet natyrore.
Pak ditë para rrëzimit të avionit në Rusi, Yevgeny Progizhin u shfaq në një video që të jepte përshtypjen se ishte në Afrikë.
BBC nuk ishte në gjendje të përcaktonte se ku ishte regjistruar video, por në të Prigozhin tha se grupi po e bënte Afrikën “më të lirë” dhe se Wagner po kërkonte minerale dhe po luftonte militantët islamikë dhe kriminelët e tjerë.
Pranë Kidalit, vizituam një nga fabrikat e përpunimit të arit në Mali.
Është një operacion shumë i vogël, me pak makineri të rënda, dhe shumica e larjes dhe shkrirjes bëhet me dorë.
Por me qindra vende të tilla në të gjithë vendin, Mali arrin të prodhojë më shumë se 60 tonë ar në vit, duke e bërë atë një nga pesë eksportuesit kryesorë të metalit të çmuar në Afrikë.
Grupet Tuareg shqetësohen se ushtarët e Wagner mund të përpiqen të marrin kontrollin e industrisë lokale të arit dhe vendeve si kjo.
Nëse provojnë, Sharif paralajmëron se do të ketë gjakderdhje.
Kërcënimi rajonal
OKB-ja ka paralajmëruar se gjatë vitit të kaluar kërcënimi nga grupet xhihadiste është intensifikuar në të gjithë Malin, Nigerin dhe Burkina Fason.
Të tre vendet kanë përjetuar grusht shteti – qeveritë civile u përmbysën në Burkina Faso në 2022, dhe në Niger në korrik të këtij viti.
Dhe me të ardhmen e Wagner-it tani të pasigurt, nuk mund të thuhet se sa mund të mbështetet Mali në këtë grup për të garantuar sigurinë e saj.
Nëse situata në vend përkeqësohet më tej, mund të shkaktojë një efekt domino dhe destabilitet më të gjerë në rajon.
