Rusët po ndërtojnë centralin e parë bërthamor në Turqi dhe me sa duket do të ndërtojnë edhe një të dytë. Ekspertët turq të energjisë paralajmërojnë Ankaranë që të mos mbështetet shumë tek Rusia. Gjermania përmendet shpesh si shembull negativ.
Puna për ndërtimin e termocentralit bërthamor Akuyu në qytetin jugor turk të Mersinit është ende në vazhdim. Sipas të dhënave zyrtare, kur të përfundojë, duhet të mbulojë rreth 10 për qind të nevojave energjetike të vendit dhe të furnizojë me energji elektrike rreth 12 milionë konsumatorë. Në ndërtim janë investuar tashmë rreth 20 miliardë dollarë.
Fillimisht, ajo ishte 100 për qind në pronësi të korporatës shtetërore ruse Rosatom. Kontrata parashikon që pronari i shumicës së termocentralit do të vazhdojë të jetë Rusia: “Pjesa e kompanive dhe institucioneve ruse nuk duhet të jetë kurrë më e vogël se 51 për qind”.
Në bordin e drejtorëve të Akkuyu Nükleer AS nuk ka shtetas turq. Juned Zapsu ishte i vetmi. Që atëherë ai ka dhënë dorëheqjen sepse “kërkesa e tij për akses në takime fizike, si dhe informacione dhe dokumente që lidhen me çështje me interes publik, nuk u plotësua”.
Një tjetër central bërthamor në pronësi të Rusisë
Për disa vite, Turqia ka planifikuar ndërtimin e një termocentrali të dytë bërthamor në qytetin e Sinopit në bregun e Detit të Zi – drejtpërdrejt përballë Rusisë. Ajo negocioi ndërtimin me SHBA-në, Japoninë, Korenë e Jugut dhe Rusinë. Duket se edhe ky reaktor bërthamor do të jetë në pronësi të Rusisë.
“Presidenti Erdogan e ka shprehur qartë se Turqia ka marrë një vendim politik për të na punësuar për ndërtimin e një centrali të ri bërthamor,” tha Alexei Likhachev, drejtori i përgjithshëm i Rosatom, në Dumën e Shtetit në fillim të marsit. Pala turke ende nuk i është përgjigjur këtyre deklaratave.
Në një takim me Putinin në Soçi në shtator 2023, Erdogan vlerësoi Akuya dhe sinjalizoi dëshirën e tij për të thelluar bashkëpunimin duke thënë: “Unë besoj se do të jemi në gjendje të bëjmë një hap në lidhje me termocentralin në Sinop”.
Rusia në dy dete
Sipas vëzhguesve, një hap i tillë do të thellojë varësinë energjetike të Turqisë nga Rusia dhe do të rëndojë më tej marrëdhëniet tashmë të vështira me Perëndimin.
Ambasadori turk në pension Mithat Rende beson se Rusia dëshiron të minojë solidaritetin brenda NATO-s duke investuar në centralet bërthamore turke. Eksperti i energjisë, Ali Arif Aktirk, thekson gjithashtu rëndësinë strategjike të centralit bërthamor për Rusinë.
“Qëllimi i Rusisë nuk është vetëm të investojë në energjinë bërthamore, por edhe të investojë në një vend të NATO-s”, tha Aktirk.
Vendndodhja e të dy bimëve është vendimtare. Akuyu është ndërtuar në bregdetin e Detit Mesdhe, ndërsa uzina në Sinop duhet të ndërtohet në pikën më veriore të vendit, në bregun e Detit të Zi. Ekspertët paralajmërojnë për rreziqet e ndërtimit të centraleve bërthamore nën kontrollin rus në brigjet e këtyre dy deteve me rëndësi strategjike.
Aktirk ka frikë se në të ardhmen Rusia mund të parandalojë edhe ankorimin e anijeve luftarake në këto qytete portuale përmes privilegjeve të saj ligjore.
Varësia nga Rusia po rritet
Ndërsa vendet perëndimore aktualisht po punojnë për të reduktuar varësinë nga energjia ruse dhe për të diversifikuar, Turqia ende qëndron pranë Rusisë.
Që nga fillimi i luftës në Ukrainë, Turqia është bërë një nga importuesit më të rëndësishëm të energjisë ruse – si rezultat, ajo ka një zbritje deri në 30 për qind. Sipas një analize të Reuters, autoritetet dhe kompanitë turke kanë rritur importin e naftës ruse dhe në këtë mënyrë kanë kursyer rreth dy miliardë dollarë në vitin 2023.
Rreth 40 për qind e gazit natyror të importuar në Turqi vjen nga Rusia, si dhe rreth një e katërta e totalit të energjisë.
Sipas të dhënave aktuale nga Agjencia Rregullatore e Tregut të Energjisë (EPDK), varësia e Turqisë nga Rusia për naftën bruto dhe produktet e naftës është tani 68 për qind. Kjo përqindje ishte rreth 41 për qind në fund të vitit 2022.
Gjermania si shembull negativ
Një diplomat Rende thotë se ndërtimi i një termocentrali të dytë nga Rusia do të thellonte varësinë e Turqisë. “Ajo që na nevojitet është një politikë e ekuilibruar energjetike”. Për mendimin tim, nuk është e mençur të mbështetesh kaq shumë në një vend në terma afatgjatë, pavarësisht se për cilin vend është”, thotë Rende. Ai përmend shembullin e Gjermanisë: “Industria e rëndë gjermane ka pasur probleme të mëdha që kur filloi lufta në Ukrainë”.
Këtë e konfirmon edhe eksperti i energjisë Nejat Pamir: “Turqia po shkon në rrugën e gabuar për sa i përket furnizimit me energji”. Burimet e rinovueshme të energjisë duhet të promovohen dhe të zbatohet një politikë e rritjes së efikasitetit të energjisë. Në vend të kësaj, ata po flasin për ndërtimin e centraleve shtesë bërthamore. Është e gabuar – thjesht e gabuar.”
Varësia nga eksportet në vend të transferimit të teknologjisë
Si shumë vëzhgues të tjerë, Rende thekson se Turqia ka vështirësi në gjetjen e burimeve të financimit për centralet e saj bërthamore. Ai beson se në rrethanat e sotme pothuajse asnjë vend në botë nuk dëshiron të investojë në ndërtimin e centraleve bërthamore jashtë vendit.
Gjithashtu: Uraniumi, si dhe të gjitha materialet dhe pajisjet e nevojshme, janë të importuara nga Rusia. Turqisë i mungon jo vetëm kapaciteti përpunues, por edhe pasuria minerale: vendi pothuajse nuk ka uranium.
Aktorja tregon se ka shumë pyetje pa përgjigje. Disa lidhen me ndikimin rus në projekte, dhe disa me energjinë bërthamore si burim energjie në përgjithësi:
“A do të ketë një transferim teknologjie?” Ku do të ruhet uraniumi dhe sa? A do të ketë një ndëshkim nëse karburanti nuk dorëzohet në kohë? Si do të trajtojmë asgjësimin e mbetjeve bërthamore?”
Aktirk shton një pyetje tjetër që tingëllon paksa retorike: “A munden njerëzit dhe vendet që do të jenë përgjegjës për projektin të ndërtojnë një kulturë besimi?”
Udhëkryq i gazit rus për Evropën
Krahas ndërtimit të termocentraleve bërthamore, Putini planifikon ta kthejë Turqinë në të ashtuquajturin “udhëkryq gazi” – domethënë të eksportojë gaz në Evropë përmes Turqisë. Erdogan e mbështet këtë ide.
Pas zgjedhjeve të ardhshme presidenciale në Rusi (15-17 mars) dhe zgjedhjeve lokale në Turqi (31 mars), Putin do të vizitojë Turqinë. Zgjerimi i bashkëpunimit energjetik ka të ngjarë të jetë një nga temat e diskutimit.
Dhe, meqë ra fjala, qeveria në Ankara po planifikon tashmë ndërtimin e një termocentrali të tretë: në Igneada, Kirklareli, pak kilometra larg kufirit me BE-në. Për këtë po mendohet bashkëpunimi me Kinën, raporton DW .
