Në mars, agjencia më e madhe japoneze e lajmeve, Kyodo-tsushin, publikoi një intervistë me presidentin ukrainas (1994–2005) Leonid Kuchma për kolumnistin e këtij botimi Hirofumi Sugizaki. Faqja e internetit e Kuchma ofron tekstin e plotë të kësaj bisede në gjuhën ukrainase te shqiperuar nga Kosovatimes
Çfarë mendoni se çoi në fillimin e pushtimit të plotë rus të Ukrainës? A e keni ndjerë këtë lloj rreziku nga Rusia dhe Putini më parë?
– Faktori kryesor që çoi në pushtimin ishte Putin. Por ky faktor ka disa komponentë. Ky është gabimi i Putinit në fushën e historisë – kur ai beson se e kaluara (dhe e falsifikuar!) ka të drejtë të përcaktojë të ardhmen. Ky është misioni maniak i hakmarrjes së Putinit, kur ai beson se fati e ka zgjedhur për të përsëritur ngjarjet gjeopolitike që ndodhën një të tretën e një shekulli më parë. Është mbivlerësimi i jashtëzakonshëm i Putinit për aftësitë e tij që 20 vjet dëgjim i lavdërimeve lajkatare më në fund e bëri atë të paraqitej si një gjeni politik dhe një strateg i shquar ushtarak.
Rrezikun e kësaj e kam ndjerë prej kohësh. Unë isha një nga liderët e parë që u mora me Putinin e vërtetë. 20 vjet më parë më duhej të organizoja mbrojtjen e territorit të parë ukrainas që pushtoi Rusia.
Pastaj Moska u përpoq të aneksonte Spit-in tonë të Tuzlës, i cili ndodhet në ngushticën e Kerçit midis Krimesë dhe Rusisë. Unë paralajmërova se nëse shkelet kufiri ukrainas, ne do të qëllojmë. Rusët u tërhoqën atëherë, por që atëherë e kuptova se agresioni më i madh rus ishte vetëm çështje kohe. Fatkeqësisht, Perëndimi e injoroi plotësisht demarshin agresiv të Putinit në Tuzla. Kjo vetëm ushqente ambiciet e tij. Dhe pesë vjet më vonë kjo u përsërit në Gjeorgji në një shkallë shumë më të madhe.
Është një mendim përgjithësisht i pranuar se ukrainasit dhe rusët janë popuj vëllazërorë. Në të vërtetë, ka shumë lidhje familjare dhe familjare mes tyre. Si u përballët me faktin që u bënë armiq? A mendoni se ishte e mundur të parandalohej sulmi i Rusisë ndaj Ukrainës? Çfarë do të bënit për të parandaluar këtë agresion nëse do të ishit president i Ukrainës?
“Unë ndoshta e kam ndjerë afërsinë e dy popujve tanë më mirë se kushdo tjetër.” Në fund të fundit, gjatë dekadave të punës në Qendrën e Raketave dhe Hapësirës në Dnepropetrovsk, më duhej të bashkëpunoja vazhdimisht me rusët – specialistë të niveleve, statuseve dhe gradave të ndryshme profesionale nga Moska dhe shumë qytete të tjera ruse në Kozmodromin Baikonur. Me shumë prej tyre kam pasur marrëdhënie miqësore dhe madje të ngushta. Për më tepër, gruaja ime, personi më i afërt për mua për gjashtë dekada, është ruse nga lindja.
Si i krishterë, unë e di se ka armiqësi dhe madje urrejtje midis vëllezërve. Kjo ka qenë e njohur që nga kohra të lashta, që nga fillimi i njerëzimit. Bibla tregon historinë e dy vëllezërve të parë në Tokë – Kainit dhe Abelit. Kaini vrau Abelin. Rusia nuk do të jetë në gjendje të na vrasë si shtet, si popull, por tashmë ka vrarë dhjetëra mijëra njerëz tanë, ka thyer qindra mijëra fate tona.
Kur vëllai bëhet armik, është më keq se tradhtia.
Me një vëlla të tillë nuk ka nevojë për armik. Dhe është tepër e vështirë të falësh. Ukraina nuk ka më vëlla. Rusia është Kaini.
Dhe faji për faktin se popujt tanë janë bërë armiq i takon tërësisht Putinit. Ai ndezi këtë luftë dhe vendosi rusët kundër ukrainasve, për të cilat në vitin 2014 poetja ukrainase Anastasia Dmitruk shkroi këngën “Ne kurrë nuk do të jemi vëllezër”, të shkruar, meqë ra fjala, në rusisht. Kjo këngë është dhimbja dhe klithma e shpirtit të të gjithë popullit ukrainas.
Sulmi mund të ishte parandaluar nëse Rusia fillimisht e kishte parë Ukrainën jo si pre e lehtë, por si një forcë serioze të aftë për rezistencë. Na u desh të përgjigjeshim që në minutën e parë të agresionit rus në vitin 2014. Nëse do të kisha qenë president atëherë, do të kisha dhënë urdhrin për të shkatërruar ata “burra të vegjël të gjelbër” pa shenja identifikimi (dhe për rrjedhojë terroristë të panjohur!) që kapën Këshillin e Lartë të Krimesë. Për më tepër, Putin tha: “Ne nuk jemi atje”.
Nëse do të isha president më vonë, do të bëja të gjitha përpjekjet e mia në zhvillimin dhe prodhimin e sistemeve më të fundit të armëve. Në vitet që nga fillimi i agresionit rus në 2014, unë kam bërë thirrje që t’i kushtohet vëmendje maksimale raketave që godasin. Gjysmën e jetës sime ia kushtova teknologjive raketore dhe hapësinore dhe e di mirë që specialistët tanë ishin gati për t’i prodhuar ato.
Dhe në të gjitha rastet do të bëja gjithçka që të bëheshim anëtar i NATO-s. Në fund të fundit, ishte gjatë presidencës sime në vitin 2002 që për herë të parë vendosëm një objektiv të tillë strategjik për Ukrainën.
Çfarë këshille do t’i jepnit Presidentit Zelensky tani?
“Me gjithë respektin e duhur për median, nuk mendoj se në këtë mënyrë të veçantë kam ndonjë gjë për të këshilluar presidentin.” Nëse Vladimir Alexandrovich ka nevojë për këshillën time, ai do të më kontaktojë personalisht. Për fat të mirë, ne kemi një mundësi të tillë. Megjithatë, mendoj se sot do ta këshilloja që të bëjë atë që bën me më shumë besim. Zelensky në një kohë të shkurtër është kthyer jo vetëm në një politikan të klasit botëror, por në një lider të vërtetë. Ai ka sot përvojë që pothuajse asnjë nga kolegët e tij presidentë nuk e ka. Dhe ai e përdor atë në mënyrë korrekte.
A mendoni se lufta midis Ukrainës dhe Rusisë ishte e pashmangshme? A mund të ketë mënyra të tjera për të zhvilluar marrëdhëniet midis Ukrainës dhe Rusisë? Nëse po, çfarë shkoi keq?
– Unë tashmë u përgjigja më lart se çfarë mund të bëhej për të mbajtur Putinin nga pushtimi. Sa i përket mënyrave të tjera për të zhvilluar marrëdhëniet mes dy vendeve, sigurisht që ka gjithmonë opsione. Por problemi është se opsioni rus nuk na përshtatej, dhe opsioni ynë nuk i përshtatej Rusisë.
Ne kemi dashur gjithmonë marrëdhënie të barabarta dhe miqësore me Rusinë. Edhe pse tani tingëllon si absurditet. Nuk e di nëse e keni vënë re këtë veçori të Rusisë: ajo nuk ka miq, i ndan të gjithë në armiq dhe vasalë. Mund të ketë armiq në Rusi – tani, për shembull, është Perëndimi. Por qëndrimi i Rusisë ndaj Japonisë nuk është gjithashtu miqësor. Mund të ketë bashkëpunëtorë në krime në Rusi – tani këta janë Irani dhe Koreja e Veriut. Rusia mund të ketë partnerë menaxhues, vasal i të cilëve është gati të jetë – i tillë është roli i Kinës. Dhe Rusia dëshiron të shohë pjesën tjetër të vendeve (veçanërisht fqinjët e saj) si vasalët e saj të bindur. Nëse nuk pajtohen me këtë, ajo i bën viktimat e saj.
Pra, versioni ynë i ndërtimit të marrëdhënieve nuk do t’i përshtatej Rusisë. Ajo nuk di të bëjë miq dhe nuk dëshiron. Por ata nuk arritën të na imponojnë statusin e vasalit të Rusisë. Në një kohë, ajo e bëri ish-presidentin Yanukovych instrumentin e saj të bindur. Megjithatë, populli ukrainas nuk donte të ishte një instrument i Yanukovych dhe Putin. Në vitin 2014, ai iu përgjigj atyre me Revolucionin e Dinjitetit – dhe Rusia iu përgjigj kësaj me pushtimin e Krimesë dhe një “luftë hibride”.
Dhe kjo është një nga përgjigjet e pjesës së fundit të pyetjes suaj. 2014 është një nga ato pika ku “diçka shkoi keq”. Ukraina duhej të tregonte forcë dhe gatishmëri për të rezistuar. Por ajo nuk është e vetmja.
Atëherë Perëndimi nuk e mbështeti Ukrainën. Presidenti amerikan Barack Obama dhe kancelarja gjermane Angela Merkel nuk bënë atë që me shumë gjasa do ta ndalonte Putinin për një kohë të gjatë.
Megjithatë, kjo nuk më habit. Në fund të fundit, Merkel ishte një “bashkëautore” e një momenti tjetër kur “diçka shkoi keq”. Në vitin 2008, ajo u bë pengesa kryesore për të ftuar Ukrainën dhe Gjeorgjinë në NATO, dhe disa muaj më vonë ajo lejoi me butësi Rusinë të aneksonte 20% të tokave gjeorgjiane. Rezultati i flirtit të Perëndimit me Putinin në atë kohë dihet. Rusia pushtoi një pjesë të tokave të Ukrainës dhe Gjeorgjisë. Tani Ukraina po rrjedh gjak dhe autoritetet gjeorgjiane, pavarësisht parullave të saj pro-evropiane, në fakt po luajnë për Rusinë. I frymëzuar nga pandëshkueshmëria dhe pavendosmëria e Perëndimit, Putin tashmë po kërcënon të sulmojë vendet e tjera. Njëherë e një kohë diçka nuk shkoi vërtet…
Në Shtetet e Bashkuara dhe vendet evropiane, politika e qetësimit të Rusisë po kthehet sërish. Domethënë, përmes koncesioneve territoriale, Ukraina do të përpiqet të rivendosë marrëdhëniet e saj me Rusinë. Kjo është një përsëritje e përvojës së qetësimit të Hitlerit në kurriz të Çekosllovakisë. Për të parandaluar zhdukjen e shtetit, Ukrainës, në mënyrë që të mos përsëritet gabimi i qetësimit të agresorit, çfarë duhet bërë? Çfarë do të inkurajonit?
“Çurçilli i madh tashmë ka thënë gjithçka në një kohë: nëse midis luftës dhe turpit zgjidhni turpin, atëherë do të merrni edhe turpin edhe luftën”.
Unë thashë se e kaluara nuk mund të përcaktojë të ardhmen. Por e shkuara duhet të jetë një mësim për të ardhmen. Pyetja juaj tashmë e ka përgjigjen. Nuk ka asgjë për të kërkuar këtu – thjesht duhet të mbani mend se në çfarë çuan përpjekjet për të qetësuar Hitlerin. Jo vetëm Çekosllovakia u bë viktimë e kësaj, por edhe Europa.
Kur Hitleri u qetësua në vitin 1938, ai gëlltiti Çekosllovakinë dhe më pas gëlltiti Poloninë, Danimarkën, Norvegjinë, Beneluksin, Francën dhe filloi të bombardonte Britaninë. E tillë ishte natyra e Hitlerit – ai nuk u ndal derisa u ndal me armë, por me humbje katastrofike të jetës.
E tillë është natyra e Putinit.
Kështu që këshilla ime për Perëndimin: mos u bëni Chamberlain. Mendoni njëqind herë përpara se të zgjidhni turpin.
Vendet perëndimore janë lodhur nga ngjarjet në Ukrainë dhe nuk i japin asaj asistencë ushtarake dhe financiare në vëllimet e mëparshme. Por kërkesat po bëhen më të rrepta për të sjellë Ukrainën në tryezën e negociatave me Rusinë. Fatkeqësisht, nuk ka asnjë perspektivë që Ukraina të kthejë territoret e pushtuara në të ardhmen e afërt dhe numri i viktimave është vetëm në rritje. A mendoni se ka kuptim të mendohet për një armëpushim për të shpëtuar jetë njerëzish?
— Nuk mund të pajtohem me tezën për lodhjen e Perëndimit. Sigurisht, në lidhje me ndihmën perëndimore për Ukrainën, jo gjithçka është kaq e thjeshtë këtu. Trumpistët në Amerikë nuk janë i gjithë Perëndimi. Por, për shembull, rritja e ndihmës nga Evropa është një fakt.
Një tjetër gjë është se nuk mjafton, por po rritet vazhdimisht. Meqë ra fjala, do të doja të shfrytëzoj rastin për të falënderuar sinqerisht miqtë tanë evropianë për këtë. Politikanët aktualë evropianë – veçanërisht Gjermania dhe Franca – po korrigjojnë gabimet e turpshme të paraardhësve të tyre. Dhe nuk e di nëse është zakon në vendin tuaj të konsideroni veten një perëndimor, kështu që unë do të them veçmas: ndihma e Japonisë është gjithashtu shumë e rëndësishme për ne. Jo vetëm si një mënyrë për të vazhduar mbrojtjen tonë, por edhe si shenjë solidariteti dhe qëndrimi të lartë moral. Ne i jemi thellësisht mirënjohës qeverisë dhe popullit tuaj.
Dhe gjithashtu i jam pafundësisht mirënjohës një personi që nuk e njoh personalisht, por që prej vitit të dytë e ndjek përmes lajmeve tona. E kam fjalën për pensionistin japonez Fuminori Tsuchiko, i cili, në fillim të luftës, erdhi në Kharkov për të ndihmuar civilët t’i mbijetonin këtij tmerri. Ai jetonte në metro, hapi një kafene të vogël ku ushqen njerëzit falas. Nuk kam fjalë të mjaftueshme për të shprehur respektin tim për “japonezin ukrainas” që nuk është i njohur për mua. Prandaj, vetëm përkulja ime e thellë ndaj tij.
Sa i përket idesë së armëpushimit në mënyrë që të mos ketë më viktima… Nuk do të them gjëra të dukshme këtu – si për shembull fakti që Rusia po përdor armëpushimin vetëm për të detyruar Perëndimin të ndalojë së ndihmuari Ukrainën, ndërsa ajo vetë do të grumbullojë forca dhe do të godasë sërish. Është e qartë dhe transparente, si xhami.
Unë do të them diçka tjetër. Kur na thërrasin të ndalojmë luftën që të mos ketë viktima, duket se ky është një boksier që thirret të ndalojë një luftë me një kundërshtar më të fortë se ai. Like, ndalo dhe nuk do të ketë më gjakderdhje nga hundët apo mavijosje të reja… Nëse ndalet boksieri, ashtu qoftë.
Por ne nuk kemi boks, na sulmoi një maniak i çmendur, brutal për të cilin nuk ka rregulla, ai nuk erdhi për të boksuar, por për të vrarë, gjë që Rusia as nuk e fsheh më. Maniaku nuk do të ndalet.
Dhe kur na thërrasin të ndalojmë luftën, ata harrojnë se “armëpushimi” do t’i lërë territoret tona të okupuara të Lindjes dhe Jugut nën sundimin e Moskës. A jeni gati ta lini popullin tonë vetëm me ata që po djegin të gjitha manifestimet e gjithçkaje ukrainase atje, të cilët kanë vendosur atje një regjim terrori politik më keq se në vetë Rusinë, të cilët, në fund të fundit, janë të aftë për gjenocid të hapur, si në Buça? Ju jeni gati? Ne nuk jemi!
Dhe nuk ka të bëjë vetëm me territoret dhe njerëzit. Në rastin e Putinit, ndalimi i luftës do të thotë të promovosh planet e tij perandorake-revanshiste. Mos harroni se si pëlqimi i Perëndimit për aneksimin e Sudetenland nga Hitleri rezultoi në pushtimin e plotë të Çekosllovakisë dhe më pas një sulm ndaj Polonisë duke përdorur potencialin industrial të Republikës Çeke. Për Putinin, një taktikë e tillë (siç kishte Hitleri në kohën e tij) është të forcojë potencialin e tij për të bërë luftë. Në fund të fundit, regjimi i tij në territoret ukrainase të pushtuara përkohësisht po kryen tashmë një mobilizim total të detyruar të ukrainasve, duke i nxitur ata të kryejnë vëllavrasje dhe duke kërcënuar vendet e tjera evropiane.
Ju keni përfaqësuar Ukrainën pas vitit 2014 në negociatat me Rusinë. A jeni gati të drejtoni delegacionin ukrainas në rast të rifillimit të negociatave, edhe nëse ato nuk janë fitimtare?
“Unë nuk kam negociuar me Rusinë në vitin 2014. Me kërkesë të Presidentit të Ukrainës, unë isha përfaqësues i Ukrainës në Grupin e Kontaktit Trepalësh nën kujdesin e OSBE-së. Rusia nuk ishte zyrtarisht palë në negociata në atë kohë. Kjo, nga rruga, e vendosi atë në një pozicion unik: të gjithë e kuptuan se pjesëmarrësi dhe nxitësi kryesor i konfliktit ishte Rusia. Por ajo kërkoi të perceptohej si vëzhguese, ndërmjetëse dhe pothuajse paqebërëse. “Lufta hibride”, “diplomacia hibride”…
Jo, nuk do të isha gati të drejtoja delegacionin tonë në negociata të tilla.
Së pari, ligji ukrainas përjashton mundësinë e negociatave me autoritetet aktuale ruse. Dhe edhe sikur të mos kishte një ndalim të tillë, këto negociata janë ende të pamundura, sepse nuk ka subjekt. Çfarë të negociohet? Ukraina ka një plan paqeje nga Presidenti Zelensky me dhjetë pika specifike. Dhe shikoni se çfarë ka Rusia. “Pozicioni i saj negociues” është ky: ata duhet të kenë jo vetëm gjithçka që kanë kapur, por edhe tokat ukrainase, të cilat ushtarët tanë nuk i kanë vënë çizmet, por rusët ende i kanë përfshirë me paturpësi në “kushtetutën” e tyre. Tjetra: ne duhet t’i plotësojmë të gjitha kërkesat e tyre të çmendura me të cilat ata filluan këtë luftë. Fjalët e pakuptimta “çmilitarizim” dhe “denazifikim”, në fakt mbulojnë të vetmen gjë që duan – “deukrainizimin”. Kjo do të thotë, Rusia kërkon që ne të njohim mohimin tonë të autenticitetit tonë dhe të drejtën për të zgjedhur rrugën tonë, si dhe legjitimitetin nga ana e saj për të filluar një luftë agresive dhe për të pushtuar tokat tona. A mund të quhet kjo negociata? Do të ishte kapitullim. Dhe jo vetëm e jona, por edhe e gjithë bota e lirë, e gjithë rendi i vendosur global. Sepse kjo do të nënkuptonte një ftesë për agresion të mëtejshëm si nga vetë Rusia ashtu edhe nga bashkëpunëtorët e saj në kampin autoritar, i cili tashmë quhet “boshti i së keqes”.
Dhe së dyti, më besoni, as Rusia nuk do të donte të më shihte në tryezën e bisedimeve. E di që gjatë negociatave të mia me kukullat e tyre, rusët më konsideruan një negociator jashtëzakonisht të vështirë – dhe për këtë arsye të padëshirueshëm.