Thomas Schansman, babai i Quinn Schansman, lexoi sot emrin e djalit të tij dhe emrat e të tjerëve të vrarë në rrëzimin e fluturimit MH17 të Malaysia Airlines më 17 korrik 2014 gjatë një ceremonie përkujtimore të ndërtuar për të nderuar viktimat e rrëzimit në Holandë. Më 17 korrik 2024 bëhen 10 vjet nga tragjedia që mori jetën e 298 personave për shkak të agresionit rus në Ukrainë, kur një Boeing 777 që fluturonte për në Kuala Lumpur nga Holanda u rrëzua nga një sistem Buk, i cili ishte në dispozicion të Moskës. -separatistët e kontrolluar.
Quinn Shansman, 18 vjeç, ishte një student ndërkombëtar biznesi në Amsterdam, i cili udhëtoi për në Kuala Lumpur nga aeroporti Schiphol dhjetë vjet më parë. Së bashku me të në bord ishin shtetas të Australisë, Belgjikës, Britanisë së Madhe, Vietnamit, Gjermanisë, Indonezisë, Italisë, Izraelit, Kanadasë, Malajzisë, Holandës, Zelandës së Re, Rumanisë, SHBA-së, Filipineve dhe Afrikës së Jugut. Një ceremoni mortore në kujtim të tyre do të zhvillohet në një memorial të vendosur në një park pranë aeroportit Schiphol. Aty u mbollën 298 pemë (një për nder të secilës viktimë), si dhe luledielli, që të kujtojnë fushën në rajonin Donetsk të Ukrainës, ku rrënojat dhe sendet personale të pasagjerëve ranë pasi avioni shpërtheu në ajër.
Në prag të 10-vjetorit të këtyre ngjarjeve, më 12 qershor të këtij viti, Dhoma e Madhe e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut mbajti seancat për çështjen “Ukraina dhe Holanda kundër Rusisë” më shumë se një vit më parë se, GJEDNJ mori vendimin e parë për të, duke e njohur shqyrtimin e ankesës si të pranueshëm. Gjykata vendosi se “Federata Ruse kishte juridiksion në Ukrainën lindore” (me fjalë të tjera, ajo kontrollonte territorin që forcat “DPR” dhe “LPR” kishin kapur) kur avioni i Malaysia Airlines u rrëzua në Donbass. Kështu, GJEDNJ u bë gjykata e parë ndërkombëtare që konfirmoi përfshirjen e Rusisë në rrëzimin e aeroplanit.
Gjatë mbledhjes së parë të GJEDNJ-së në këtë çështje, kur Rusia ishte ende e përfshirë në të (pas shpërthimit të një lufte në shkallë të gjerë në Ukrainë, Federata Ruse miratoi një ligj që lejonte ekzekutimin e vetëm atyre vendimeve të GJEDNJ që hynë në fuqi më parë 15 mars 2022), përfaqësuesit rusë refuzuan të pranonin përfshirjen në nisjen e Buk që rrëzoi MH17: u shtrua argumenti se duke qenë se bëhej fjalë për hapësirën ajrore të Ukrainës, Kievi ishte përgjegjës për lënien e qiellit të hapur. GJEDNJ-ja tregoi se mosmarrëveshja ka të bëjë vetëm me çështjen nëse Federata Ruse kishte juridiksion për rrëzimin e aeroplanit, gjykata nuk merr parasysh juridiksionin e ndonjë shteti tjetër në lidhje me këto ngjarje. Gjithashtu, pala ruse nuk ka dhënë një përgjigje të qartë nëse ka pasur personel ushtarak rus në Donbass në momentin e sulmit në aeroplan. Edhe pse përfaqësuesit rusë e mohuan këtë në gjykatë, Vladimir Putin tha në vitin 2015 : “Ne kurrë nuk thamë se nuk ka njerëz që janë të përfshirë në zgjidhjen e çështjeve të caktuara, përfshirë në sferën ushtarake”.
Qeveria holandeze tha në një deklaratë se “Federata Ruse nuk e ka hetuar mjaftueshëm çështjen e përfshirjes në sulmin në fluturimin MH17 dhe nuk ka bashkëpunuar mjaftueshëm me kërkesat për informacion nga autoritetet holandeze. Sipas pikëpamjes së Holandës, kjo dhe fakti se Rusia vazhdon të mohojë çdo përfshirje në rrëzimin e aeroplanit, duke shkaktuar vuajtje shtesë për të afërmit e viktimave, për më tepër, në vetë Rusinë, të afërmve të viktimave nuk u është ofruar mundësia e mbrojtjes ligjore.
Sipas faqes së internetit të qeverisë holandeze, ka të ngjarë të kalojë të paktën një vit tjetër përpara se GJEDNJ të marrë një vendim përfundimtar për çështjen, por “seanca dëgjimore më 12 qershor 2024 është një hap i rëndësishëm drejt vërtetimit të së vërtetës, mbajtjes së përgjegjësive përgjegjës dhe arritjes së drejtësisë. për të gjitha viktimat dhe familjet e tyre të afërta”, tha qeveria holandeze në një deklaratë.
Nëse Rusia humbet këtë gjyq, GJEDNJ mund ta detyrojë atë të paguajë dëmshpërblim për viktimat. Ky vendim në këtë fazë do të ketë vetëm rëndësi simbolike, duke pasur parasysh refuzimin e Moskës për të zbatuar vendimet e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut. Megjithatë, familjarët e viktimave janë më të etur që Rusia të tregojë të vërtetën për atë që ka ndodhur realisht sesa për kompensimin e dëmit material. “Kjo nuk do ta kthejë djalin tim,” tha Thomas Shansman në një intervistë me Associated Press, kur u pyet nëse është e rëndësishme për të që ata që janë përfshirë në lëshimin e Buk të sillen para drejtësisë. Babai i pasagjerit të vdekur MH17 tha se ishte më e rëndësishme për të që Rusia të pranonte përgjegjësinë: “Dua të dëgjoj një falje. Një ‘më fal'” tha ai “Fakti që gjithë këto vite, deri më sot. ata vazhdojnë të mohojnë dhe përhapin dezinformata dhemb. Kjo më acaron dhe ndonjëherë më kthen në një person të zemëruar.
Në ceremoninë përkujtimore më 17 korrik në Holandë po merr pjesë edhe Prokurori i Përgjithshëm australian Mark Dreyfus . Një ditë më parë ai bëri homazhe për viktimat në një deklaratë të veçantë, duke kujtuar se 38 viktimat e rrëzimit të avionit e quajtën Australinë në shtëpi. Dreyfus përmendi të afërmit e viktimave dhe luftën e tyre afatgjatë për të gjetur përgjegjësit e tragjedisë. “Unë i bëj nderime trimërisë së tyre, forcës dhe këmbënguljes së tyre. Ndjekja e drejtësisë për ata që ishin në bordin e fluturimit MH17 ka kërkuar që shumë prej atyre që i donin më shumë të tregojnë dhe të ritregojnë historitë e tyre gjatë shumë sprovave.” Ai shtoi se përkujtimi në Shtëpinë e Parlamentit në Canberra do të ishte “një moment për të ndalur dhe kujtuar ata, jetët e të cilëve u shkurtuan tragjikisht në një akt të pakuptimtë dhune. Do të jetë një moment që flet për një angazhim për të vazhduar të kërkojmë përgjegjësi për ata që kreu këtë krim të tmerrshëm”.
Një deklaratë me rastin e 10-vjetorit të rrëzimit të Boeing 777 në Donbass ka bërë edhe ish-kryeministri i Holandës Mark Rutte , i cili ishte kreu i qeverisë kur ndodhi fatkeqësia. Rutte tha se incidenti dhe pasojat e tij ishin “ndoshta ngjarja më e bezdisshme dhe emocionale e gjithë kryeministrisë sime”. Administrata e Rutte ndihmoi në koordinimin e operacionit kompleks për kthimin e eshtrave të viktimave në Holandë. Mijëra njerëz më pas qëndruan përgjatë autostradës, ndërsa kolonat e makinave të ndara mbanin arkivole nga baza ajrore ushtarake në kazermë, ku u zhvillua procesi i mundimshëm i identifikimit.
Puna e grupit hetimor
Më 17 korrik 2014, një Boeing 777 i Malaysia Airlines po kryente fluturimin e planifikuar MH17 në linjën Amsterdam – Kuala Lumpur. Avioni u rrëzua në qiell mbi Donbass nga një raketë e mbrojtjes ajrore Buk. Mbetjet e aeroplanit ranë pranë fshatit Grabovo, në territorin e rajonit të Donjeckut, i kontrolluar nga trupat ruse. Të 298 personat në bordin e anijes vdiqën:
• 193 shtetas holandezë (një pasagjer kishte gjithashtu shtetësi amerikane);
• 42 shtetas malajzianë (28 pasagjerë dhe të gjithë 15 anëtarë të ekuipazhit);
• 27 shtetas australianë;
• 12 shtetas indonezianë;
• 10 shtetas britanikë;
• 4 shtetas gjermanë;
• 4 shtetas belge;
• 3 shtetas të Filipineve;
• 1 shtetas kanadez;
• 1 shtetas i Zelandës së Re.
Mes pasagjerëve kishte 80 fëmijë. Rrëzimi i avionit ishte një nga dhjetë më të mëdhenjtë në historinë e aviacionit. Hetimi penal dhe teknik i çështjes MH17 u ndërmor nga një Ekip i Përbashkët Hetimor i krijuar posaçërisht, i cili përfshinte përfaqësues të agjencive të zbatimit të ligjit të pesë vendeve: Holanda – shumica e qytetarëve të këtij vendi vdiqën në katastrofë, Ukrainë – një aeroplan u qëllua poshtë në territorin e saj, Malajzia – vendi i flamurit të MH17, Australia dhe Belgjika – shtetasit e tyre vdiqën gjithashtu. Qeveritë e këtyre pesë vendeve ranë dakord që Holanda të ndiqte penalisht autorët.
Për katër vjet, Ekipi i Hetimit Ndërkombëtar hetoi atë që ndodhi dhe arriti në përfundimin se sistemi raketor kundërajror Buk, me të cilin u rrëzua avioni i Malaysia Airlines në Donbass, i përkiste Brigadës së 53-të të Raketave Kundër Ajrore Ruse dhe se ai u transportua në Ukrainë me bazën ushtarake ruse të vendosur afër Kurskut, dhe më pas u kthye në këtë bazë pasi avioni u rrëzua.
Më pas, një gjykatë në Holandë hapi një çështje bazuar në materialet e mbledhura. Kishte 65 mijë faqe. Seanca e parë në Gjykatën e Qarkut në Hagë u zhvillua më 9 mars 2020, shqyrtimi i çështjes në themel filloi në qershor 2022 dhe përfundoi një vit më vonë. Rasti MH17 mund të ishte shqyrtuar nga Gjykata Ndërkombëtare Penale ad hoc – për një rast specifik, por Rusia vuri veton ndaj projekt-rezolutës.
Prokuroria e Shtetit të Holandës akuzoi shtetasin rus Igor Girkin (Strelkov), i cili komandonte separatistët në verën e vitit 2014, dhe tre vartës të tij (dy shtetas rusë dhe një ukrainas) për përfshirje në katastrofë. Më 17 nëntor 2022, një gjykatë në Holandë nxori një vendim sipas të cilit rrëzimi i një avioni civil më 17 korrik 2014 në rajonin e Donetskut ishte rezultat i një rakete të lëshuar nga një sistem raketor anti-ajror rus Buk në zona e fshatit Pervomaiskoye, e cila në atë kohë kontrollohej nga forcat e DPR. Në të njëjtën kohë, gjykata arriti në përfundimin se “DPR” në atë moment ishte plotësisht në varësi të Rusisë.
Vendimi u dha tetë vjet pas tragjedisë. Gjykata e Qarkut të Hagës dënoi në mungesë me burgim të përjetshëm tre nga katër të pandehurit – rusët Igor Strelkov (Girkin) dhe Sergei Dubinsky, si dhe ukrainas Leonid Kharchenko. Ata u shpallën fajtorë për rrëzimin e një avioni civil dhe vrasjen e 298 personave, ose më saktë, 298 vrasje të veçanta. I pandehuri i katërt, Oleg Pulatov, u shpall i pafajshëm nga gjykata.
Në shkurt të vitit 2023, ekipi i hetimit për rrëzimin e Boeing njoftoi se kishte bërë gjithçka që ishte e mundur për të gjetur të dyshuarit, por nuk mund të ngrinte akuza kundër askujt tjetër. Anëtarët e ekipit të hetimit vunë në dukje gjithashtu se përgjegjësia për fatkeqësinë i takon presidentit rus Vladimir Putin, duke sugjeruar se vendimi për dërgimin e sistemit raketor anti-ajror Buk në territorin e Ukrainës, i cili ishte nën kontrollin e separatistëve, mund të ishte marrë. bërë personalisht nga presidenti rus. Hetimi arriti në këto përfundime pasi dëgjoi regjistrimet e një bisede midis kreut të emëruar nga Rusia të Krimesë së pushtuar, Sergei Aksenov, dhe ndihmësit të tij. Në bisedë Aksenov përmendi se vendimet për furnizimin me armë të separatistëve në Rusi merren nga personi i parë. Megjithatë, ai nuk tha nëse bëhej fjalë konkretisht për sistemin e mbrojtjes ajrore Buk.
Si kreu i shtetit, Putin ka imunitet ligjor dhe nuk mund të ndiqet penalisht në një gjykatë holandeze. Kjo do të jetë e mundur vetëm pasi ai të largohet nga posti i tij. Në këtë rast, hetimi për rrëzimin e MH17 mund të vazhdojë, tha prokurori Digna van Botzeller . Për më tepër, hetimi nuk ishte në gjendje të përcaktonte ekuipazhin e sistemit të mbrojtjes ajrore Buk që mori pjesë në lëshimin e raketës. Aftësitë e grupit hetimor në këtë drejtim konsiderohen të shterura. Sipas hetuesve, vetëm pala ruse mund të siguronte prova, por ajo refuzoi ta bënte këtë.
Rusia mohoi çdo përfshirje në rrëzimin e aeroplanit. Ministria ruse e Mbrojtjes dhe zyrtarë të tjerë kundërshtuan publikisht gjetjet e hetimit. Mediat pro-qeveritare ruse parashtruan shumë versione kontradiktore, por të gjitha rezultuan të rreme. Për shembull, kanali televiziv “Russia Today” publikoi një cicërimë të supozuar nga një kontrollues i trafikut ajror spanjoll se aeroplanët ushtarakë ukrainas po fluturonin pranë Boeing. Radio Evropa e Lirë/Radio Liberty dhe grupi hetimor rumun RISE Project kanë zbuluar se autori i postimit në Twitter për rrëzimin e avionit dhe subjekt i tregimit të kanalit RT është Jose Carlos Barrios Sanchez, i cili ishte dënuar më parë në Spanjë dhe arrestuar në Rumani në akuzat për mashtrim. Sanchez nuk mori pjesë në takimin e propozuar nga gazetarët në Bukuresht, por në korrespondencë deklaroi se ka marrë shuma të mëdha parash nga Rusia si kompensim për publikimin e postimeve të ndryshme në Twitter me pseudonimin spainbuca. Sanchez tha gjithashtu se ai nuk kishte qenë kurrë në territorin e Ukrainës dhe nuk kishte punuar si kontrollor i trafikut ajror, megjithëse në rrjetet sociale ai tregoi dy kompani ndërkombëtare ajrore si vendin e tij të punës.
Pse Rusia vendosi t’ua dorëzojë Bukun “separatistëve”
Sipas raporteve nga autoritetet ukrainase, incidente të tjera të avionëve kanë ndodhur në zonën e konfliktit disa ditë para rrëzimit. Më 14 korrik, në rajonin e Lugansk në një lartësi prej 6500 metrash, një An-26 u rrëzua, më 16 korrik u rrëzua një Su-25, një tjetër Su-25 u qëllua nga një MANPADS. Në total, në qershor dhe korrik 2014, Forcat Ajrore të Ukrainës humbën më shumë se dhjetë avionë të drejtuar në zonë. Për këtë arsye, autoritetet ukrainase mbyllën hapësirën ajrore mbi zonën e konfliktit për fluturimet e aviacionit civil nga 1 korriku në nivelin e fluturimit FL260 (7900 metra), dhe nga 14 korriku në nivelin e fluturimit FL320 (9750 metra). Organizata Evropiane për Sigurinë e Navigimit Ajror tregoi se në itinerarin e aeroplanit hapësira ishte mbyllur nga autoritetet ukrainase deri në nivelin e fluturimit FL320, dhe në nivelin e fluturimit FL330 (10,050 metra), në të cilin avioni po fluturonte, fluturimet ishin lejohet.
Në qershor 2014, si rezultat i ofensivës ukrainase, formacionet e armatosura të “DPR” pësuan humbje të konsiderueshme. Komandanti i forcave separatiste, Igor Strelkov, i bëri thirrje Rusisë për ndihmë urgjente ushtarake. Më 23 qershor 2014, një kolonë ruse e pajisjeve ushtarake, duke përfshirë sistemet e qitjes vetëlëvizëse për sistemin e mbrojtjes ajrore Buk, u nis nga njësia ushtarake Kursk në territorin afër kufirit ukrainas. Më 8 korrik, shkencëtari politik Sergei Kurginyan dhe kreu i “LPR” Valery Bolotov bënë deklarata publike se forcat separatiste kishin marrë një sistem të mbrojtjes ajrore Buk të aftë për të goditur objektivat në lartësi mbi 6000 metra. Më 10 korrik, udhëheqësi separatist Alexander Borodai i tha shtypit për një konsultim të suksesshëm në Moskë, si rezultat i të cilit ai priste të merrte ndihmën ruse në të ardhmen e afërt.
Më 17 korrik (17 orë para rrëzimit të fluturimit MH17), Rusia prezantoi kufizime për fluturimet e aviacionit civil në hapësirën ajrore ruse ngjitur me Ukrainën në një lartësi prej më shumë se 16,000 metra (deri në nivelin e fluturimit FL530), e cila është e krahasueshme me lartësinë maksimale. të shkatërrimit të sistemit raketor kundërajror Buk (rreth 18000 metra). Në këtë ditë, forcat DPR të kontrolluara nga Moska njoftuan se kishin rrëzuar një avion ushtarak ukrainas mbi Gorlovka. Autoritetet ukrainase e mohuan këtë. Më vonë, u shfaqën informacione për fatkeqësinë MH17.
Evakuimi i trupave të vdekur dhe largimi i rrënojave të avionit
Më 21 korrik 2014, autoritetet e DPR raportuan se trupat e 282 të vdekurve u gjetën në vendin e rrëzimit të Boeing 777. Atë mbrëmje, treni që mbante trupat e viktimave të rrëzimit të avionit u nis për në Kharkov. Sipas kryeministrit holandez Mark Rutte, autoritetet ukrainase ranë dakord që procesi i identifikimit të organizohej në Holandë. Më 22 korrik, anëtarët e ekipit hetimor të incidentit të Interpolit filluan procedurën për identifikimin paraprak të trupave të të vdekurve në Kharkov. Më 23 korrik, shërbimi i shtypit i DPR raportoi se 16 trupa të tjerë ishin nën rrënojat e avionit në vendin e përplasjes dhe do të evakuoheshin “pasi të ishte kryer puna e nevojshme”. Më 23 korrik, 40 trupat e parë u transportuan me dy avionë transportues ushtarakë në Eindhoven. Pas ceremonisë së varrimit, një kortezh prej 40 makinash u drejtua për në bazën ushtarake në Hilversum, ku do të kryhej procedura për identifikimin e eshtrave. Më 24 korrik, trupat e 74 viktimave të tjera të rrëzimit të avionit u sollën në Holandë.
Operacioni për heqjen e rrënojave të aeroplanit filloi më 4 nëntor 2014. Gjatë 6 ditëve, duke filluar nga data 16 nëntor, qindra mbeturina u grumbulluan dhe u transportuan në stacionin hekurudhor në qytetin e Torezit. Nga atje ata u transportuan me tren në Kharkov, ku shumica e tyre u ngarkuan në katër kamionë për t’u dërguar në Holandë. Karvani i parë i dy kamionëve me mbeturina mbërriti në bazën e forcave ajrore në Gilse-Rijen më 9 dhjetor.
Në muajt pas katastrofës, shërbimet lokale të urgjencës dhe banorët mblodhën mbeturinat, të cilat më pas u transportuan në Holandë në pranverën e vitit 2015. Dy operacione shtesë për heqjen e mbeturinave u kryen në mars dhe prill të atij viti. Gjatë një prej operacioneve të kërkimit, u gjetën dhe më pas u studiuan pjesë të një rakete kundërajrore.
