Gara presidenciale në Shtetet e Bashkuara, në të cilën një nga kandidatët kryesorë është grua, po rikthen vëmendjen te pjesëmarrja e gruas në jetën politike, ngjitja e saj në pozita udhëheqëse dhe sfidat me të cilat përballet ajo në jetën publike. Ndërsa Shtetet e Bashkuara do të testojnë baraspeshën gjinore në zgjedhjet e nëntorit, një numër shtetesh tashmë i kanë tejkaluar pengesat e përfaqësimit gjinor në pozitat më të larta politike. Ekspertët thonë se përkundër vështirësive që burojnë nga diskriminimi gjinor dhe suksesi ende i brishtë, shoqëritë kanë pësuar ndryshime të rëndësishme.
Ndërsa Shtetet e Bashkuara shënojnë përpjekjen e tyre të dytë për të zgjedhur një grua në drejtimin e vendit, shtetet evropiane, përfshirë ato që kanë kaluar nga një sistem totalitar në demokraci pas përfundimit të Luftës së Ftoftë, tashmë kanë krijuar një përvojë, duke zgjedhur gra në pozita udhëheqëse. Por trajektorja e tyre mbetet e vështirë, shpesh e nxitur nga rrethanat specifike dhe jo si një përqafim i natyrshëm i barazisë gjinore.
Profesoresha e marrëdhënieve ndërkombëtare, Ausra Park nga kolegji Siena në Nju Jork ka studiuar përvojat e grave në shtetet e Baltikut, që gjendeshin prapa Perdes së Hekurt dhe nën ndikimin e Bashkimit Sovjetik, si dhe ato në Kroaci dhe Kosovë, dy shteteve që dolën nga shpërbërja e përgjakshme e Jugosllavisë.
Ardhja e grave në pozita udhëheqëse nuk ishte pasojë e vetëdijesimit shoqëror për përfaqësim të baraspeshuar gjinor, por u nxit nga krizat që kishin mbërthyer këto shtete, thotë ajo.
“Në rastin e Lituanisë mund të ketë qenë kriza globale financiare që ndikoi në zgjedhjen e presidentes së parë grua, e cila kishte ekspertizën e duhur për nevojat e vendit përballë krizës. Në disa raste të tjera, burrat kandidatë nuk ishin të pranueshëm për të qenë në krye të shtetit dhe kjo ndikoi që gratë, të vinin në krye, ndonëse si një zgjidhje e dytë alternative. Por gjithmonë bëhet fjalë për një situatë krize, apo për rrethana të caktuara politike, që do të ndikonin dhe jo për gatishmërinë e shoqërisë për t’u mundësuar këtyre grave ngjitjen në krye”, thotë profesorja Park.
Në mesin e shembujve të shteteve që shquhen për përfaqësim gjinor në pozitat më të larta, është edhe Kosova, e cila që nga shpallja e pavarësisë në vitin 2008 ka patur dy gra presidente, një numër të konsiderueshëm të ministrive të udhëhequra nga gratë dhe një përqindje të grave në parlament që tani tejkalon kuotën e përcaktuar gjinore prej 30 për qind.
Por ky rezultat në institucionet qendrore nuk pasqyron realitetin në nivelin lokal, thotë Nancy Soderberg, drejtorja për Kosovën e Institutit Kombëtar Demokratik, organizatë me seli në Uashington, e cila këtë javë shënoi 25 vjetorin e angazhimit në Kosovë. Pjesë e misionit të institutit janë edhe përpjekjet për të rritur përfaqësimin e gruas në politikë. Zonja Sodenberg thotë se përparimi ka qënë i brishtë dhe ndonjëherë i paqëndrueshëm.
“Hulumtimet tona tregojnë se (përparimi) mund të zhbëhet. Kemi shumë punë për të bërë, por edhe një bazë të mirë për të vazhduar më tej. Në bazë të hulumtimeve që kemi bërë në dekadat e fundit, shohim një ndryshim qëndrimesh nga gjendja e para një dekade, kur në bazë të opinionit publik gratë nuk shiheshin si të afta për udhëheqje, ndërsa sot që sondazhet tregojnë që, po, opinioni e kupton që gratë janë të përgatitura dhe të afta për të udhëhequr vendin, por ato i pengon sistemi patriarkal. Ky është një ndryshim i jashtëzakonshëm,” thotë zonja Soderberg.
Sipas Bankës Botërore, në Kosovë rreth 20 për qind e grave janë pjesë e fuqisë punëtore, një nga nivelet më të ulta në botë.
Në Kosovë, thotë zonja Soderberg, gratë përballen me gjuhë urrejtjeje dhe komente përçmuese për pjesëmarrjen në jetën publike. Po ashtu vihet re mungesë përkrahjeje nga familjet dhe nga strukturat politike, për shkak të kontrollit të tyre, si në rastin e partive dhe të financave, nga burrat, por po ashtu edhe nga mungesa e përkujdesjes institucionale për fëmijët.
Një dimension tjetër, sipas profesoreshës Park, është fakti që kur gratë arrijnë në pozita të larta, ato nuk pëlqehen nga publiku dhe se pritshmëritë për to janë më të larta. Nga to pritet që të ndryshojnë vendimmarrjen në mënyrë rrënjësore ose të çojnë përpara çështjet gjinore, pa marrë parasysh se ato përballen me sisteme të ngurta, probleme që nuk zgjidhen nga një njeri i vetëm dhe kohë jo e mjaftueshme për zgjidhjen e tyre.
Por, në momentin kur gratë largohen nga pozitat e tyre, shpeshherë duke u zëvendësuar nga burrat, publiku duket se pendohet, thotë ajo.
“Nga prizmi i opinionit publik, ekziston një ndjenjë pendese. Atyre nuk u pëlqen gratë në pozita drejtuese, i kritikojnë gratë presidente, por kur ato zëvendësohen nga burrat, atëherë e kuptojnë që kanë humbur diçka ngaqë gratë vendosin standarde më të larta”, thotë profesorja Park.
Por, cilët janë gjurmë e grave në hartimin e politikave?
“Shohim pikëpamje shumë më gjithëpërfshirëse në vendimmarrje, për shembull tek përpilimi i buxheteve, ndriçimi i lagjeve, ngaqë i bën gratë të ndihen më të sigurta, financimin e sporteve për vajzat, pra një qasje më gjithëpërfshirëse”, thotë zonja Soderberg.
Në disa raste, sipas profesores Park, ato kanë shfrytëzuar mundësinë për të formuar qeveri më të balancuara në aspektin gjinor, kanë bërë përparime në ratifikimin e konventave të ndryshme, siç është ajo e Stambollit për mbrojtjen e grave nga dhuna gjinore.
Por, ndikimi simbolik është ai që ka peshën më të madhe.
“Kur një grua mban postin e presidentes apo kryeministres, fëmijët i vizatojnë presidentët me fustane, ngaqë këtë shohin. Apo kur djemtë e vegjël pyesin ‘a mund të bëhet një djalë president?’, një gjë e mrekullueshme… Është e rëndësishme të kuptojmë që ka ndodhur një ndryshim, që tani ekziston një ngulitje që u mundëson brezave të rinj të shohin mundësinë për një barazi gjinore”, thotë profesorja Park.
E ardhmja është e ndritshme për gratë në politikë, thotë zonja Soderberg.
“Gjërat po ndryshojnë në tërë botën. Ekzistojnë disa situata të caktuara, si në Afghanistan, ku gjendja është e tmerrshme, apo në shumicën e zonave të luftës, ku gratë lihen mënjanë dhe vuajnë pasojat e luftës. Por në përgjithësi, gratë po e meritojnë vendin e tyre në tryezë dhe po e përvetësojnë atë. Tani 25 për qind e parlamenteve në botë përbëhen nga gratë dhe besoj që në brezin e ardhshëm do t’i afrohemi 50 përqindëshit,” deklaroi drejtorja e NDI-së për Kosovën, Soderberg.
Ato po arrin majat, thotë zonja Park, duke normalizuar praninë e grave në politikë dhe duke ndryshuar pikëpamjet e shoqërive për to.
