Moldavia do të përballet me raundin e dytë të zgjedhjeve presidenciale pas dy javësh. Kreu aktual i shtetit, Maia Sandu, mori 42.3% në raundin e parë, vendi i dytë shkoi për kandidatin pro-rus Alexander Stoianoglo, një ish-prokuror i përgjithshëm, i cili mori më shumë se 26% të votave. Njëkohësisht me zgjedhjet, në vend u mbajt një referendum për perspektivat e anëtarësimit të Moldavisë në Bashkimin Evropian. Në numërimin e parë të votave, rezultati anoi në favor të kundërshtarëve të integrimit evropian, por pas përpunimit të pothuajse të gjitha fletëvotimeve, rezultoi se më shumë se 50% e votuesve mbështesin aspiratat e vendit për BE.
Sandu tha se Moldavia u përball me “mashtrim të paprecedentë, qëllimi i të cilit është të komprometojë demokracinë”: “Ne kemi prova dhe informacione që një grup kriminal synonte të blinte 300 mijë vota,” tha ajo. Në të njëjtën kohë, Kremlini e quajti shkallën e rritjes së votave në favor të orientimit të Moldavisë drejt BE-së “të vështirë për t’u shpjeguar”.
Europa e Re, së bashku me gazetarin investigativ moldav Vladimir Thoric, u përgjigjen pesë pyetjeve kryesore në lidhje me ndërhyrjen e mundshme të Kremlinit në proceset politike të Moldavisë dhe zbulon nëse autoritetet ruse do të jenë në gjendje të ndikojnë në raundin e dytë të zgjedhjeve presidenciale në Moldavi.
Si u përpoq Kremlini të ndikojë në zgjedhjet në Moldavi në vetë vendin? A ia doli?
— Kremlini arrin të ndikojë në proceset politike në Moldavi nga viti në vit, nga zgjedhjet në zgjedhje. Kjo mund të bëhet në dy mënyra: e para është përmes grupeve të organizuara kriminale lokale, e dyta është përmes politikanëve të korruptuar moldavë.
Leva e parë e ndikimit është përdorimi i OJQ-së “Eurasia” nga Kremlini: gazetarët zbuluan se kjo OJQ ruse ndërhyri në referendumin për anëtarësimin e Moldavisë në BE dhe formoi mekanizma të “ndikimit anti-perëndimor”.
Euroazia pagoi moldavët për të votuar kundër anëtarësimit në BE dhe paratë rrjedhin përmes Ilan Shor, një oligark prorus
dhe një ish-bankier moldav i cili kërkohet në Moldavi. Ai konsiderohet fajtor për mashtrim dhe pastrim parash në rastin e vjedhjes së 1 miliardë dollarëve nga sistemi bankar i Moldavisë, që ndodhi në vitin 2014.
Sipas shërbimeve të sigurisë, që nga maji 2024, Shor, nën kujdesin e organizatës Eurasia, ka financuar dërgimin e njerëzve në Rusi nën maskën e pjesëmarrjes në ngjarje kulturore, ku ata janë trajnuar për “destabilizimin e rendit publik” dhe provokimet. Shor u dënua në mungesë në Moldavi me 15 vjet burg për mashtrim bankar. Në maj, Moldavia kërkoi ekstradimin e oligarkut nga Rusia. Ai ka jetuar më parë në Izrael, por më pas deklaroi se kishte marrë një pasaportë ruse.
Shumë aktivistë nga partitë e Shor mbetën në Moldavi dhe shumica e tyre janë të lirë.
Një nga skemat më të njohura për të ndikuar në zgjedhje është kur aktivistët e Shor krijuan një të ashtuquajtur piramidë, në të cilën, sipas agjencive të zbatimit të ligjit, ishin përfshirë më shumë se 130 mijë qytetarë moldavë. Siç thuhet në një hetim nga botimi lokal Ziarul de Gardă, aktivistët pro-rusë morën pagesa mujore “për mitingje, protesta dhe ngjarje të tjera që lidhen me zgjedhjet presidenciale”, si dhe për përfshirjen e qytetarëve moldavë në chatbots.
Gazetarja e botimit Mariutsa Nistor, me një emër të rremë, depërtoi në rrjetin e organizuar nga mbështetësit e Shor dhe ajo filmoi atë që po ndodhte me një kamerë të fshehtë. Sipas Ziarul de Gardă, me ndihmën e robotëve të telegramit, aktivistët rekrutuan “vullnetarë” në Moldavi dhe për të thjeshtuar pagesat, u hapën llogari në Promsvyazbank ruse, e cila është nën sanksione. Siç ishte planifikuar, në ditën e zgjedhjeve, aktivistët u informuan përmes bisedave telegrame se për kë duhet të votojnë saktësisht. Kjo konsiderohet nga autoritetet moldave si ryshfet.
Moldavia po kryen një hetim penal në shkallë të gjerë për këto raste të ndikimit rus në zgjedhjet në Moldavi. Autoritetet moldave thonë se ky është një nga rastet më të mëdha kriminale në të gjithë historinë e vendit.
Votimi në një qendër votimi në Kishinau, 20 tetor 2020. Foto: Dumitru Doru / EPA-EFE
Metoda e dytë është gjithashtu e qartë: Kremlini korrupton politikanët, i mbështet ata gjatë fushatave zgjedhore dhe strategët politikë rusë i koordinojnë dhe këshillojnë ata. Sipas informacioneve të mia, të paktën shtatë kandidatë presidencialë u mbështetën nga strukturat e Kremlinit.
Kështu, shërbimet e inteligjencës janë instrumenti kryesor i “fuqisë së butë” të Rusisë për ndikim në hapësirën post-sovjetike.
A organizoi dikush (ose u përpoq të organizonte) falsifikime? Nëse po, kush dhe ku? Si ndikoi kjo në rezultatet?
— Asnjë nga vëzhguesit nuk raportoi për mashtrim gjatë vetë votimit, kështu që dihet pak për to. Mund të ketë pasur disa shkelje, por nuk kanë ndikuar në rezultat.
A kishte ndonjë ndikim të Kremlinit në zona jashtë vendit? Cilin dhe ku?
– Ende nuk është raportuar asgjë për këtë. Në Rusi u hapën vetëm dy qendra votimi, pasi autoritetet moldave e konsiderojnë Rusinë një vend agresor ku nuk respektohen të drejtat demokratike. Sidoqoftë, u regjistruan raste të transportit të votuesve (kjo u diskutua , në veçanti, nga kreu i shoqatës Promo-LEX, Nicolae Panfil), i cili është i ndaluar nga legjislacioni moldav.
Një anëtar i komisionit zgjedhor zbraz një kuti votimi pasi qendra e votimit mbyllet në Kishinau, 20 tetor 2024. Foto: Reuters / Scanpix / LETA
Mbrëmjen e 20 tetorit, llogaritjet e para treguan një fitore të kundërshtarëve të integrimit europian, por mëngjesin e 21 tetorit rezultati ndryshoi në favor të mbështetësve. Pse ndodhi kjo?
— 50.42% e votuesve votuan për opsionin “po”, të cilin Sandu e mbështeti. Kështu, diferenca mes atyre që votuan dhe atyre që kundërshtuan është vetëm gjysmë pikë përqindjeje. Fillimisht fituan kundërshtarët e integrimit evropian, pasi protokollet e qendrave të votimit nga jashtë nuk ishin ende të përpunuara. Dhe është diaspora moldave, e cila kryesisht voton për integrimin e vendit në BE. Pra, ky është një rezultat logjik.
A do të ndikojë disi Kremlini në raundin e dytë të zgjedhjeve presidenciale? Si dhe a do të ketë sukses?
— Në përgjithësi, kandidatët pro-rusë shënuan më shumë në total se Sandu, që do të thotë se për të fituar në raundin e dytë asaj do t’i duhet të dalë me truke të ndryshme të teknologjisë politike që do të ulin vlerësimin e konkurrentit të saj më të afërt Alexander Stoianoglo, të nominuar nga “Partia e Socialistëve” pro-Kremlinit. Kjo parti u koordinua nga një grup strategësh politikë të FSB-së në zgjedhjet e fundit presidenciale dhe parlamentare, kështu që raundi i dytë, i cili do të zhvillohet pas dy javësh, do të jetë i vështirë. Rezultatet e tij mund të jenë në prag, pothuajse 50/50, siç ndodhi në referendumin aktual. Dhe vitin e ardhshëm janë planifikuar zgjedhjet parlamentare në Moldavi, të cilat gjithashtu do të jenë shumë të vështira.
