Vladimir Putin fillimisht mohoi të kishte ndonjë lidhje me pushtimin e Krimesë në shkurt 2014, kur komando misterioze të maskuar me uniforma jeshile të paidentifikuara pushtuan parlamentin lokal dhe u përhapën në të gjithë gadishullin.
Ata “burra të vegjël të gjelbër” shënuan fillimin e luftës së Rusisë kundër Ukrainës, duke kulmuar me një pushtim të plotë në vitin 2022.
E ardhmja e Krimesë është tani në qendër të planit të paqes të Presidentit Trump dhe ka bërë që presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky të përjashtojë njohjen e kontrollit rus të gadishullit.
Kushtet e sakta të planit të Trump nuk janë publikuar, por raportet sugjerojnë se ai do të përfshijë njohjen e Krimesë nga SHBA si pjesë ligjore e Rusisë – de jure në latinisht.
Për Trump, gadishulli jugor i Ukrainës ishte “humbur vite më parë” dhe nuk është as “pjesë e bisedës” në bisedimet e paqes.
Por për Zelensky, heqja dorë nga Krimea si pjesë e patjetërsueshme e Ukrainës do të ishte e papranueshme.
Sipas fjalëve të deputetes së opozitës, Irina Gerashchenko, “integriteti dhe sovraniteti territorial është një vijë e kuqe që nuk mund të kalohet për Ukrainën dhe ukrainasit”.
Argumenti i Trump ishte “nëse Vladimir Zelensky e do kaq shumë Krimenë, ata nuk luftuan për të 11 vjet më parë, kur ajo iu dorëzua Rusisë pa u gjuajtur”.
U qëlluan pak plumba, por Krimea u pushtua nën kërcënimin e armëve në një vakum pushteti.
Putin më vonë pranoi se ishte organizatori i rrëmbimit të territorit në një takim gjithë natën me zyrtarët e tij, disa ditë pasi lideri pro-rus i Ukrainës u rrëzua nga pushteti në Kiev.
“Mund të na duhet të heqim dorë nga territori – për paqe”
Vitaliy Klitschko, kryetari i bashkisë së Kievit, i tha BBC-së se Ukrainës mund t’i duhet të heqë dorë nga territori si pjesë e një marrëveshjeje paqeje me Rusinë, mes presionit në rritje nga Presidenti Donald Trump për të pranuar lëshime territoriale.
“Një nga skenarët është … heqja dorë nga territori. Nuk është e drejtë. Por për paqen, paqen e përkohshme, ndoshta mund të ketë një zgjidhje, përkohësisht,” tha ai për BBC Radio 4.
Megjithatë, 53-vjeçari ish-kampion i boksit i kthyer në politikan theksoi se populli ukrainas “nuk do ta pranojë kurrë pushtimin rus”.
Klitschko foli për BBC disa orë pasi një sulm me raketa dhe dron rus në Kiev vrau 12 dhe plagosi më shumë se 80 njerëz.
Ai thotë se presidenti Zelensky mund të detyrohet të pranojë një “zgjidhje të dhimbshme” për të arritur paqen.
Kryetari i bashkisë së Kievit është një nga politikanët më të vjetër ukrainas që ka treguar publikisht se vendit të tij mund t’i duhet të heqë dorë nga territori, megjithëse, thotë ai, përkohësisht.
Kur u pyet nëse Zelensky diskutoi detajet e një marrëveshjeje të mundshme me të, Klitschko u përgjigj hapur: “Jo”.
“Presidenti Zelensky punon vetëm. Nuk është në juridiksionin tim,” shtoi ai.
Klitschko dhe Zelenski janë kundërshtarë politikë.
Kryebashkiaku i Kievit ka akuzuar vazhdimisht Zelensky dhe bashkëpunëtorët e tij më të afërt për përpjekje për të minuar autoritetin e tij.
Krimea është një pengesë për Trump
Për një udhëheqës amerikan që nxiton të përfundojë një marrëveshje paqeje, Krimea mund të bëhet një pengesë e madhe.
Trump ka të drejtë kur thotë se ka pak shanse që Ukraina të rifitojë Krimenë në të ardhmen e parashikueshme dhe ajo është në realitet – de fakto – nën kontrollin rus.
Por kjo është shumë larg nga pranimi se është i ligjshëm.
Zelensky i referohet “Deklaratës së Krimesë” të vitit 2018 nga Sekretari i Shtetit i atëhershëm i Trump, Mike Pompeo.
Pompeo tha se Amerika kundërshton “përpjekjen e Rusisë për të aneksuar Krimenë” dhe u zotua të vazhdojë t’i rezistojë asaj derisa të rivendoset integriteti territorial i Ukrainës.
Implikimi i Zelensky është se Trump mbështeti Ukrainën për çështjen e Krimesë atëherë dhe duhet të vazhdojë ta bëjë këtë edhe tani.
Nëse kapja e territorit të pa njohur nga komuniteti ndërkombëtar miratohet nga SHBA si diçka ligjore, çfarë do të thotë për të drejtën ndërkombëtare dhe parimet e Kartës së Kombeve të Bashkuara?
Javë pasi filloi lufta gjithëpërfshirëse ruse, pati një propozim fillestar nga Stambolli për të ngrirë çështjen për më vonë, në mënyrë që Rusia dhe Ukraina të mund të merren me të gjatë 10-15 viteve të ardhshme.
Ideja nuk u realizua, por ishte një mënyrë për të kapërcyer këtë pengesë.
Zelensky është i kufizuar nga kushtetuta e Ukrainës
Zelensky i qëndron me vendosmëri faktit se ai nuk ka autoritetin të heqë dorë nga Krimea: “Nuk ka asgjë për të diskutuar këtu. Është kundër kushtetutës sonë.”
Neni 2 i Kushtetutës thotë se sovraniteti i Ukrainës “zbatohet për të gjithë “territorin” e saj, i cili është “i pandashëm dhe i pacenueshëm brenda kufijve të saj aktual”.
Çdo ndryshim në territorin ukrainas duhet të shkojë në një referendum kombëtar, i cili duhet të miratohet nga parlamenti ukrainas.
Nuk është vetëm Presidenti Trump që ka probleme me Kievin.
Rusia e sheh gjithashtu kushtetutën e Ukrainës si një “pengesë” për përpjekjet për paqe.
Kushtetutat mund të ndryshohen, por jo derisa Ukraina është në luftë.
Pranimi i aneksimit të paligjshëm të Rusisë nuk do të ishte vetëm një vijë e kuqe për Ukrainën, por do të krijonte një precedent të tmerrshëm për vende të tilla si Rumania, e cila kufizohet me Detin e Zi.
Precedenti do të ndihej shumë përtej Detit të Zi.
A pretendon Rusia për Krimenë?
Për arsye historike, rusët e kanë konsideruar prej kohësh Krimenë si pjesë të territorit të tyre dhe Putini ka folur për një “lidhje të gjallë dhe të pathyeshme” me gadishullin, me vendpushimet e Detit të Zi dhe klimën e butë verore.
Por Krimea, së bashku me pjesën tjetër të Ukrainës, votuan për pavarësinë nga Bashkimi Sovjetik gjatë shpërbërjes së vendit në vitin 1991 dhe Kievi lejoi Rusinë të jepte me qira portin e Sevastopolit si bazë për Flotën e Detit të Zi.
Pas aneksimit të saj në 2014, Putin u përpoq të konsolidonte kontrollin rus mbi Krimenë, fillimisht me një urë njëzet kilometra të gjatë të ndërtuar mbi ngushticën e Kerçit në vitin 2018, dhe më pas duke sekuestruar një urë tokësore përgjatë bregut të Detit Azov në 2022.
Putin besonte se po korrigjonte padrejtësinë e bërë ndaj Rusisë kur udhëheqësi sovjetik Nikita Hrushovi i dha Krimenë Ukrainës në vitin 1954.
Rusia, tha ai, “jo thjesht u vodh, por u grabit”.
Krimea u aneksua për herë të parë nga Rusia cariste nën Katerinën e Madhe në 1783 dhe kryesisht mbeti pjesë e Rusisë deri në vendimin e Hrushovit.
Si Rusia ashtu edhe Ukraina ishin republika sovjetike, kështu që nuk ishte një punë e madhe për Kremlinin në 1954.
Më shumë se gjysma e popullsisë së Krimesë ishte ruse, kryesisht për shkak se shumica e popullsisë fillestare, tatarët e Krimesë, ishin dëbuar nën diktatorin sovjetik Stalin në 1944.
Tatarët ishin në gjendje të ktheheshin në Krime nga mërgimi vetëm pas vitit 1989, kur Bashkimi Sovjetik filloi të shpërbëhej, dhe tani përbëjnë rreth 15 për qind të popullsisë së Krimesë.
Rusia organizoi me nxitim një referendum në mars 2014, por Perëndimi e hodhi poshtë atë si një “sharatë” dhe Asambleja e Përgjithshme e OKB-së miratoi një rezolutë që mbështet sovranitetin ukrainas.
Gjykata Ndërkombëtare Penale ka vendosur se aktiviteti i Rusisë në Krime përbën një “pushtim të vazhdueshëm”.
Refat Çubarov, kryetar i Mejlisit, organi që përfaqëson tatarët e Krimesë, këmbëngul se Ukraina duhet të refuzojë kategorikisht çdo lëshim territorial në këmbim të paqes.
“Krimea është shtëpia e popullit origjinal tatar të Krimesë dhe një pjesë integrale e Ukrainës,” tha ai.
Krimea mund të mos jetë problemi i vetëm
Plani i paqes i Trump ende nuk është bërë i ditur, por sipas raporteve dhe vërejtjeve të ndryshme të zyrtarëve amerikanë, mund të konkludohet se Ukrainës do t’i kërkohet të pajtohet me kushte të tjera të ashpra.
Pushtimi rus i pothuajse 20 për qind të Ukrainës do të njihej de facto pas linjave ekzistuese të frontit, duke ngrirë praktikisht konfliktin në katër rajone të Ukrainës: Donetsk, Luhansk, Kherson dhe Zaporozhye.
Ai do të mbështetet nga “garanci të forta sigurie”, sipas medias amerikane Axios, dhe me gjasë do të mbështetet nga një “koalicion i të gatshëmve”, i cili përfshin MB, Francë, por jo SHBA.
Duhet të premtohet se Ukraina nuk do të pranohet në NATO, megjithëse mund të anëtarësohet në BE.
Të gjitha sanksionet e SHBA-së do të hiqen dhe bashkëpunimi ekonomik me SHBA-në do të forcohej.
Axios sugjeron gjithashtu që Rusia do të kthente një pjesë të vogël të Kharkiv-it të pushtuar dhe do t’i lejonte Ukrainës “kalimin e papenguar” përmes lumit Dnieper, ndërsa SHBA do të merrte kontrollin e termocentralit bërthamor Zaporozhye, të cilin Rusia e kapi në 2022.
Dhe pastaj është marrëveshja midis Amerikës dhe Ukrainës për ndarjen e fitimeve nga mineralet, e cila duhet të nënshkruhet nga kryeministri ukrainas Denis Shmyhal.
