Në maj të vitit 2022, ndërsa trupat ruse rrethuan bastionin e fundit të rezistencës ukrainase në qytetin e rrënuar të Mariupolit, Igor Titovsky e përgatiti familjen e tij për më të keqen, duke u dhënë udhëzime se si të organizonin funeralin e tij nëpërmjet telefonit.
“Thashë se nuk kishte nevojë për panik: thjesht merrni trupin tim dhe varroseni. Ishte e dhimbshme për nënën time ta dëgjonte këtë, por nuk kishte si t’i shpëtonte kësaj”, tha Titovsky, atëherë toger i lartë dhe tani kapiten.
“Pothuajse i gjithë personeli i mbetur e kuptoi se ne nuk do të mbijetonim. Ishte vetëm çështje kohe para se kjo të ndodhte”, tha ai në një intervistë me Radio Liberty.
Menjëherë pas asaj telefonate, Titovsky dhe ukrainas të tjerë u fshehën brenda uzinës Azovstal, shumë prej të cilëve anëtarë të Brigadës Azov, u dorëzuan me urdhër të Kievit dhe u morën robër nga Rusia. Kjo çimentoi kontrollin e Rusisë mbi një qytet dikur të lulëzuar që ishte shkatërruar në tre muajt që nga fillimi i pushtimit në shkallë të plotë.
Për Titovskin, pas 86 ditësh në Azovstal, tortura sapo kishte filluar. Sipas tij, ai dhe të burgosurit e tjerë iu nënshtruan rrahjeve brutale, goditjeve elektrike, urisë dhe abuzimeve të tjera. Në total, ai kaloi 846 ditë në robëri dhe u lirua si rezultat i një shkëmbimi. Në shtator 2024, kur u çua me autobus në Bjellorusi dhe më pas u transferua në Ukrainë, ai peshonte vetëm 50 kilogramë.
Mbijetoi mrekullisht
Nga Mariupoli, Titovski dhe shumë anëtarë të tjerë të Brigadës Azov u dërguan në një burg në Elenovka, në një pjesë të rajonit të Donetskut që ka qenë prej kohësh nën kontrollin rus. Atje, thotë ai, i mbijetoi mrekullisht njërit prej incidenteve më vdekjeprurëse të luftës: një shpërthim i fuqishëm natën e 29 korrikut 2022, që vrau të paktën 50 të burgosur.
Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky e quajti shpërthimin një “krim lufte të qëllimshëm rus”. Janarin e ardhshëm, OKB-ja shpërbëu një mision që hetonte vdekjen e të burgosurve ukrainas pasi Rusia pengoi hetimin duke shkatërruar provat dhe duke penguar vëzhguesit e OKB-së të hynin në vendngjarje.
Pengje civile në robëri: Kë Ukraina nuk mund t’i kthejë nga Rusia
Titovsky, 43 vjeç, tha se mbijetoi rastësisht. Ai ishte në detyrë dhe po dilte jashtë kur një shpërthim tronditi kazermën, duke e hedhur nga një derë dhe duke i lënduar krahun dhe këmbën. Titovsky u kthye disa herë në ndërtesën që po digjej, por nuk gjeti asnjë nga njerëzit duke fjetur në krevatet pranë tij.
“Dremi im ishte i dyti nga lart, shoku im flinte poshtë meje. Ishte sikur nuk kishte qenë kurrë aty. Shkova atje tre ose katër herë, nxora djem të tjerë. Por nuk munda ta gjeja krevatin tim, vëllezërit e mi, gjërat e mia. Asgjë fare. Atje ku dikur kishte tetë krevate, kishte vetëm boshllëk”, tha Titovsky.
Rusia pretendoi se shpërthimet u shkaktuan nga raketat HIMARS të qëlluara nga forcat ukrainase. Por Zyra e Komisionerit të Lartë për të Drejtat e Njeriut në OKB arriti në përfundimin se kjo nuk ishte e vërtetë. Ajo tha se “modeli i dëmtimeve strukturore tregonte se municionet kishin fluturuar në një trajektore lindje-perëndim” – me fjalë të tjera, nga thellësia e territorit të kontrolluar nga Rusia.
“Mungesa e përgjegjësisë për vdekjet dhe lëndimet në burgun Elenovka është pjesë e një modeli më të gjerë të torturës së përhapur dhe rutinë të të burgosurve të luftës ukrainas”, tha OKB në vitin 2024, duke treguar gjithashtu “kushtet mizore të paraburgimit” për shumë të burgosur.
Një raport tjetër i organizatës, i publikuar në shkurt 2025, tha se “autoritetet ruse i nënshtruan të burgosurit e luftës ukrainas ndaj torturave sistematike dhe të përhapura, duke përfshirë dhunën seksuale dhe kushtet e këqija të paraburgimit”. Dokumenti tha se “tortura u përdor gjerësisht gjatë marrjes në pyetje dhe në të gjitha fazat e robërisë”.
Për Titovskin, më e keqja erdhi më vonë. Pas Elenovkës, ai dhe të mbijetuarit e tjerë u dërguan në burg në Taganrog, ku iu nënshtruan menjëherë dhunës brutale.
«Na rrahën, nëse mund ta quash kështu», tha ai, duke sugjeruar që fjala nuk përçon nivelin e dhunës. «Kishte djem 20-vjeçarë, në formë të mirë dhe të fortë, por edhe ata po humbnin ndjenjat, po rriheshin shumë keq».
Sipas Titovskit, rusët ishin veçanërisht mizorë “nëse shihnin tatuazhe, dhe luftëtarët e Azovit kanë shumë prej tyre”.
“Çdo vijë që kryqëzohej konsiderohej si svastikë. Mund t’u shpjegosh treqind herë se është një abstraksion, por për ta ne jemi prapë nazistë”, tha ai.
Brigada “Azov”
Brigada Azov, tani pjesë e Gardës Kombëtare të Ukrainës, u formua në maj 2014 si një batalion vullnetar i milicive të krahut të djathtë menjëherë pasi Rusia aneksoi Krimenë dhe nisi një luftë në rajonin lindor të Ukrainës të njohur si Donbas.
Zyrtarët rusë kanë përdorur origjinën e Azovit dhe simbolin e tij zig-zag për të mbështetur pretendimin e rremë se Ukraina kontrollohet nga neonazistët, një nga narrativat kryesore të Kremlinit për të justifikuar luftën.
Titovsky, me origjinë nga rajoni i Zaporizhias, iu bashkua ushtrisë në vitin 2014 në përpjekje për të mbrojtur vendin. Ai filloi të shërbente në Azov në nëntor 2021.
Sipas Titovskit, gjatë tre muajve që kaloi në burg në Taganrog, ai iu nënshtrua një marrjeje në pyetje tre-ditore, “gjatë së cilës e rrahën në këmbë”.
“E gjithë ana e majtë ishte aq e dëmtuar saqë u nxi. Njëra këmbë madje filloi të qelbej. Nuk mund të qëndroja mbi të sepse qelbi kishte arritur në kyçin e këmbës”, tha ai. Më pas u dërgua në Krime “për amputim”, por gjymtyra u shpëtua – këmba u trajtua me antibiotikë.
Titovsky u transferua më pas në një burg më thellë në Rusi, në qytetin Kamyshin, ku ai thotë se oficerët e FSB-së përdorën goditje elektrike mbi të.
“Ishte një ferr i ri, sepse atje ata i donin shumë elektroshokët. E hasa këtë për herë të parë”, tha Titovsky.
“Me të mbërritur, oficerët e FSB-së më morën në pyetje për dy ditë duke përdorur energji elektrike. Më vunë një qese mbi kokë, më lidhën duart pas shpine, më hodhën në dysheme… Dy persona u ulën sipër dhe e ndezën energjinë elektrike”, tha ai.
Sipas Titovskit, përveç goditjes elektrike, stafi i burgut Kamyshin përdori edhe metoda të tjera, duke përfshirë vendosjen e qenve mbi të burgosurit, duke kërkuar që ata të rrëfenin vrasjen e civilëve në Mariupol.
“Na rrahën me duar, këmbë, shkopinj dhe tuba uji plastike. Kur pesha ime ra në 50 kilogramë, ata thanë: “Shtrëngoni muskujt e barkut, tani do t’ju godasim.” Dhe pastaj pyetën: “Si ju pëlqeu kjo goditje, a ishte e mirë?”, tha Titovsky.
Titovsky zakonisht peshon 70 kilogramë. Në Kamyshin, të burgosurve u jepeshin “150 gramë qull tri herë në ditë”. “Për një burrë të rritur, kjo është shumë pak”, tha Titovsky.
Përveç kësaj, tha ai, ata detyroheshin të hanin shpejt, dhe nëse dikush nuk arrinte ta mbaronte vaktin në kohë, porcionet zvogëloheshin për të gjithë në vaktin tjetër.
Të burgosurve nuk u jepeshin çorape apo të brendshme, dhe Titovsky përdori të njëjtën furçë dhëmbësh për gati dy vjet ndërsa ishte në burg. “Na dhanë një copë sapun për 16 persona. Praktikisht nuk kishte letër higjienike, furça dhëmbësh apo pastë dhëmbësh”, tha ai.
Sipas Titovskit, kushtet ndryshonin vetëm gjatë vizitave nga komisionet e inspektimit ose, një herë, nga përfaqësuesit e Kryqit të Kuq – dhe madje edhe atëherë, të burgosurve u jepeshin sende vetëm për shfaqje, dhe në disa raste madje u ndalohej t’i përdornin ato.
Në shtator 2024, Titovsky u transferua përsëri – në Belgorod, ku të burgosurit u habitën nga sjellja e sjellshme e rojeve dhe “çarçafët dhe peshqirët krejtësisht të bardhë” në qeli.
“Në mëngjes na nxorën jashtë dhe një oficer i inteligjencës ruse tha: ‘Djema, po shkoni në shtëpi. Përshëndetini familjet tuaja’”, tha ai.
Por Titovsky i kishte dëgjuar këto fjalë më parë dhe më pas ishte dërguar përsëri në burg, kështu që në fillim nuk e besoi. Kur i hipën në një autobus të rregullt dhe i çuan në kufirin ukrainas, ai filloi të kishte shpresë.
Ishte e premte, 13 shtator. “Kur zbritëm nga autobusi, pamë një tabelë dhe filluam të qeshnim: ora tregonte 13:13”, kujtoi Titovsky.
“Më vonë thashë se nëse dikush më thotë se 13 është një numër i pafat dhe e premtja, data 13, është një ditë e mallkuar, mund t’i pështyj me besim në sy. Ishte takimi më i lumtur dhe dita më e lumtur e jetës sime. Të kthehem në atdheun tim – nuk kam fjalë. Është diçka e veçantë.”
