Në gazetën gjermane Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ), gazetari Michael Martens botoi një analizë me titull “Miq të rremë”, në të cilën trajton marrëdhënien midis autoriteteve në Serbi dhe Rusi, si dhe bashkëpunimin e Fondacionit Konrad-Adenauer (KAS) me Partinë Progresive Serbe (SNS).
Presidenti serb Vuçiç e quan Putinin aleat. Kjo është arsyeja pse Partia Popullore Evropiane vë në pikëpyetje anëtarësimin në partinë e tij. A i lejohet ende Fondacionit Konrad Adenauer të bashkëpunojë me të?
Vështirë se ndonjë kryetar qeverie evropiane kohët e fundit është shprehur kaq qartë për diktatorin rus sa Friedrich Mertz. Deklarata e kancelarit gjerman në fillim të shtatorit, se Vladimir Putin është “ndoshta krimineli më serioz i luftës i kohës sonë”, nuk ishte deklarata e parë e tillë, shkruan Martens në tekstin e autorit për gazetën gjermane.
“Rusia nuk po kërcënon vetëm Ukrainën, Rusia po kërcënon të gjithë paqen, të gjithë rendin politik të kontinentit tonë”, tha Mertz para fillimit të samitit të NATO-s në qershor. Dhe atë që thotë kancelari dhe presidenti i CDU-së, Fondacioni Konrad Adenauer nuk mund ta injorojë vërtet. Është formalisht i pavarur, por si çdo fondacion i afërt me partinë, ai prapë i përket asaj familjeje.
KAS, siç quhet shkurt, u krijua në vitin 1955 nga “Shoqata për Punë Arsimore Kristiane-Demokratike” e themeluar nga disa politikanë të CDU-së. Fondacioni, i kryesuar nga ish-presidenti i Bundestagut Norbert Lammert që nga viti 2018, i është përkushtuar forcimit të demokracisë në kuadrin kristian-demokratik. Ashtu si fondacionet e tjera të partive, ai financohet nga paratë e taksave dhe ka ndërtuar një rrjet zyrash në Gjermani dhe jashtë vendit gjatë dekadave. Ka 18 zyra përfaqësuese në vend, më shumë se 100 jashtë vendit në mbi 80 vende me rreth 1000 punonjës. Ata organizojnë shumë ngjarje dhe seminare çdo vit me dhjetëra mijëra pjesëmarrës. Kështu, KAS paraqet imazhin e Gjermanisë ashtu siç po krijohet jashtë vendit.
Ka qenë veçanërisht i fortë për dekada të tëra në Evropën Juglindore. Puna e 15 zyrave midis Athinës dhe Bratislavës tërheq shumë vëmendje – dhe zakonisht shumë njohje. Kjo vlen veçanërisht për gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor që nuk janë anëtare të BE-së, por duan të bëhen të tilla. Ndryshe nga India ose Kina, ku qëndrimet gjermane mezi vihen re, fjala Gjermani ende ka një kuptim në Ballkan. Reputacioni i ekonomisë më të madhe të BE-së përhapet edhe në zyrat e fondacioneve gjermane. Seminaret dhe botimet e KAS në Tiranë, Sarajevë dhe Beograd monitorohen me kujdes. Programi i bursave, me të cilin fondacioni ka mbështetur mijëra të rinj gjatë dekadave, është veçanërisht popullor dhe i ka dhënë një shtysë të fortë shumë karrierave në rajon. Presidenti i Malit të Zi, Jakov Milatović, ishte një bursist i KAS. Ka shumë shembuj të tjerë.
Megjithatë, në Serbi – më i madhi nga gjashtë vendet e Ballkanit me rreth gjashtë milionë e gjysmë banorë – KAS po humbet disi reputacionin e tij. Atje ai bashkëpunon me SNS-në, “Partinë Progresive Serbe” të presidentit autokrat dhe anti-BE, Aleksandar Vuçiç. Kjo është dilema për fondacionin. Nga njëra anë, që nga viti 2016, SNS ka qenë anëtar i asociuar i Partisë Popullore Evropiane (PPE), një aleancë e partive kristian-demokratike dhe konservatore në BE, dhe kështu një partner i natyrshëm në Serbi. Nga ana tjetër, ky bashkëpunim bie gjithnjë e më shumë në kundërshtim me qëllimin e fondacionit – forcimin e demokracisë. Kjo i irriton ata qytetarë të Serbisë për të cilët sundimi i ligjit, ndarja e pushteteve dhe mediat publike objektive janë të rëndësishme – shkurt, një demokraci funksionale.
Vuçiç shpreson që Putini të vazhdojë të sundojë për shumë vite të tjera. Ai e sheh Serbinë dhe Rusinë si partnerë strategjikë që luftojnë së bashku kundër kërcënimeve.
Vuçiç dhe SNS, përkundrazi, përfitojnë nga ky bashkëpunim. Ata e përdorin sistematikisht atë për të sugjeruar se ende vlerësohen shumë në Perëndim. Në festimin e 25 vjetorit të KAS në Beograd në vitin 2022, kryeministrja e atëhershme Ana Brnabiç vlerësoi fondacionin si “një nga partnerët më të rëndësishëm të qeverisë serbe”. Brnabiç është një teknokrate e aftë, por edhe një vijë e ashpër në sistemin e pushtetit të Vuçiçit. Ajo i quajti studentët që kanë protestuar kundër situatës politike në Serbi për muaj të tërë “terroristë”, ndërsa presidenti i quajti kundërshtarët e tij “llum”. Qeveria u dërgon një mesazh studentëve përmes bashkëpunimit me organizatat nga Perëndimi: nuk keni shanse, Perëndimi është në anën tonë.
Në maj, presidenti i SNS-së dhe ish-kryeministri Miloš Vučević u takua para kamerave me kreun e zyrës së KAS në Beograd, dhe fotografitë u shpërndanë menjëherë në të gjitha mediat pro-qeveritare. Vučević tha se bashkëpunimi me CDU-në mbetet “një nga prioritetet e politikës së jashtme të SNS-së”.
Por përparësia e vërtetë e Vuçiçit dhe njerëzve të tij ka qenë më shumë në Pekin dhe Moskë sesa në Berlin apo Bruksel për vite me radhë. Simboli i kësaj është Aleksandar Vulin, një nga bashkëpunëtorët më besnikë të Vuçiçit. Ai ishte Ministër i Mbrojtjes, Policisë, Koordinator i Shërbimeve Sekrete dhe Zëvendëskryeministër. Në takimin me Putinin në shtator 2024, ai përcolli “përshëndetje personale, të përzemërta dhe vëllazërore të Presidentit Aleksandar Vuçiç” dhe urimin që Putini të udhëheqë Rusinë për shumë vite të tjera. “Serbia dhe Rusia nuk janë vetëm partnerë strategjikë, Serbia dhe Rusia janë miq të sinqertë, dhe kërcënimet ndaj të cilave të dy vendet janë të ekspozuara forcojnë nevojën tonë për të luftuar së bashku – edhe më të organizuar dhe të bashkuar”, tha Vulin si Ministër i Policisë në emër të qeverisë. Ai diskutoi së fundmi bashkëpunimin me ish-kreun e KGB-së, Nikolai Patrushev. “Ne jemi aleatë”, konfirmoi Vulin në mars pas bisedës së Vuçiçit me Putinin.
FAS e pyeti KAS-in se si e shpjegon që Kancelari Mertz e quan Putinin kriminel lufte dhe kërcënimin më të madh për paqen në Evropë, ndërsa fondacioni i partisë së tij në Beograd kultivon afërsi me qeverinë, e cila e sheh Putinin si aleat. Zëdhënësi u përgjigj: “Nga tetori i vitit 2022, bashkëpunimi me partinë në pushtet EVP SNS përqendrohet ekskluzivisht në dialogun politik, në të cilin artikulohen qëndrime të ndryshme dhe kritike.”
Megjithatë, pak mund të shihet nga ato pozicione kritike në Beograd. Kur FAS i pyeti me shkrim njerëzit kryesorë në Serbi se çfarë mendonin për bashkëpunimin midis Fondacionit Adenauer dhe SNS-së, përgjigjet erdhën menjëherë dhe në një numër kaq të madh saqë vetëm një pjesë e vogël mund të përmendet këtu.
Sonja Biserko, presidente e Komitetit të Helsinkit në Beograd dhe një nga aktivistet më të famshme të të drejtave të njeriut për dekada të tëra, e përshkroi bashkëpunimin si pjesë të një fenomeni më të gjerë: “Berlini gjithmonë e ka konsideruar Aleksandar Vuçiçin një ‘partner të qëndrueshëm’, edhe pse politikat e tij antidemokratike dhe antievropiane kanë qenë të dukshme për më shumë se një dekadë.”
Nën Vuçiçin dhe SNS-në, Serbia shënoi pengesa demokratike, ndërsa mbështetja për anëtarësimin në BE ra në një nivel rekord prej 40 përqind. Vuçiç dhe SNS e trajtojnë opozitën, shoqërinë civile dhe median e pavarur “si armiq që duhen shkatërruar – gjë që, për fat të keq, shumë në BE e vënë re vetëm kur Vuçiç fillon të përdorë të njëjtat metoda kundër fondacioneve, politikanëve ose gazetarëve të tyre. Më në fund, është koha e duhur që KAS të ndërpresë bashkëpunimin me SNS-në”, tha Filip Eidus, profesor i politikave të sigurisë.
Studentja e doktoraturës Nevena Mijatović, pjesëmarrëse në takimin e bursave të KAS në fillim të shtatorit, paralajmëroi se KAS rrezikon të humbasë pikërisht të rinjtë në Serbi të cilëve u drejtohet. “Nëse KAS dëshiron të mbetet një aleat i shoqërisë civile serbe në zhvillimin e demokracisë, programet e saj arsimore duhet të adresojnë hapur praktikat autoritare të regjimit të SNS dhe të vlerësojnë aktet e rezistencës civile”, tha ajo. “Përndryshe, fondacioni rrezikon të humbasë besimin e të rinjve ose, më keq akoma, të kanalizojë pa dashje besnikërinë e tyre ndaj një regjimi që shkatërron demokracinë.”
Partia Popullore Evropiane tani e vlerëson situatën në Serbi më kritike se më parë. “Ne jemi të vetëdijshëm për atë që po ndodh, shohim fotografitë, shohim se çfarë po ndodh”, tha të martën Presidenti i PPE-së, Manfred Weber. “PPE-ja nuk i mbyll sytë ndaj asaj që po ndodh në Serbi dhe për këtë arsye, si president, do të nis procedurat kundër Vuçiçit dhe anëtarësimit të partisë së tij në familjen tonë. Kjo do të ndodhë në ditët në vijim.”
Shumë qytetarë të Serbisë, të cilët kujdesen për të ardhmen demokratike dhe anëtarësimin e mundshëm në BE, shpresojnë që KAS do ta ndjekë këtë shembull dhe do t’i japë fund partneritetit me SNS-në.
