“Pothuajse çdo gjë që thotë Putini sot ka të bëjë me Ukrainën”, tha John Erath, drejtor i politikave në Qendrën për Kontrollin dhe Mospërhapjen e Armëve.
Ai shton se kjo është një përpjekje për të treguar gatishmëri për të bashkëpunuar me Perëndimin për një çështje të rëndësishme, pa kompromentuar qëndrimin ndaj Ukrainës.
Pavel Podvig, drejtor i Projektit të Forcave Bërthamore Ruse, e përshkroi ofertën e Putinit si më shumë një “iniciativë për të vendosur atmosferën e përgjithshme” sesa një propozim specifik me qëllime të fshehura.
Marrëveshja e re START, e cila skadon në shkurt të vitit 2026, u konsiderua praktikisht e braktisur pasi Rusia u tërhoq prej saj në vitin 2023.
Megjithatë, gjatë një takimi të Këshillit të Sigurimit, Putin njoftoi se Rusia është e gatshme t’i përmbahet kushteve të marrëveshjes për një vit tjetër.
“Pas kësaj, bazuar në analizën e situatës, ne do të marrim një vendim nëse do t’i mbajmë këto kufizime vullnetare, të vetëimponuara”, vazhdoi Putin.
Ai nuk dha asnjë shenjë se donte të diskutonte një marrëveshje të re për të zëvendësuar START-in e Ri. Gjatë tre viteve të fundit, Putini ka përmendur vazhdimisht në mënyrë kërcënuese mundësinë e një sulmi bërthamor ndaj vendeve perëndimore, zakonisht duke e paraqitur atë si një masë të mundshme mbrojtëse.
Zëdhënësi i Kremlinit, Dmitry Peskov, sqaroi më vonë se Putini nuk e kishte diskutuar paraprakisht këtë veprim me Trumpin.
“Jemi vërtet në prag të një situate ku mund të mbetemi pa një dokument të vetëm dypalësh që rregullon stabilitetin dhe sigurinë strategjike, gjë që, natyrisht, përfaqëson një rrezik të madh për situatën globale”, tha Peskov.
Ekspertët e mospërhapjes e mirëpritën njoftimin.Nëse ky gjest bëhet pika fillestare për negociatat mbi një marrëveshje afatgjatë për kontrollin e armëve, Putin dhe Trump “mund të ndihmojnë në zvogëlimin e kërcënimit më të menjëhershëm ekzistencial të sigurisë me të cilin përballet bota”, tha në një deklaratë Darryl Kimball, drejtor ekzekutiv i Shoqatës së Kontrollit të Armëve.
“Ne e inkurajojmë Presidentin Trump që ta pranojë propozimin e Putinit”, shtoi Kimball.
Zëdhënësja e Shtëpisë së Bardhë, Caroline Levitt, tha të hënën se propozimi “tingëllon mjaft mirë”, por nuk pranoi të komentojë më tej mbi qëndrimin e Trump.
Çfarë është marrëveshja e re START?
Marrëveshja e re START (Traktati për Reduktimin e Armëve Strategjike) u nënshkrua nga presidentët Dmitry Medvedev dhe Barack Obama në Pragë në vitin 2010.
Është një marrëveshje gjithëpërfshirëse mbi reduktimin e armëve bërthamore, e cila është vlerësuar si një hap i rëndësishëm drejt reduktimit të arsenaleve bërthamore dhe kërcënimit të luftës bërthamore.
START i ri zëvendësoi Traktatin e Armëve Strategjike Ofensive (SORT) të vitit 2002, i cili në vetvete ishte një vazhdim i traktateve të parë dhe të dytë START të nënshkruara në vitet 1990.
Pasi Shtetet e Bashkuara u tërhoqën nga Traktati i Forcave Bërthamore me Rreze të Mesme (INF) gjatë mandatit të parë të Trump në detyrë në vitin 2019, New START mbeti i vetmi traktat në fuqi që kufizon vendosjen e armëve bërthamore amerikane dhe ruse.
SHBA-të dhe Rusia mbajnë shumicën dërrmuese të rezervave botërore të armëve bërthamore, dhe pas rënies së Bashkimit Sovjetik pati një marrëveshje të gjerë ndërkombëtare se zgjerimi i tyre i mëtejshëm duhej të kufizohej.
Sipas kushteve të New START, numri i kokave bërthamore të vendosura është i kufizuar në 1,550, ndërsa numri i sistemeve të shpërndarjes, siç janë raketat balistike dhe bombarduesit e armatosur bërthamorë, është i kufizuar në 800.
Edhe pse marrëveshja nuk kufizon rezervat e raketave balistike ndërkontinentale (ICBM) të pazbatuara dhe raketave balistike të lëshuara nga nëndetëset, ajo lejon monitorimin e ndërsjellë të rezervave midis dy palëve.
Në vitin 2023, Putin pezulloi pjesëmarrjen e Rusisë në marrëveshje, por nuk u tërhoq zyrtarisht prej saj – një nuancë e rëndësishme që i lejon Kremlinit ta mbajë çështjen e kontrollit të armëve si një pikë të rëndësishme në negociatat me Perëndimin.
Në atë kohë, Putin përmendi mbështetjen ushtarake të Perëndimit për Ukrainën, duke përfshirë ndihmën në sulmet ndaj bazave ruse ku ndodhen bombardues me armë bërthamore.
A do ta pranojë Trump ofertën e Putinit?
Edhe pse ende nuk është e qartë se si do të reagojë Trump, deklaratat e tij të kaluara sugjerojnë se ai ka një qëndrim pozitiv ndaj përpjekjeve për reduktimin e armëve bërthamore dhe ka të ngjarë ta pranojë ofertën e Putinit.
Në korrik, ai tha se donte të mbante kufizimet e New START.
“Nuk është një marrëveshje që ju doni të skadojë”, tha Trump, duke shtuar, “Kur hiqni kufizimet mbi armët bërthamore, ky është një problem i madh”.
Një pjesë e motivimit të Trump qëndron në dëshirën e tij për ta paraqitur veten si një paqebërës, tha Pavel Podvig. Ai sugjeroi që zgjatja e marrëveshjes New START nuk përbën një rrezik real as për Trumpin dhe as për Putinin, dhe se kjo mund të kontribuojë vetëm në imazhin e të dy udhëheqësve.
“Kjo është diçka që pritej pak a shumë, është gjëja më e lehtë për t’u arritur”, tha Podvig. “Nuk i kushton shumë Rusisë – në fakt, mund të jetë më e vështirë për SHBA-në. Nuk është se ka ndonjë program në Rusi që mezi pret të fillojë ndërtimin e rezervave të armëve bërthamore.”
Në të njëjtën kohë, bisedimet afatgjata me Rusinë për kontrollin e armëve bërthamore mund ta vendosin Shtëpinë e Bardhë në një pozicion të vështirë.
“Skifterët” në Uashington, të shqetësuar për zgjerimin gradual të arsenalit bërthamor të Kinës, besojnë se SHBA-të së shpejti mund të detyrohen të vendosin më shumë armë bërthamore.
Në mungesë të marrëveshjeve afatgjata për kontrollin e armëve, të tre vendet – SHBA-ja, Rusia dhe Kina – mund të vazhdojnë të rrisin rezervat e tyre.
Zgjatja e marrëveshjes së re START është pra vetëm një zgjidhje e përkohshme, tha John Erath i Qendrës për Kontrollin e Armëve dhe Mospërhapjen.
“SHBA-të duhet të njoftojnë veten se do të vazhdojnë të respektojnë kufizimet e New START, pavarësisht nga ajo që thotë Rusia”, shtoi ai, duke sugjeruar se “nuk duhet të ketë të bëjë fare me asnjë deklaratë që vjen nga Rusia”.
