SHUMICA e njerëzve në Shqipëri e njohin ndërtesën në rrugën Ismail Qemali nga jashtë. E ashtuquajtura Vila 31 ishte më parë rezidenca e diktatorit Enver Hoxha. Ajo u hap si rezidencë artistësh në fillim të vitit 2025, pas një planifikimi të gjatë dhe dekadash mbylljeje të plotë.
Hapja rastësisht u bë në prag të 11 prillit, përvjetorit të vdekjes së diktatorit paranojak. Por nuk është rastësi që popullsia ende nuk ka qasje të lirë në ish-rezidencën e Hoxhës. Vizitat janë të mundshme vetëm në raste të jashtëzakonshme.
Vila 31 nuk ka sekrete të fshehura, por pamundësia e aksesit tregon simbolikisht marrëdhënien e Shqipërisë me atë kapitull të së kaluarës së saj. Elita sunduese nuk është e interesuar të merret në mënyrë gjithëpërfshirëse me të kaluarën dhe shumica e qytetarëve kanë shqetësime të tjera, kryesisht ekonomike.
Një milion bunkerë
Gjatë mbretërimit të tij, ky diktator e shndërroi vendin në një nga zonat më të izoluara në botë. Jashtë Shqipërisë, emri i tij është bërë sinonim i një lloji të veçantë diktature, e cila e rrethoi veten me bunkerë.
Në vend që të ndërtonte ndërtesa banimi, Hoxha ndërtoi bunkerë në të gjithë vendin. Një milion bunkerë të bërë prej betoni të armuar në një vend me pak më shumë se tre milionë banorë, këto ishin dëshmi të çmendurisë diktatoriale të një njeriu që e përsosi terrorin. Hoxha ndërtoi komunizmin, i cili në atë formë nuk ekzistonte më askund, dhe qëndroi në pushtet më gjatë se të gjithë diktatorët komunistë. Ai e ndërtoi kultin e personalitetit të tij jo vetëm mbi ideologjinë dhe sundimin e tij diktatorial, por edhe mbi aftësinë e tij për të ndërprerë lidhjet me të gjithë aleatët, shkruan Deutsche Welle .
Lamtumirë “vëllezërve të mëdhenj”
Ai i ndërpreu lidhjet me Jugosllavinë fqinje të Titos, me Bashkimin Sovjetik dhe së fundmi me Kinën, duke i akuzuar këto vende se kishin hequr dorë nga e vetmja mësim i vërtetë – stalinizmi. Kështu i çoi shqiptarët në izolim dhe varfëri të thellë. Ai besonte se socializmi i tij do të funksiononte pa botën e jashtme. Analistët besojnë se mania e tij e ndjekjes u rrit ndërsa diabeti i tij përparonte.
Hoxha themeloi Partinë Komuniste të Shqipërisë në nëntor 1941 me ndihmën e komunistëve jugosllavë. Dy vjet më vonë, ai u bë kreu i saj dhe qëndroi në atë pozicion deri në vdekjen e tij. Duket se prishja me Jugosllavinë ishte e parashikueshme sepse Hoxha besonte se shteti kombëtar shqiptar duhet të përfshinte edhe Kosovën, dhe Tito kishte një vizion për një federatë ballkanike me Bullgarinë dhe Shqipërinë që do të udhëhiqej nga Jugosllavia dhe ai personalisht.
Më vonë, Hoxha guxoi të shkëpuste lidhjet me “vëllain e madh”, Bashkimin Sovjetik.
Nikita Hrushovi filloi destalinizimin në vitin 1956, Hoxha e kundërshtoi atë. Në botën e Hoxhës, Stalini mbeti masa e të gjitha gjërave deri në fund. Sot, historianët debatojnë nëse kjo ishte thjesht një pretekst për t’i dhënë fund pranisë sovjetike në vend.
“Vëllai i madh” i ardhshëm i Shqipërisë ishte Kina. Aleanca me Shqipërinë e vogël vlente pesë miliardë dollarë për kinezët. Pas vdekjes së Maos, Hoxha i ndërpreu marrëdhëniet me Kinën në vitin 1978. Ai tha se nuk mund t’i mbështeste politikat e reja të Kinës. Por kjo prishje e aleancës e gjunjëzoi Shqipërinë ekonomikisht.
Një mysafir i pazakontë nga Gjermania
Në emër të konsolidimit të pushtetit, Enver Hoxha kërkoi mbështetje në vende që nuk përputheshin me kuptimet e tij ideologjike. Në gusht të vitit 1984, ai priti në Tiranë kryeministrin bavarez Franz Josef Strauß, të cilin më parë e kishte etiketuar publikisht si hakmarrës. Strauss, duhet pranuar, njihej si një antikomunist i flaktë, por kjo nuk e pengoi atë të lidhte marrëveshje milionëshe me diktatorët komunistë. Megjithatë, për rrethanat shqiptare, ajo vizitë ishte shumë e pazakontë. Edhe sot e kësaj dite, nuk është sqaruar plotësisht se çfarë diskutuan të dy atëherë. Vizita u zhvillua në fshehtësi të plotë.
Të painformuarit shpesh pyesin pse shqiptarët kryesisht e ndoqën regjimin pa rezistencë. Deri në rënien e sistemit në vitin 1990, nuk kishte lëvizje disidente si në vendet e tjera komuniste. Hoxha nuk i toleroi fenomene të tilla as në fillimet e tij. Arsyeja duhet kërkuar në bazën fisnore të shoqërisë rurale, në të cilën nuk kishte anonimitet as në qytete. Nga ana tjetër, represioni ishte brutal, i krahasueshëm vetëm me kohërat më të këqija sovjetike nën Stalinin.
Dënim me vdekje për posedimin e një Bible
Elita civile e paraluftës u shkatërrua pothuajse plotësisht nga Hoxha. Ai donte që Shqipëria të bëhej vendi i parë ateist në botë. Besimtarët u ekspozuan ndaj persekutimeve të mëdha. Kjo vlente veçanërisht për katolikët në veri të Shqipërisë. Edhe posedimi i një Bible mund të dënohej me vdekje. Mijëra njerëz u zhdukën pa gjurmë, fati i tyre është ende i panjohur. Pothuajse deri në vdekjen e tij, Enver Hoxha personalisht dhe me vazhdimësi udhëhoqi spastrimet në të cilat shumë njerëz, më shpesh politikanë që ranë në baltë ose intelektualë, u dënuan me vdekje ose me internim.
Nga ana tjetër, ekzistonte një kult personaliteti për Hoxhën që ishte i krahasueshëm vetëm me atë të Stalinit ose Maos. Kjo reflektohej në sloganet e kudondodhura në banderola dhe postera: “Rroftë Enver Hoxha” ose “Partia Popullore-Hoxha”. Këto slogane ishin gdhendur edhe në kodra në mënyrë që të ishin të dukshme nga një distancë e madhe.
Një student i keq nga një shtëpi e mirë
Enver Hoxha lindi më 16 tetor 1908 në Gjirokastër, në jug të Shqipërisë. Pasi mbaroi shkollën e mesme franceze në Korçë, Mbreti Zog I i dha një bursë për të studiuar në Montpellier dhe Paris, ku ai ra në kontakt me idetë komuniste. Shokët e tij studentë pohojnë se ai nuk u diplomua në kolegj. Nga viti 1934 deri në vitin 1936 ai studioi drejtësi në Bruksel dhe punoi si sekretar në konsullatën shqiptare.
Pasi u kthye në Shqipëri, ai punoi si mësues frëngjishteje në ish-shkollën e tij në Korçë, më vonë hapi një dyqan duhani në Tiranë. Pas pushtimit italian të Shqipërisë në vitin 1939, Hoxha kaloi në ilegalitet me njerëz me të njëjtat ide, luftoi në aleancë me partizanët e Titos kundër pushtuesve italianë dhe gjermanë. Dy vjet më vonë, ai bashkëthemeloi Partinë Komuniste të Shqipërisë. Gruaja e tij ishte Nexhmije Hoxha, me të cilën pati dy djem dhe një vajzë. Ai vdiq më 11 prill 1985 në Tiranë, në atë kohë ishte 76 vjeç.
Çfarë ndodhi pas vdekjes së Hoxhës?
Shumë shqiptarë shpresonin se vendi do të hapej pas vdekjes së Enver Hoxhës. Në Bashkimin Sovjetik, Gorbaçovi ishte në pushtet dhe nisi perestrojkën. Hoxha u varros me nderimet më të larta. Shumë burra dhe gra shqiptare vajtuan dhe qanë publikisht. Sot është e vështirë të thuhet nëse këto ishin ndjenja të sinqerta.
Në fillim, asgjë nuk ndryshoi pas vdekjes së Hoxhës. Pasuan pesë vjet të tjera izolimi. Pasardhësi i Hoxhës, Ramiz Alia, vazhdoi të kultivonte kultin e personalitetit të diktatorit të ndjerë – u ngritën monumente të shumta kushtuar Enver Hoxhës. Më i madhi prej tyre u ngrit në qendër të Tiranës. Mijëra njerëz të zemëruar e rrëzuan atë më 20 shkurt 1991.
Sot, duket sikur të gjitha këto skena i përkasin të kaluarës së largët. Qindra mijëra shqiptarë u larguan nga vendi në vitet 1990. Prandaj, brezi i ri nuk ka ndonjë lidhje të veçantë me këtë temë. Dhe kur elita politike e sotme flet për “histori të vështirë dhe të dhimbshme”, më shpesh bëhet fjalë për preferencën për të mos e prekur atë.
