Edhe pse incidentet ndodhën zyrtarisht pas një goditjeje me thikë, një sërë rrethanash tregojnë se pas shpërthimit të urrejtjes nuk qëndron vetëm një reagim spontan i qytetarëve, por një fushatë shumë më e gjerë, e organizuar dhe e motivuar politikisht, e cila mund të interpretohet si një mesazh drejtuar Ankarasë, i dërguar nga Beogradi dhe potencialisht nga Rusia.
E gjitha filloi më 25 tetor, kur një burrë u plagos me thikë në vendbanimin Zabjelo në Podgoricë. Shpejt u njoftua se të dyshuarit ishin shtetas të Turqisë dhe Azerbajxhanit. Edhe pse motivi i sulmit nuk u përcaktua kurrë qartë, lajmi ishte i mjaftueshëm për të ndezur fuçinë e barutit. Rrugët u mbushën shpejt me grupe të rinjsh që bërtisnin “Vriteni turkun”, duke i vënë flakën restoranteve në pronësi të turqve dhe duke shkatërruar makina me targa turke.
Veçanërisht shqetësuese është se dhuna dukej se ishte e orkestruar dhe jo spontane. Videot që qarkullonin në mediat sociale tregonin grupe të organizuara me slogane të përgatitura, ndërsa në të njëjtën kohë, në disa media filluan të përhapeshin histori rreth “kërcënimit turk” dhe “bandave të huaja”.
Policia malazeze, në vend që t’i mbronte me vendosmëri të sulmuarit, arrestoi deri në 45 qytetarë turq, ndërsa kryeministri Milojko Spajić fillimisht njoftoi mundësinë e anulimit të regjimit pa viza me Turqinë, një masë që shumë e shohin si një lëshim simbolik ndaj qarqeve më ekstreme të shoqërisë, dhe më pas ky njoftim u bë realitet, pra Mali i Zi anuloi regjimin pa viza me Turqinë.
Presidenti Jakov Milatoviç bëri thirrje për qetësi dhe paralajmëroi se “nuk duhet të ketë faj kolektiv”, por dëmi ishte bërë tashmë. Mesazhi se turqit mund të demonizohen dhe shteti nuk do të reagojë në mënyrë efektive, u dërgua qartë.
“Operacioni Bigotry”: Si u bë urrejtja një mjet politik
Shumë veta besojnë se incidenti në Podgoricë nuk është një rast i izoluar, por pjesë e një fushate më të gjerë në të cilën intoleranca etnike përdoret për qëllime politike. Në një shoqëri ku jetojnë rreth 13,000 turq, disa media pro-ruse dhe pro-serbe në Mal të Zi kanë përhapur sistematikisht narrativa rreth “kolonizimit turk” dhe “ndikimit të ri osman” në muajt e fundit.
Narrativa të tilla, siç pretendohen nga burime pranë komunitetit malazez të sigurisë dhe të përmendura nga portali malazez CdM, vijnë nga të njëjtat qendra që kanë mbajtur lidhje me Beogradin dhe strukturat e tij të inteligjencës për vite me radhë. Dhe ndërsa autoritetet në Beograd zyrtarisht heshtën, fakti është se incidentet në Mal të Zi pasuan menjëherë pasi marrëdhëniet midis Presidentit serb Aleksandar Vuçiç dhe udhëheqësit turk Rexhep Tajip Erdogan u ftohën papritur.
Për vite me radhë, Vuçiç dhe Erdogan ndërtuan një marrëdhënie të bazuar në projekte ekonomike dhe infrastrukturore, me vlerë miliarda euro. Kompanitë turke morën pjesë në rindërtimin e rrugëve, investime në energji dhe turizëm, dhe Beogradi e quajti Ankaranë “një faktor kyç stabiliteti”.
Megjithatë, ndryshimet filluan këtë vjeshtë, kur Turqia nënshkroi një marrëveshje të re për bashkëpunim ushtarak me Kosovën, duke përfshirë shitjen dhe dhurimin e dronëve luftarakë. Vuçiç më pas akuzoi Ankaranë për “destabilizim të rajonit” dhe “shkelje të ligjit ndërkombëtar”. Ishte një kthesë e hapur, nga retorika e miqësisë në armiqësi të hapur.
Që atëherë, teoritë rreth “depërtimit turk” dhe “rrezikut të islamizimit të Ballkanit” filluan të shfaqen në një sërë mediash që mbështesin regjimin e Vuçiçit. Këto mesazhe shpejt gjetën jehonën e tyre në Mal të Zi, ku strukturat pro-serbe në qeveri dhe shoqëri tradicionalisht reagojnë ndaj impulseve politike nga Beogradi.
Mesazhi i Vuçiqit për Ankaranë përmes Podgoricës
Duke i ditur këto fakte, e gjithë kjo mund të lexohet si një formë e sofistikuar e mesazhit gjeopolitik, hakmarrje ndaj Ankarasë për armatosjen e Kosovës. Sipas kësaj logjike, Vuçiç po e përdor Malin e Zi si terren të demonstruar fuqie, duke i dërguar një sinjal Erdoganit se Serbia ka instrumente destabilizimi në fqinjësinë e saj të afërt.
Për më tepër, Mali i Zi është një terren ideal stërvitjeje për operacione të tilla. Shoqëria është thellësisht e ndarë, qeveria e Milojko Spajić është politikisht e brishtë dhe e varur nga partitë që janë hapur pro-serbe, dhe strukturat e sigurisë janë ende nën ndikimin e fortë të kuadrove pranë Beogradit.
Kjo është arsyeja pse është e kuptueshme që publiku dëgjon gjithnjë e më shumë tezën se incidentet në Podgoricë janë një “operacion BIA” i planifikuar me kujdes, i projektuar për të krijuar frikë politike, për të disiplinuar kryeministrin Spajić dhe për ta paralajmëruar atë për atë që mund të ndodhë nëse përpiqet të përjashtojë partnerët e Vučić nga qeveria.
Është pikërisht kjo dobësi e qeverisë malazeze që e bën atë të ndjeshme ndaj manipulimeve nga jashtë. Rastësisht, koalicioni qeverisës në Mal të Zi përbëhet nga parti me interesa shumë të ndryshme, përfshirë ato nën ndikimin e drejtpërdrejtë të Beogradit.
Dhe ndërsa kryeministri Spajić këmbëngul në rrugën evropiane, partnerët e tij të koalicionit nga partitë pro-serbe shpesh sabotojnë lëvizjet pro-perëndimore të qeverisë, duke ruajtur njëkohësisht lidhjet me strukturat serbe dhe ruse, gjë që vlen veçanërisht për Andrija Mandić, Kryetarin e Parlamentit të Malit të Zi. Në një konstelacion të tillë, çdo krizë, si ajo në Zabjelo, mund të përdoret si mjet për shantazh dhe presion.
Vuçiq mes Tel Avivit dhe Beogradit
Se Beogradi po largohet gjithnjë e më shumë nga Ankaraja dhe po i afrohet Izraelit dhe aleatëve të tij autoritarë, u bë e qartë edhe më herët. Ndërsa akuzonte Turqinë për “destabilizim të Ballkanit”, Serbia ishte në të njëjtën kohë ndër vendet e pakta evropiane që vazhduan t’i shisnin armë Izraelit gjatë gjenocidit në Gaza.
Vuçiç ka theksuar vazhdimisht se është krenar për tregtinë me Izraelin, një vend që ai e quan vëllazëror, edhe pse bashkësia ndërkombëtare e ka etiketuar atë vend përgjegjës për vrasjet masive të civilëve.
Në këtë kontekst, sulmi ndaj Turqisë, qoftë verbal apo përmes fushatave të orkestruara të intolerancës, bëhet pjesë e një strategjie më të gjerë të ripozicionimit të Serbisë në rendin e ri global, në anën e aleatëve autoritarë.
Është shqetësuese që gjatë dhunës në Podgoricë u dëgjuan slogane që na kujtojnë momentet më të errëta në historinë evropiane. Britmat “Vriteni turkun” dhe sulmet ndaj pronës së njerëzve vetëm për shkak të origjinës së tyre sjellin në mendje imazhe që tashmë i kanë kushtuar shtrenjtë Ballkanit.
Reagimi i qeverisë ka qenë i ngadaltë dhe jo mjaftueshëm vendimtar. Në vend të dënimit të qartë dhe mbrojtjes së viktimave, shteti ka zgjedhur masa populiste dhe retorikën e “qetësimit të tensioneve”, që në praktikë do të thotë miratim i heshtur i urrejtjes.
Ajo që i frikëson më shumë qytetarët e Malit të Zi tani është pyetja: nëse autorët ia mbathën pa pothuajse asnjë pasojë, a do të kenë edhe më shumë hapësirë nesër?
Nëse incidentet në Podgoricë shihen në një kontekst më të gjerë, duket se mesazhi i tyre shkon përtej kufijve të vetë Malit të Zi. Ai drejtohet drejt Ankarasë, por edhe drejt qendrave të tjera. Kjo tregon se Beogradi ende ka mekanizma për të destabilizuar vendet e rajonit sa herë që e sheh të përshtatshme politikisht.
Në të njëjtën kohë, është edhe një paralajmërim për qeverinë malazeze, se nëse kundërshton interesat e Beogradit, mund të presë fushata mediatike, bllokada institucionale dhe kaos në rrugë.
