Bllokimi mbi naftën ruse dhe sanksionet amerikane e kanë futur Serbinë në konflikt me aleatin e saj tradicional në Moskë.
Dallimet shtesë mbi furnizimet me gaz rus dhe tregtinë e armëve në Serbi kanë rritur tensionet, me presidentin serb Aleksandar Vuçiç që shkëmben fyerje me Kremlinin, shkruan BBC britanike .
Rrënja e problemit, dhe çështja më urgjente, është fati i kompanisë kombëtare serbe të naftës.
Gazprom dhe Gazprom Neft të Rusisë zotërojnë më shumë se gjysmën e aksioneve të Industrisë Serbe të Naftës (NIS), duke e vënë kompaninë në një pozicion të vështirë pasi sanksionet e SHBA-së ndaj NIS hynë në fuqi muajin e kaluar për shkak të lidhjeve të saj me industrinë ruse të energjisë.
Ministrja serbe e Energjisë, Dubravka Đedović Handanović, i tha BBC-së se pronarët rusë të NIS-it i kanë kërkuar SHBA-së një përjashtim, duke treguar se “pala ruse ishte gati të transferonte kontrollin dhe ndikimin mbi kompaninë te një palë e tretë”. Por ajo paralajmëron se koha po mbaron.
Ndikimi i sanksioneve të SHBA-së mbi NIS ka qenë i menjëhershëm. Stacionet e saj të benzinës kanë vendosur tabela që i paralajmërojnë klientët se Visa dhe MasterCard nuk mund të përdoren më për të paguar karburantin, pasi gjigantët amerikanë të kartave të kreditit kanë ndaluar përpunimin e pagesave. E njëjta gjë vlen edhe për pikat e shitjes së aksionarëve rusë të NIS.
Në një pikë karburanti të Gazprom në autostradën midis Novi Sadit dhe Beogradit, Bojani dhe kolegët e tij nuk rrezikuan, duke u furnizuar me benzinë dhe naftë klientëve të tyre. Kjo u dha atyre një mundësi për të kontrolluar nëse shoferët kishin mundësi për të paguar, dhe Bojani tha se rreth një në 10 klientë nuk kishin – “kryesisht të huaj”. Një bankomat ishte instaluar brenda pikës së karburantit për çdo rast.
NIS operon të dy rafineritë e naftës në Serbi, duke siguruar më shumë se katër të pestat e benzinës dhe naftës, dhe pothuajse të gjitha karburantet për avionë dhe karburantet e rënda.
Serbia është pa dalje në det, kështu që mbështetet te Kroacia për furnizimet me naftë përmes tubacionit të saj JANAF. Por që kur sanksionet hynë në fuqi, rrjedha është ndërprerë.
Rafineritë do të mbeten pa naftë bruto për t’u përpunuar para fundit të nëntorit, prandaj ministri i energjisë thotë se koha po mbaron.
Serbia nuk është i vetmi vend ballkanik që përballet me sanksionet e SHBA-së. Bullgaria fqinje ka miratuar një ligj për të marrë në dorëzim rafinerinë e saj të vetme të naftës nga gjigandi rus i naftës Lukoil, përpara se sanksionet të hyjnë në fuqi më 21 nëntor.
Presidenti hungarez Viktor Orban siguroi një përjashtim njëvjeçar nga aleati i tij, Presidenti Donald Trump.
Në fillim të nëntorit, një radhë me cisterna të NIS mund të shihej duke pritur të hynin në depot e karburantit për avionë në aeroportin Nikola Tesla të Beogradit, duke shpërndarë furnizime ndërsa ishin ende në gjendje.
Linja ajrore kombëtare Air Serbia i tha BBC-së se po “përshtat aktivitetet e saj të biznesit” dhe kishte ndërmarrë “hapat e nevojshëm” për të siguruar që të mund t’i mbante aeroplanët e saj në ajër.
Aksionarët rusë nuk kanë nxituar të shesin aksionet e tyre në NIS, megjithëse Beogradi thotë se tani janë gati të veprojnë. Nacionalizimi do të ishte një tjetër mundësi, si në Bullgari, por Serbia ka hezituar të ndjekë shembullin, kryesisht për shkak të miqësisë së saj të gjatë me Rusinë.
Ndryshe nga fqinjët e saj, ajo nuk është pjesë e BE-së, e cila ka ndaluar importet e naftës ruse, megjithëse është kandidate për anëtarësim.
Ky episod padyshim ka tensionuar marrëdhëniet me Moskën. Prapa skenave, ka pakënaqësi të madhe brenda qarqeve qeveritare serbe.
Ministrja e energjisë i zgjodhi fjalët me kujdes, por zhgënjimi i saj ishte i qartë.
“Të ardhurat totale të NIS në grupin Gazprom janë të papërfillshme”, tha Dubravka Đedović Handanović për BBC-në. “Ne e dimë që NIS nuk është thelbësor për sektorin e energjisë ruse dhe se kontribuon ndjeshëm në çdo të ardhur të qeverisë ruse. Megjithatë, për Serbinë është shumë i rëndësishëm.” “Këto sanksione të SHBA-së do të dëmtojnë popullin serb, për shkak të pjesës më të madhe që NIS ka në treg. NIS punëson 13,500 njerëz në Serbi, kështu që punonjësit janë të rëndësishëm për ne, ashtu si edhe stabiliteti në treg.”
Nafta nuk është problemi i vetëm. Serbia mbështetet gjithashtu në gazin rus, i cili furnizohet me një çmim shumë të favorshëm. Por marrëveshja aktuale e furnizimit skadon në fund të vitit – dhe Moska duket se nuk ka nxitim ta rinovojë atë, duke e lënë Presidentin Vuçiç “shumë të zhgënjyer”.
«Është e qartë se nuk arritëm një marrëveshje për gazin sepse ekziston mundësia e shtetëzimit të NIS», thotë Željko Marković, një konsulent serb i energjisë. «Mund ta furnizojmë Serbinë pa gazin rus, por pyetja është me çfarë çmimi? Ne përdorëm gazin rus me një çmim më të ulët se çmimi i tregut. Dhe a jemi gati me kontrata dhe kapacitete?»
Eksporti i armëve dhe municioneve përkeqësoi gjithashtu marrëdhëniet me Rusinë. Kompanitë serbe të mbrojtjes nuk e furnizuan drejtpërdrejt Ukrainën, por u dërguan armë vendeve të treta, të cilat më pas i rieksportuan municionet.
Më herët këtë vit, Moska e bëri të qartë se kjo nuk ishte më e pranueshme – dhe Presidenti Vuçiç vendosi një embargo eksporti.
Por në fund të muajit të kaluar ai ndryshoi mendje, duke thënë se ishte i lumtur që Serbia po eksportonte armë dhe municione në vendet e BE-së, duke shtuar se blerësit mund të “bëjnë çfarë të duan” me dërgesat.
Kjo shkaktoi një shkëmbim të nxehtë debatesh midis zëdhënëses së Ministrisë së Jashtme ruse, Maria Zakharova, dhe Vuçiçit.
Ka shenja lëvizjeje. Nëse përpjekja e SHBA-së për të marrë një përjashtim të sanksioneve ka sukses, sanksionet do të hiqen dhe nafta do të fillojë të rrjedhë përsëri në rafineritë e NIS-it. Por ende nuk ka shenja të një marrëveshjeje për gazin – dhe shkalla e dëmit në marrëdhëniet serbo-ruse mund të jetë e konsiderueshme. Vuçiç shpesh këmbëngul se rruga e Serbisë është drejt Bashkimit Evropian. Nëse asgjë tjetër, ky episod mund ta përforcojë këtë bindje.
