Natalia Solzhenitsyn, e veja e disidentit të njohur rus, është sërish në këtë rrugë. Ajo e ka hedhur poshte perseri idenë se Rusia nën Vladimir Putinin është një diktaturë dhe i ka etiketuar ata që mendojnë kështu si gënjeshtarë ose thjesht injorantë.
Në shtator të vitit 2000, bashkëshorti i saj, Aleksandër Solzhenicini, ish-i burgosuri politik që luajti një rol vendimtar në ekspozimin e Gulagut Sovjetik, i tha televizionit rus se Putini duhet lavdëruar për “kujdesin dhe shëndoshësinë e vendimeve dhe gjykimeve të tij. Ai ka një mendje të shpejtë dhe zgjuarsi të shkathët dhe nuk ka etje për pushtet personal, as emocion për pushtet”.
Tani, pasi Putini e ka shndërruar Rusinë në një shtet mafioz me armë bërthamore, ka shkatërruar Çeçeninë, ka pushtuar Gjeorgjinë dhe Ukrainën, e ka transformuar Bjellorusinë në një shtet vasal, ka punuar shumë për të minuar botën demokratike dhe vazhdon ta kërcënojë atë drejtpërdrejt dhe tërthorazi, dhe ka shtypur disidentët në vend, e veja e Solzhenicinit po riafirmon lëvdatat e burrit të saj për një udhëheqës që “rivendos madhështinë e Rusisë”.
“Krimea është ruse”, deklaroi ajo disa vite më parë. Armiku më i keq i ukrainasve është udhëheqja e tyre “nacionaliste”.
Burri i saj i ndjerë – burri që shumë në Perëndim e festonin si ndërgjegjja e shekullit të njëzetë – kishte të njëjtën pikë të verbër në lidhje me pushtetin despotik perandorak rus. Ai thjesht përdori një gjuhë të ndryshme për ta përshkruar atë.
Sigurisht, Solzhenicini dokumentoi mizoritë komuniste me një guxim të palëkundur. Shumë të tjerë e bënë të njëjtën gjë, rastësisht, por nuk arritën famën që arriti ai – Viktor Kravchenko, Ivan Bahrainy, Anatoly Marchenko dhe Valentin Moroz, për të përmendur disa me emra ukrainas.
Por problemi i Solzhenicinit me sistemin sovjetik nuk kishte të bënte kryesisht me tiraninë. Problemi ishte se njerëzit e gabuar po e drejtonin perandorinë ruse. Ai nuk donte liri për popujt e bllokuar brenda BRSS-së; ai donte një formë tjetër të dominimit rus.
Shikoni çfarë tha ai në të vërtetë. Në vitin 1990, republikat sovjetike po i shpëtonin më në fund kontrollit të Moskës. Solzhenicini botoi “Rindërtimi i Rusisë”. A i mirëpriti ai këto kombe në bashkësinë e popujve të lirë? Aspak. Ai propozoi bashkimin me forcë të Rusisë, Ukrainës, Bjellorusisë dhe Kazakistanit verior në një Rusi të re të Madhe.
Solzhenicini mohoi hapur që ukrainasit dhe bjellorusët ishin popuj të vërtetë. Në veprën “Rindërtimi i Rusisë”, ai e quajti veçantinë ukrainase një “gënjeshtër të shpikur së fundmi” – e gjithë ideja e një populli dhe gjuhe të veçantë ukrainase ishte e sajuar.
«Ne të gjithë erdhëm nga Kievi i çmuar, [Kiev]», shkroi ai, duke vjedhur rastësisht një mijë vjet histori ukrainase dhe duke vendosur një flamur rus sipër tij, ashtu siç bënë carët rusë dhe gjeneralët e lëvizjes antibolshevike «të Bardhë» në vitet 1918-20, dhe siç ka bërë Putini tani.
Ky nuk ishte konfuzion i të moshuarve apo mbikëqyrje historike. Ishte e njëjta ideologji toksike që ka ushqyer agresionin rus për shekuj me radhë – i njëjti mohim i identitetit ukrainas që shpërtheu në luftë në vitet 1918-20 dhe përsëri në vitin 2014. E njëjta gënjeshtër po vret njerëz tani.
Logjika e Solzhenicinit ishte brutalisht e thjeshtë: Rusët jetojnë atje, kështu që Rusia duhet të sundojë atje. Kufijtë, sovraniteti dhe dëshirat e njerëzve që jetonin atje ishin të parëndësishme.
Ky është i njëjti argument rreth të ashtuquajturës “botë ruse” që Putini e ka përdorur për të justifikuar agresionin e tij imperialist, me Solzhenicinin që është bërë, siç e përshkroi një analist perëndimor, një nga “gurutë e tij shpirtërorë”.
Isha ndër të parët që i paralajmërova fansat perëndimorë të Solzhenicinit dhe llojit të tij të “neo-sllavofilizmit”. Në një recension të librit “Solzhenicin në mërgim”, botuar në botimin evropian të Wall Street Journal më 10 janar 1986, shkrova: “Është koha që një vlerësim më i balancuar i tij të zëvendësojë imazhet e shtrembëruara të krijuara nga admiruesit dhe denigruesit e tij.”
Vura re se disa nga idetë rreth “rusizmit” që ai po promovonte në mërgim “po përjetonin jehonë në sulmet sovjetike ndaj Perëndimit” dhe se, ndërsa si shkrimtar “ai mban qëndrimin e tij… profeti Solzhenicini është jashtë kufijve të tij”.
Këto nuk ishin fyerje; ishin diagnoza.
Vitet e tij të mëvonshme na dhanë të drejtë. Solzhenicini u bë një mbështetës i Putinit. Ai e sulmoi Revolucionin Portokalli të Ukrainës si një komplot të NATO-s dhe këmbënguli se Krimea dhe Ukraina Juglindore “nuk ishin kurrë pjesë e Ukrainës historike”, por u “integruan me forcë” në shtetin modern ukrainas.
Komentet e fundit të Natalia Solzhenitsyn shërbejnë si një kujtesë në kohën e duhur: kundërshtimi i një forme të tiranisë nuk e bën dikë një kampion të lirisë. Burri i saj tregoi se është e mundur të jesh njëkohësisht viktimë e shtypjes dhe avokat i shtypjes së të tjerëve.
Kjo është arsyeja pse ukrainasit dhe shumë jo-rusë të tjerë janë të kujdesshëm ndaj anti-Putinistëve rusë të cilët hezitojnë të denoncojnë imperializmin rus dhe të drejtën e shpallur të Rusisë për “madhështi”. Siç thotë shprehja, “Gërvisht një liberal rus dhe do të gjesh një imperialist” – dhe, më shpesh sesa jo, kjo vërtetohet.
Dy nga djemtë e Solzhenicinit, Ignat dhe Yermolai, nuk jetojnë në Rusi. I treti, Stepan Solzhenicini, sipas një botimi amerikan në vitin 2020, “tani drejton një kompani të madhe qymyri në Rusi që i përket Andrey Melnichenko, oligarkut miliarder, por minierat e të cilit u zhvilluan për herë të parë nga të burgosurit e GULAG-ut të epokës së Stalinit”.
Bohdan Nahaylo, kryeredaktor i Kyiv Post që nga dhjetori i vitit 2021, është një gazetar, autor dhe vëzhgues veteran britaniko-ukrainas i vendosur midis Kievit dhe Barcelonës
