Lufta në Ukrainë vazhdon, pa asnjë fund në horizont, por ajo tashmë ka një përfitues, nëse jo një fitues: Kinën. Pozicioni i saj global po forcohet dhe rëndësia e aleancës Moskë-Pekin po rritet. Çfarë do të thotë “kthimi drejt Lindjes” i diskutuar shpesh i Rusisë? A është një “martesë për interes” apo një zgjedhje strategjike afatgjatë për Rusinë? A do të bëhet Rusia një vend aziatik, një vasal i Kinës? Ne e diskutojmë këtë me Alexander Pantsov , një sinolog dhe profesor në Universitetin Capitol në Ohio, dhe Alexey Chigadayev, një sinolog dhe autor i kanalit Telegram “Chinese Policeman”.
Sergei Medvedev : Si ndodhi që dy perandori gjigante kontinentale aziatiko-euraziatike bashkëjetuan për kaq gjatë, por komunikuan pak me njëra-tjetrën? Sa të gjera kanë qenë lidhjet ruso-kineze gjatë shekujve të fundit?
Alexander Pantsov : Nuk do të thoja se kishte pak komunikim. Fakti është se Rusia nuk është një vend evropian; ajo ka qenë gjithmonë një vend aziatik, lindor, që nga fillimi i qytetërimit rus në gjysmën e dytë të mijëvjeçarit të dytë. Që nga kohërat e lashta, karakteristika kryesore ka qenë mungesa e pronësisë private të tokës, mjetit kryesor të prodhimit. Jeta e fshatarësisë ruse është rrotulluar gjithmonë rreth komunitetit. Komuniteti karakterizohet nga pronësia kolektive e tokës, dhe shumica e tokës komunale shpërndahej midis fshatarëve për përdorim, në mënyra të ndryshme në kohë të ndryshme, për periudha të ndryshme, nga shtatë deri në 12 vjet. Ky është i njëjti mënyrë aziatike prodhimi . Në Kinë, shumica e tokës u përkiste klaneve, gjë që është në thelb e njëjta gjë. Organizata të ngjashme socio-ekonomike mund të gjenden në rajone të ndryshme të Evropës, por ato bashkëjetuan me pronësi të gjerë private të tokës, dhe për një periudhë relativisht të shkurtër.
Në Rusi, komuna mbijetoi deri në reformën e Stolypinit të viteve 1906-1911. Në prag të reformës, gjysma e tokës në Rusinë Evropiane ishte në pronësi të komunës. Sigurisht, kjo ndodhi shumë kohë më parë, por pati një ndikim të thellë në mentalitetin e popullit rus. Në psikologjinë e tyre sociale, rusët janë shumë afër kinezëve. Si rezultat i ekzistencës së gjatë të komunës në Rusi dhe pronësisë së tokës bazuar në klan në Kinë, koncepti i kolektivit dominon vetëdijen publike si të rusëve ashtu edhe të kinezëve. Kolektivi dominon individin, shteti dominon shoqërinë. Përkufizimi i pushtetit ekzekutiv mbi pushtetin legjislativ. Në dallim nga psikologjia sociale e Evropës Perëndimore, e cila përqendrohet në përkufizimin e “Unë”, shoqëria dominon shtetin. Kjo shpjegon keqkuptimin dhe refuzimin e liberalizmit dhe demokracisë si nga rusët ashtu edhe nga kinezët. Kjo shpjegon qëndrimin asketik ndaj kulturës, vetëmohimin dhe një tendencë drejt cinizmit nihilist. Përvetësimi i krishterimit nga rusët kontribuoi në integrimin e popullit rus në orbitën e kulturës evropiane. Por filozofi i shquar rus, Nikolai Berdjaev, dikur vuri në dukje se kjo çoi në konfliktin midis dy elementëve, atij lindor dhe perëndimor, në shpirtin rus. Gjatë Hordhisë së Artë dhe zgjedhës mongole, e cila çoi në ndarjen e Rusisë nga Perëndimi, Kisha Greke në Rusi pushoi së shihej si vërtet ortodokse. E vetmja mbretëri ortodokse në botë filloi të perceptohej vetëm si Ortodoksia Ruse. Kjo kontribuoi në forcimin e mesianizmit në vetëdijen publike ruse, e cila gjithashtu lidh kulturën ruse me atë kineze.
Sergei Medvedev : A besoni se Rusia është një vend aziatik në mentalitetin e saj, llojin e shtetësisë dhe llojin e qeverisjes së saj? A do të thotë kjo se kthesa aktuale nuk është aspak një kthesë 180 gradë qytetëruese, por më tepër një kthim në traditën ruse?
Alexander Pantsov : Pikërisht këtë dua të theksoj. Sigurisht, mund të më kujtohet se, duke filluar me Pjetrin e Madh, në fillim të shekullit të 18-të, Rusia filloi të kthehej përsëri drejt Perëndimit. Pse “përsëri”? Sepse u kthye drejt Perëndimit kur adoptoi Krishterimin nga Perandoria Romake Lindore. Pastaj u largua përsëri dhe më pas supozohet se u kthye përsëri drejt Perëndimit. Por kjo vetëm sa e thelloi përçarjen shoqërore në shoqërinë ruse. Vetëm klasa e sipërme aristokratike u bë perëndimore, duke u bërë përfundimisht një shtresë e dallueshme sociokulturore, plotësisht e huaj për masat.
Revolucioni Bolshevik i vitit 1917 dhe lufta civile e përmbysën këtë sistem, duke çuar në orientalizimin total të shoqërisë ruse. Pas rënies së idesë së revolucionit botëror, bolshevikët rikrijuan në Rusi një sistem pushteti që kishte ekzistuar në autokracitë e Lindjes së Lashtë. Dy qytetërime ekzistonin në shoqërinë ruse në shekujt 18 dhe 19. Njëri ishte qytetërimi i klasës së lartë, ndërsa tjetri mbeti një qytetërim i stilit aziatik, që rrotullohej rreth komunës. Fshatari rus nuk e kuptonte zotërinë. Në Tatjanën e Pushkinit, “ruse në zemër”, “shprehej me vështirësi në gjuhën e saj amtare”.
Sergei Medvedev : A po e fshin kthesa aktuale gjeopolitike koren e kulturës evropiane dhe a po kthehet Rusia në thelbin e saj të thellë, arketipik aziatik?
Alexander Pantsov : Nuk do ta thoja këtë, sepse shoqëria moderne ruse është pasardhëse e asaj sovjetike. Bolshevikët kryen një ristrukturim kaq të thellë shoqëror pas revolucionit, luftës civile dhe kolektivizimit, saqë e gjithë klasa aristokratike pro-perëndimore u shkatërrua. Administrata e Putinit është trashëgimtare e shoqërisë sovjetike. Përpjekjet e Gorbaçovit dhe Jelcinit për ta kthyer përsëri Rusinë drejt Perëndimit çuan në rritjen e pakënaqësisë popullore. Putin luajti me mjeshtëri me këtë pakënaqësi, duke e kontrastuar Rusinë kolektiviste me Perëndimin individualist.
Sergei Medvedev : Si e ka parë Kina Rusinë gjatë gjithë këtyre shekujve?
Alexander Pantsov : Varet nga periudha historike. Rusia doli si një fuqi imperialiste, duke shfrytëzuar pa mëshirë Kinën, si fuqi të tjera të tilla, në fund të shekullit të 19-të dhe fillim të shekullit të 20-të. Kinezët nuk i shihnin rusët më mirë se britanikët, por i shihnin amerikanët më mirë sesa japonezët. Kina vuajti nën shtypjen japoneze, gjë që shkaktoi pakënaqësi dhe tronditje kulturore tek kinezët, sepse qytetërimi japonez ishte parë gjithmonë si i varur nga Kina, dytësor. Japonezët morën filozofinë, gjuhën e shkruar dhe hieroglifet nga Kina.
Sergei Medvedev : Trashëgimia koloniale ndihet nëse ka pakënaqësi ndaj asaj që në Kinë quhet “shekulli i turpit “. Konkretisht, në lidhje me marrëdhënien me Perandorinë Ruse, si traktatet e Pekinit ashtu edhe ato të Aigunit . A është kjo ende një çështje e ndjeshme për Kinën?
Alexander Pantsov : Sigurisht. Shkollat kineze mësojnë lëndë që lidhen me studimin e trashëgimisë koloniale. Në Pekin, ndodhen rrënojat e pallatit perandorak, të shkatërruar nga britanikët dhe francezët gjatë Luftës së Dytë të Opiumit . Kinezët nuk e rindërtuan kurrë atë. Po endesha nëpër këto rrënoja dhe pashë një grup nxënësish që një mësues po u tregonte me pasion se çfarë i bënë Kinës “këta barbarë, kolonizatorë të neveritshëm”.
I njëjti qëndrim vlen edhe për politikën koloniale të Rusisë. Kinezët nuk kanë harruar asgjë; ata kujtojnë gjithçka. Kjo përfshin traktatet e imponuara të pabarabarta, sipas të cilave ata humbën një milion kilometra katrorë territor. Traktatet e Aigunit, Pekinit dhe Rusisë , si dhe CER në territorin kinez. Bolshevikët erdhën në pushtet, duke lehtësuar ngritjen e Partisë Komuniste të Kinës. U vendosën marrëdhënie strategjike midis Bashkimit Sovjetik Bolshevik dhe Republikës Popullore të Kinës, me Bashkimin Sovjetik që luante rolin e “vëllait të madh”. Mao Ce Duni e konsideronte Stalinin si mentorin e tij dhe u përpoq të tregonte besnikërinë e tij, madje duke shkuar aq larg sa të demaskonte kultin e personalitetit të Hrushovit. Çdo ankesë kundër Bashkimit Sovjetik është ngritur vetëm që nga koha e Hrushovit.
A mund të bëhet Rusia një satelit i Kinës? Unë nuk do ta përdorja këtë term; ajo ka qenë gjithmonë brenda orbitës së qytetërimit lindor. Lidhjet e Rusisë me Kinën po forcohen qartë. Pyetja është se sa gjatë do ta tolerojë Putini rolin e “vëllait të vogël”.
Sergei Medvedev : A mund të thuhet se Kina është aktualisht përfituesja kryesore e luftës në Ukrainë?
Alexey Chigadayev : Mendoj se po. Kur flasim për marrëdhëniet kino-ruse, shpesh harrojmë marrëdhëniet kino-ukrainase. Nëse i shohim nga një perspektivë monetare dhe tregtare dhe jo nga ajo politike, shohim se Kina blen më shumë sesa vetëm naftë, gaz, produkte druri dhe makineri për përpunimin e drurit nga Rusia. Në të njëjtën kohë, Kina blen grurë dhe produkte bujqësore nga Ukraina dhe shet makineritë dhe mjetet e saj të përpunimit të metaleve. Këtu, Rusia dhe Ukraina janë të ngjashme, sepse gjithçka që aktualisht po dërgohet si në Ukrainë ashtu edhe në Rusi – mjetet e makinerive, pajisjet e përpunimit të metaleve – vjen nga Kina. Dhe e gjithë kjo është me vlerën e tregut.
Kur flasim për ndihmën që Kina po i jep Rusisë, duhet ta kapim veten. Jo, nuk e bën, nuk ofron zbritje. Plus që ka tarifa agjencie. E gjithë kjo shkon si për Ukrainën ashtu edhe për Rusinë me çmimet e tregut, kështu që Kina përfiton. Isha kurioz të shikoja tregun e dronëve, dhe furnizimi i tyre është i ndaluar. Kina tha se nuk furnizon dronë. Por nëse shikoni raportet ukrainase [mbi dronët rusë të rrëzuar], 90% e të gjithë këtyre dronëve janë kinezë, thjesht të blerë përmes vendeve të treta.
Sergei Medvedev : Duke parë natyrën e partneritetit ekonomik të Kinës me Rusinë, duket si një rrugë me një kah. Kinezët janë të etur të blejnë burime ruse, duke i blerë ato me zbritje. Por nuk ka investime të rëndësishme kineze në Rusi, përfshirë ndërtimin dhe prodhimin.
Alexey Chigadayev : Ka dy shkolla mendimi këtu. E para është se investimet kineze ekzistojnë, por po fshihen. E dyta është se paratë kineze ekzistojnë, por në një shkallë shumë të kufizuar, vetëm në projekte me interes për kinezët, siç është infrastruktura. Nuk po ndërtohen fabrika kineze ose të përbashkëta ruso-kineze në Rusi, por kapaciteti i zonave kufitare po rritet falë investimeve kineze.
Ka para kineze atje, por po u shkon për shtat kinezëve. Domethënë, le të krijojmë një pikë kalimi kufitar për të transportuar më shumë mallra në Rusi, të zgjerojmë hekurudhën këtu, të rinovojmë rrugën këtu, të rregullojmë portin këtu, të punojmë në shërbimin e trageteve këtu. Dhe në këtë mënyrë mund të transportojmë më shumë mallra në Rusi. Por nuk ka investime; Rusia nuk shfaqet në asnjë raport investimesh kineze (nga Ministria e Financave, Ministria e Industrisë). Macron vizitoi Kinën dhe mori më shumë para sesa Rusia ka parë në pesë deri në dhjetë vitet e fundit. Rusia nuk ka parë atë lloj investimi.
Sergei Medvedev : Lufta dhe ekonomia ruse mbështeten nga Kina, ndërsa Pekini po ndjek me maturi dhe pragmatikisht interesat e veta. A nuk ka ndonjë qëllim strategjik për mbështetje afatgjatë për Rusinë?
Alexey Chigadayev : Së pari, nuk ka një qëllim të tillë. Së dyti, ka rezistencë nga Rusia. Unë dëgjoj podkaste nga organizata që këshillojnë Ministrinë e Punëve të Jashtme Ruse, Ministrinë e Industrisë dhe ekspertë që ndonjëherë i lënë gjërat të shkojnë pas. Disa vite më parë, termi “teknonacionalizëm” ishte i popullarizuar midis tyre.Pra, le të sigurohemi ne, Federata Ruse, që të kemi makineritë tona, industrinë tonë të automobilave, prodhimin tonë. Mund të jetë inferior, më i shtrenjtë, por është i yni. Kompanitë ruse nuk janë shumë të prirura të bashkëpunojnë me kinezët; ekziston një lloj frike e brendshme nga “rreziku i verdhë”. Racizmi i lirë nuk është zhdukur, është thjesht e vështirë të thuash publikisht: “Kam frikë nga kinezët, nuk u besoj kinezëve”. Unë jam nga Krai Zabaikalsky, ku askush nuk e ka harruar ishullin Damansky . Mendoj se elita sunduese mësoi nga këto tekste shkollore dhe i kujton të gjitha shumë mirë, kështu që thonë: “Kina është një vend i mrekullueshëm, por le t’i mbajmë sytë hapur”.
Sergei Medvedev : Çfarë pasojash do të ketë afërsia ideologjike dhe politike midis dy vendeve? Ka deklarata të nivelit të lartë për miratimin e modelit politik kinez, duke deklaruar ngjashmëri, dhe metodat dixhitale represive janë huazuar kryesisht nga Kina, me internetin e modeluar sipas “Mbrojërit të Madh të Kinës”. A po formohet një aleancë ideologjike dhe politike?
Alexey Chigadayev : Rusia nuk huazon ide politike sepse sistemi politik kinez është unik dhe nuk mund të replikohet. Kina nuk e eksporton modelin e saj politik. Kohët e fundit isha në Kinë dhe disa miq dhe ekspertë kinezë më pyetën: cila është ideologjia juaj? Në Kinë, është më e thjeshtë në këtë drejtim: ekziston një udhëzues i qartë që përshkruan se çfarë duhet bërë dhe çfarë nuk duhet bërë, dhe ka dokumente.
Rusia nuk ka një ideologji dhe kjo i frikëson kinezët: është e paqartë se si të negociohet me një partner kaq të paparashikueshëm. Ka frikë se kjo do të riformulohet si një ide mesianike, diçka si “ne jemi një popull që mbart vlera tradicionale, sllavët, vëllazërinë, kombësinë, ortodoksinë”, gjë që nuk do t’i pëlqejë shumë kinezëve. Ata do të ndiheshin më të qetë nëse do të formulohej një ideologji e qartë. Derisa të gjendet një e tillë, ata kanë frikë.
Sergei Medvedev : Si e sheh Kina Rusinë? Si “barbarë të veriut”?
Alexey Chigadayev : Xi Jinping po zgjohet dhe shqetësimi i tij kryesor është stabiliteti politik i brendshëm i Kinës. Kina ka 1.4 miliardë banorë, 10 herë më të madh se Rusia, që do të thotë se Xi Jinping kalon 90% të kohës së tij duke monitoruar vendin e tij. Ai i mbikëqyr provincat e tij: shpresojmë të mos vjedhin një bombë bërthamore, shpresojmë që dikush të mos mbytet, shpresojmë që diçka të mos marrë flakë. Atij i ka mbetur 10% e kohës së tij për politikën e jashtme: përballjen me SHBA-në, vizitat nga Evropa, Amerika Latine dhe Azia Qendrore, dhe fotot me udhëheqësit botërorë.
Rusia ka pak kohë dhe mund të na braktisë në çdo moment, duke u kthyer nga Perëndimi ose Jugu. Pra, le të bëjmë biznes me ta tani, ndërsa fqinjët tanë të paparashikueshëm veriorë janë ende në humor. Askush nuk ka iluzione se pas 100 vjetësh, rusët dhe kinezët, “vëllezër përgjithmonë”, do të festojnë përvjetorin e tyre. Të gjithë në Kinë e kuptojnë shumë mirë se diçka nuk shkon me këtë kthesë të ngjarjeve.
Sergei Medvedev : Kthesa Lindore e Moskës. Çfarë është retorika dhe çfarë është realiteti?
Alexey Chigadayev : Në vitet para Krimesë, ajo ishte një pikë kthese drejt Lindjes kolektive, Koresë së Jugut, Japonisë, Indonezisë dhe Filipineve – në atë kohë, ky program dukej normal; ishte drejtimi i duhur. Me një regjim pak më të zgjuar, Rusia mund të kishte komunikuar shumë mirë si me Bashkimin Evropian ashtu edhe me fqinjët e saj aziatikë, duke përfituar nga vendndodhja e saj e favorshme gjeografike.
Sergei Medvedev : Një partneritet strategjik me Kinën, ushtarët e Koresë së Veriut, dronë iranianë, pagesa përmes Turqisë dhe Kazakistanit, dhe blerësit kryesorë të naftës – Indinë dhe Kinën. A mund të jetë ky ndryshimi lindor?
Alexey Chigadayev : “Një kthesë drejt Lindjes” ishte një premisë e bukur ideologjike për Forumin Ekonomik Lindor, i cili kishte nevojë për një axhendë koherente lindore. Por ne përfunduam aty ku jemi, dhe të gjitha vendet në këtë “Lindje kolektive” e kuptojnë se kjo është një strategji mjaft oportuniste. Rusia tani është drejtuar ndaj tyre sepse kthesa nuk pati sukses para vitit 2022.
