Si i sheh Uashingtoni ngjarjet në Serbi, nga NIS dhe Shtabi i Përgjithshëm deri te ngjarjet politike dhe protestat në rrugë? Eksperti amerikan për Ballkanin, Edward Joseph, foli për N1.
N1: Z. Joseph, ju ishit në seancën dëgjimore të Kongresit dhe një nga pyetjet, sigurisht më e rëndësishmja për Serbinë tani, ishte rreth NIS-it. Autoritetet pritën 11 muaj dhe nuk bënë asgjë, me sa duket duke pritur që SHBA-të të bënin diçka në vend të tyre, kështu që si shihet kjo në Uashington?
Edward Joseph: Ke të drejtë, çështja e NIS është aktualisht në fokus të vendimmarrësve në Uashington. Pata nderin të merrja pjesë në këtë seancë dëgjimore në Kongres javën e kaluar. E dini, është shumë e rrallë që Kongresi i Shteteve të Bashkuara të merret me Ballkanin, duke pasur parasysh të gjitha krizat e tjera serioze ndërkombëtare. E megjithatë, këta anëtarë të Kongresit, nënkomisioni për Evropën i Komitetit për Punë të Jashtme të Dhomës së Përfaqësuesve, i udhëhequr nga republikanët, u përqendruan pikërisht në Ballkan.
Gjithashtu, u thashë shumë qartë se, siç deklaroi Ambasada e Shteteve të Bashkuara në Beograd, Serbia është në një udhëkryq. Administrata amerikane duket se është mjaft e vendosur në pikëpamjen se rusët duhet të largohen plotësisht, tërësisht dhe – ja fjala kyçe – në mënyrë të pakthyeshme, të pakthyeshme nga NIS. Kjo do të thotë se nuk ka truke, asnjë lojë në të cilën ata do t’ia shisnin zyrtarisht një pale të tretë, dhe Gazprom Neft do të vazhdonte ta menaxhonte kompaninë ose përfundimisht do të kthehej. Administrata duket se e merr shumë seriozisht këtë.
I nxita anëtarët e këtij komiteti të qëndrojnë të përqendruar dhe të ecin përpara sa më shpejt të jetë e mundur, duke përfshirë edhe shtetëzimin e NIS.
N1: Javën e kaluar fola me ish-kreun e OFAC, z. John Smith. Kur e pyeta për pasojat humanitare dhe ekonomike që kjo mund të kishte për Serbinë, ai më tha se Shtetet e Bashkuara kishin pritur mjaft gjatë, 11 muaj, dhe se ishin gjithashtu të shqetësuar për pasojat humanitare dhe ekonomike të luftës në Ukrainë.
Pra, çfarë do të ndodhë më pas me këtë çështje? Ekziston një kërcënim për sanksione dytësore ndaj sistemit të pagesave në vend. Dhe, më e rëndësishmja, çfarë do të thotë kjo për marrëdhëniet midis Serbisë dhe Rusisë?
Epo, para së gjithash, nëse po flasim për pasoja humanitare, duhet t’ua bëjmë shumë të qartë shikuesve tuaj se ato mund të vijnë ekskluzivisht nga Rusia. Vetëm Rusia mund t’u shkaktojë kosto humanitare qytetarëve të Serbisë, përmes hakmarrjes, përmes hakmarrjes kundër Serbisë nëse Serbia zbaton shtetëzimin. Presidenti Vuçiç tha se në kontekstin e çdo shtetëzimi do të ketë një pagesë. Prandaj, duhet të jemi shumë të qartë se qytetarët e Serbisë nuk duhet të dëmtohen. Dhe nëse dëmtohen, kjo do të jetë për shkak të Rusisë.
Së dyti, supozohet se Shtetet e Bashkuara, në bashkëpunim me partnerët e tyre në Bashkimin Evropian, do të përpiqen sa më shumë të ndihmojnë në rastin e shtetëzimit dhe në rastin e hakmarrjes ruse – e përsëris, hakmarrjes kundër qytetarëve të Serbisë. Ky do të ishte një hap shumë serioz për Rusinë.
Sa i përket asaj që vjen më pas, topi është me të vërtetë në fushën e Beogradit. Ne e dimë se çfarë duan rusët. Ata thjesht duan të zvarriten. Ata nuk duan të largohen nga NIS. Ata nuk interesohen për qytetarët e Serbisë. Ata nuk interesohen për këtë situatë më shumë sesa interesohen për qytetarët e Ukrainës. Nëse do të interesoheshin për Serbinë, ata do të kishin gjetur tashmë një zgjidhje dhe do t’ia kishin shitur lehtësisht NIS-in Serbisë, e cila fillimisht e zotëronte atë, dhe e cila u shit në vitin 2008 me një çmim më të ulët se tregu.
Pra, topi tani është në fushën e Presidentit Vuçiç. Ai tha, siç e kuptoj unë, se kjo do të zgjidhet deri më 15 janar. Dhe sigurisht, ajo që e motivon këtë është disponueshmëria e naftës bruto për Serbinë, për qytetarët dhe ekonominë e saj. Supozohet se këto rezerva po zvogëlohen. Burimet alternative, sigurisht, nuk janë të mjaftueshme. Dhe një zgjidhje do të duhet të gjendet – dhe shpresojmë shumë shpejt.
“Serbia nuk është në të njëjtën kategori me Orbanin”
N1: Po, por mund të thuhet se qëndrimi juaj pasqyron standarde të dyfishta nga Uashingtoni, nëse, për shembull, shohim Serbinë dhe Hungarinë.
Ke plotësisht të drejtë. Dhe kjo është shumë treguese. Shohim që Serbia – për të cilën jam i sigurt se Presidenti Vuçiç dhe bashkatdhetarët e tij ishin shumë entuziastë për rikthimin e Presidentit Trump – ende nuk është në të njëjtën kategori me Viktor Orbán, Kryeministrin e Hungarisë. Hungaria mori një përjashtim njëvjeçar për importet e naftës dhe gazit nga Rusia. Serbia, nga ana tjetër, merr mesazhin se duhet t’i nxjerrë rusët nga pronësia.
Këto dy situata nuk janë saktësisht të njëjta, por ne e shohim qartë se Viktor Orbán është në një pozicion të privilegjuar, dhe Presidenti Vučić jo – padyshim që ai nuk ka të njëjtin lloj marrëdhënieje që ka Orban dhe që priste Vučić.
Sigurisht, ne dimë edhe shembuj të tjerë të kësaj, përfshirë atë vizitë të pafat në Miami. Duket se SHBA-të po kujdesen për interesa më të gjera këtu – që është ndalimi i luftës në Ukrainë dhe parandalimi i rusëve nga gjenerimi i të ardhurave dhe fitimeve prej saj. Hungaria merr një përjashtim, Serbia jo.
Shtabi i Përgjithshëm u diskutua në Kongres
N1: Po, dhe arrijmë te një pyetje tjetër, një temë tjetër shumë interesante – ndërtesa e Shtabit të Përgjithshëm në Beograd dhe vendimi i autoriteteve për t’ia dhënë atë pronë kompanisë së Jared Kushner. Megjithatë, ekziston një proces ligjor në këtë drejtim. Ministri i Kulturës është i dyshuar në atë rast, ndërsa Presidenti Vuçiç thotë se do t’i falë të gjithë të akuzuarit në atë rast. Si shihet e gjithë kjo në Uashington, veçanërisht në kontekstin e marrëdhënies së kësaj qeverie me Presidentin Trump?
Epo, do t’ju them – dhe kjo u ngrit në seancën dëgjimore të javës së kaluar. Anëtarët e Kongresit e kanë përmendur, dhe unë e kam përmendur gjithashtu. Në këtë kontekst, u ngritën pyetje se si u arrit kjo marrëveshje në radhë të parë. Unë personalisht i vendosa ato në kontekstin e dilemës nëse Presidenti Vuçiç do të jetë në gjendje t’i përmbushë këto detyrime, duke pasur parasysh kundërshtimin e gjerë midis qytetarëve të Serbisë.
Këto përfshijnë, për shembull, Shoqatën e Arkitektëve, e cila dërgoi një letër të detajuar duke shpjeguar se trashëgimia kulturore daton shumë më herët se bombardimet e NATO-s në vitin 1999. Kohët e fundit pamë gjithashtu projektin Rio Tinta, minierën Jadar, të pezulluar përkohësisht. Pra, shohim se qeveria e Presidentit Vuçiç nuk është në gjendje të përmbushë detyrimet e saj, e përballur me protesta publike.
Dhe sigurisht, kjo është një pasqyrim i aktivizmit demokratik të qytetarëve të Serbisë. Ky është një shqetësim dhe Kongresi ishte në dijeni të tij dhe e mori parasysh në seancën dëgjimore.
Mendoj se kjo është pak a shumë e saktë. Përsëri, kjo do të jetë një provë shtesë se Presidenti Vuçiç nuk mund t’i përmbushë detyrimet e tij. Dhe kjo është arsyeja pse tani jemi në një moment shumë të rëndësishëm. Mund ta keni dëgjuar se i Ngarkuari me Punë në Ambasadën e SHBA-së, Aleksandar Titolo, deklaroi, dhe po citoj: “Serbia është në një udhëkryq”.
Pra, fokusi është vërtet te NIS. Mendoj se kjo është pika e vërtetë kthese. Nëse rusët largohen – nëse nxirren jashtë NIS – dhe nëse NIS shtetëzohet dhe i kthehet Serbisë, atëherë do të hyjmë në një kontekst të ri, në një situatë të re.
Por ndërkohë, keni plotësisht të drejtë: moszbatimi i kësaj do të jetë një tjetër shembull i paaftësisë së Presidentit Vuçiç për të përmbushur detyrimet e tij.
