Për shkak të deklaratave pro-ruse të kryeministrit të Sllovakisë, Republika Çeke refuzoi konsultimet qeveritare me rëndësi strategjike. Përçarja mes dy fqinjëve të BE-së dhe NATO-s është thelluar
Në fillim të marsit, Republika Çeke pezulloi konsultimet ndërqeveritare me Sllovakinë për shkak të “ndryshimeve të rëndësishme”.
Ky formulim në dukje rutinë fsheh në fakt një ndarje serioze. Gjatë dhjetë viteve të fundit, konsultimet çeko-sllovake janë bërë një mjet i rëndësishëm për sinkronizimin e politikave të dy vendeve kaq të lidhura ekonomikisht dhe kulturalisht. “Mosmarrëveshjet” që tani i referohen nga kryeministri çek Petr Fiala janë reagimi i Pragës ndaj deklaratave të fundit të anëtarëve të qeverisë sllovake për luftën e Rusisë në Ukrainë. Pas fitores së partisë së Robert Ficos në zgjedhjet e vendit, kryeministri i ri, për shembull, në përvjetorin e pushtimit rus, tha se lufta filloi në vitin 2014 me “shfrenimin e neonazistëve ukrainas”.
Si pushtimi rus grind Republikën Çeke dhe Sllovakinë dhe pse Robert Fico, i cili nisi konsultimet e para ndërqeveritare në 2012, tani po shkatërron marrëdhëniet e veçanta midis dy vendeve me duart e veta – e shikoi gazetari çek Alexey Ageev.
“Nëse kryeministri i Sllovakisë është i majtë dhe ai çek është konservator, apo anasjelltas, mendoj se kemi një marrëdhënie që do ta kishin zili kryeministrat e tjerë dhe shtetet e tjera”, me këto fjalë kryeministri . i Republikës Sllovake Robert Fico hapi takimin e parë të konsultimeve ndërqeveritare çeko-sllovake në 2012. Fico atëherë konsiderohej një socialdemokrat, duke theksuar një politikë të jashtme pro-evropiane.
Për të hapur konsultimet e para, politikanët e të dy vendeve mbërritën posaçërisht në malin kufitar Velka Javorina në Karpatet e Bardha për festën tradicionale të vëllazërisë çeke dhe sllovake, e cila mbahet në fundjavën e fundit të korrikut dhe është caktuar të përkojë me botimi i numrit të parë të Gazetës Kombëtare Sllovake në 1845. Në takim u fol shumë për marrëdhëniet e shkëlqyera mes vendeve dhe popujve pas ndarjes paqësore dhe fqinjësore të Çekosllovakisë. Megjithatë, në realitet, marrëdhëniet ishin larg idealit dhe konsultimet ndërqeveritare ishin projektuar për t’i përmirësuar ato, duke përfituar nga integrimi i ngushtë social dhe ekonomik i dy vendeve.
Shkurorëzimi me ndarje të pasurisë
Në vitet e para të ekzistencës së shteteve të pavarura të Republikës Çeke dhe Sllovakisë, takimet e krerëve të qeverive të tyre ishin shumë të parregullta. Midis janarit 1993 dhe tetorit 1997, kryeministrat takoheshin vetëm herë pas here në ngjarje ndërkombëtare. Arsyeja ishte një konflikt i stërzgjatur për ndarjen e pronave ish-çekosllovake – hekurudhat, rezervat e arit, borxhet.
Një vizitë në Republikën Çeke e kryeministrit sllovak Vladimir Meciar, e planifikuar për në prill 1997, u shty pasi presidenti çek Vaclav Havel, në një intervistë për gazetën franceze Le Figaro, e quajti atë një person që vuante nga psikoza. Meciar kërkoi falje. Nga ana tjetër, Praga, në një notë diplomatike, kërkoi falje nga Meciar për komentet e tij fyese për Havelin dhe ish-gruan e tij Olga.
Presidenti i Republikës Çeke Vaclav Havel gjatë një takimi në Samitin e 5-të të Presidentëve të Evropës Qendrore në Levoce, Sllovaki, 24 janar 1998. Foto: Gabor Monos/EPA
Stili autoritar i qeverisjes së Meciar u kritikua në Shtetet e Bashkuara dhe në një numër organizatash të huaja. Në mesin e viteve 1990, imazhi i Sllovakisë jashtë vendit ishte aq i keq sa vendi ra në izolim ndërkombëtar dhe doli nga vala e parë e integrimit në BE dhe NATO. Nëse Republika Çeke u bashkua me NATO-n në 1999, atëherë Sllovakia vetëm në 2004 dhe Meciar fajësoi indirekt liderin çek Vaclav Havel për këtë.
Marrëdhëniet midis dy shteteve filluan të përmirësohen gradualisht vetëm pasi Mikulas Dzurinda u bë kryeministër i Sllovakisë. Pjesët e mëparshme të një vendi u përpoqën të krijonin bashkëpunim në një organizatë të re – Grupin e Vishegradit, me pjesëmarrjen e Polonisë dhe Hungarisë.
Në vitin 2000, përfundimisht përfundoi ndarja e pronës çekosllovake – sipas numrit të qytetarëve në një raport 2:1. Dhe pas anëtarësimit të të dy vendeve në BE, nevoja për të vepruar së bashku në arenën e jashtme u rrit. Dhe varësia e fortë ekonomike, e ruajtur që nga koha e shtetit të përbashkët, detyroi Republikën Çeke dhe Sllovakinë të ndërveprojnë vazhdimisht.
Konsultimet ndërqeveritare çeko-sllovake, të nisura me iniciativën e kryeministrit sllovak Robert Fico në vitin 2012, filluan të mbahen çdo vit.
Megjithëse ngjarjet ishin kryesisht ceremoniale në natyrë, ato konfirmuan marrëveshje reale të arritura në nivel të ministrive të veçanta.
Takimi i fundit në formatin e konsultimit u zhvillua në prill 2023 në Trencin, kur kabineti sllovak drejtohej nga Eduard Heger. Gjatë këtyre konsultimeve, ministrat e kabinetit diskutuan për mbështetjen e konkurrencës së ekonomive çeke dhe sllovake, situatën aktuale në Ukrainë, çështjet e mbrojtjes, bashkëpunimin rajonal në Evropën Qendrore, standardin e ri të emetimeve Euro 7 dhe forcimin e sigurisë energjetike. Rezultati i veprimit të përbashkët, në veçanti, ishte standardi i ri i emetimit Euro 7, i cili përfundimisht u bë shumë më i pranueshëm dhe më real se ai që u propozua fillimisht. Gjatë negociatave me Komisionin Evropian që zgjatën më shumë se një vit, Republika Çeke arriti të mbrojë të gjitha kërkesat e saj kryesore.
Vladimir Mečiar, Kryetar i Lëvizjes për Sllovaki Demokratike (HZDS), gjatë takimit të HZDS, 22 shtator 1998, Bratislavë, Sllovaki. Foto: Vladimir Benko / EPA/TASR/VB-cl
Pyetja ruse
Megjithatë, pasi Robert Fico u bë Kryeministër i Sllovakisë për herë të katërt në vjeshtën e vitit 2023 , marrëdhëniet midis qeverive të Republikës Çeke dhe Sllovakisë u përkeqësuan përsëri.
Fillimisht, kreu i qeverisë çeke, Petr Fiala, sipas traditës, ra dakord me kryeministrin sllovak për vazhdimin e konsultimeve ndërqeveritare, të cilat do të zhvilloheshin në Republikën Çeke në pranverën e këtij viti. Dhe Robert Fico, si zakonisht, pas zgjedhjeve shkoi në Çeki në vizitën e tij të parë jashtë vendit në statusin e tij të ri. Por ndërsa të dy politikanët në takim vlerësuan marrëdhëniet jokonvencionale mes dy vendeve, u bë e qartë se vlerat e tyre ndryshuan.
Megjithatë, tensioni në komunikimin mes kryeministrit sllovak dhe përfaqësuesve të lartë çekë u ngrit më herët. Zgjedhjen e Peter Paulit si President i Çekisë Fico e komentoi si më poshtë: “Zoti gjeneral në dy ditë tregoi se kush është. Ai e dinte menjëherë se me kë të kontaktonte. Ai beson se Ukraina duhet të anëtarësohet në NATO. Sot askush nuk mund të dyshojë se kush qëndron pas saj, kush e ka emëruar dhe kush e ka krijuar.” Në përgjigje, gjatë fushatës zgjedhore parlamentare sllovake, Pavel deklaroi se kthimi i Robert Fico në postin e kryeministrit mund të çojë në një prishje të marrëdhënieve midis Republikës Çeke dhe Sllovakisë.
Mosmarrëveshjet u intensifikuan në shkurt në një takim të Grupit të Vishegradit. “Ukraina nuk është problemi ynë,” tha Fico në një intervistë për Televizionin Çeke. Kryeministri çek Petr Fiala shprehu një këndvështrim tjetër . “Ukraina duhet të mbështetet,” tha ai në një konferencë për shtyp.
Disa ditë më parë, në përvjetorin e dytë të pushtimit rus të Ukrainës, Fico tha se Perëndimi “po demonizonte në mënyrë të rreme presidentin rus Putin” dhe BE “po mbështeste vrasjen e ndërsjellë të sllavëve”.
Kryeministri polak Donald Tusk reagoi gjithashtu ndaj deklaratave të Ficos, duke theksuar se samiti i Pragës do të tregojë nëse ekzistenca e Katërshit të Vishegradit ka ende kuptim.
Megjithatë, pas takimit, kryeministrat e vendeve ranë dakord se, pavarësisht dallimeve në qëndrimet ndaj konfliktit në Ukrainë, ka tema për të cilat vendet e Grupit të Vishegradit mund të bien dakord dhe për të cilat ka kuptim të bashkëpunohet. Për shembull, ky është zhvillimi i energjisë bërthamore dhe parandalimi i migrimit të paligjshëm. Si rezultat, disa vëzhgues filluan ta quajnë samitin e grupit “2+2”, duke vënë përballë Republikën Çeke dhe Poloninë pro-perëndimore me Sllovakinë dhe Hungarinë pro-ruse.
Kryeministri çek Petr Fiala në një konferencë për shtyp pas një takimi në Qendrën e Kongresit Ndërkombëtar në Katowice, Poloni, 20 korrik 2023. Foto: Zbigniew Meissner / EPA-EFE
2+2
Menjëherë pas ngjarjeve të Katërshit të Vishegradit, Fico së bashku me kryeministrin hungarez Viktor Orban shkuan në një takim me ish-presidentin çek, Milos Zeman, i njohur për qëndrimin e tij pro-rus. Me këtë vizitë private, Fico vendosi të tregojë se ishte në krah të kundërshtarëve të qeverisë aktuale çeke, gjë që e përkeqësoi situatën konfliktuale.
“Më pëlqen të takoj politikanë që janë të suksesshëm në vendet e tyre dhe gëzojnë një nivel të lartë besimi nga qytetarët,” nga ana e tij, Zeman ndau përshtypjet e tij për rezultatet. “Ishte një takim pasurues për mua, sepse politikanët e suksesshëm kanë mendimet e tyre dhe nuk kopjojnë mendimet e të tjerëve.” Ai dënoi gjithashtu deklaratën e Tusk për shpërbërjen e Katërshit të Vishegradit.
Pas takimit, presidenti çek Petr Pavel, përkundrazi, priti kryeministrin polak Donald Tusk. Në këto kushte, Republika Çeke duhej të “shpëtonte fytyrën” duke demonstruar se nuk ishte anëtare e klubit të të dëbuarve, por ishte në anën e Perëndimit dhe demokracisë.
E gjithë kjo rrëmujë në rritje e kontradiktave dhe gjesteve të ndërsjella jomiqësore çoi në faktin se në fillim të marsit qeveria çeke njoftoi një vendim për të shtyrë pafundësisht konsultimet e përbashkëta ndërqeveritare çeko-sllovake.
“Në të njëjtën kohë, negociatat individuale janë dhe do të vazhdojnë të zhvillohen, për shembull, në nivelin e ministrave individualë ose grupeve të punës për projekte specifike,” tha zëdhënësja e qeverisë . Në veçanti, ministri i Jashtëm çek Jan Lipavsky do të zhvillojë negociata me kolegët e tij në Grupin e Vishegradit.
Fundi i marrëdhënies speciale
Sot Republika Çeke dhe Sllovakia janë të dyja anëtare të BE-së dhe NATO-s, domethënë aleatë, dhe në të njëjtën kohë Sllovakia simpatizon agresorin, për të cilin BE-ja dhe NATO-ja janë armiku. Retorika pro-ruse e Bratislavës ka çuar tashmë në mosbesim ndaj Ficos për çështje strategjike dhe ushtarake.
Për shembull, në samitin e armëve në Paris në fund të shkurtit, kryeministri çek refuzoi t’u tregonte aleatëve nga cilat vende jo-evropiane Praga do të blinte predha për t’i transferuar ato në Ukrainë, për faktin se Fico ishte i pranishëm në tryezën e bisedimeve.
Fiala shpjegoi se ai nuk donte që informacioni strategjik në lidhje me municionet për Ukrainën të dilte në Rusi nëpërmjet kryeministrit sllovak.
Deri vonë, qeveria hungareze ishte e vetmja në BE që mbante kontakte me Moskën, pavarësisht pushtimit rus të Ukrainës. Pasi Fico u kthye në pushtet vjeshtën e kaluar, Sllovakia filloi të ndiqte një politikë pajtuese ndaj Rusisë. Pas takimeve të rregullta të kolegut të tij hungarez, shefi i Ministrisë së Jashtme të Sllovakisë, Juraj Blanar, së fundi është takuar me Sergei Lavrov.
Republika Çeke dhe Sllovakia përjetuan tashmë ndarje të ngjashme politike dhe vlerash gjatë sundimit të kryeministrit sllovak Vladimir Meçiar për shkak të qasjes dhe manovrimit të tij jodemokratik midis Rusisë dhe Perëndimit.
Por kurrë që nga rënia e Çekosllovakisë nuk ka pasur qeveri kaq të ndryshme në dy pjesët e saj të mëparshme si sot. Në këtë situatë, marrëdhënia e veçantë e krijuar mes tyre nuk ka gjasa të ruhet./kosovatimes/
Kryeministri i Sllovakisë Robert Fico gjatë takimit të kryeministrave të vendeve të Grupit të Vishegradit (V4) në Pragë, Republika Çeke, 27 shkurt 2023. Foto: Martin Divisek / EPA-EFE
