Irani lëshoi qindra dronë dhe raketa në Izrael gjatë natës, pasi Teherani u zotua për hakmarrje për sulmin vdekjeprurës në konsullatën e tij në Damask. Në atë sulm, një gjeneral i rangut të lartë iranian, një nga komandantët e Gardës Revolucionare (IRCG), Mohammad Reza Zahedi, u vra. Vrasja e Zahedit u përdor nga Irani si një rast për sulmin e parë të drejtpërdrejtë në territorin e Izraelit, por marrëdhëniet mes dy vendeve prej kohësh janë në prag të përshkallëzimit.
Izraeli nuk e ka pranuar se ka kryer sulmin në konsullatë, por Tel Aviv besohet të jetë prapa bombardimeve të misionit diplomatik të Iranit në Siri. Teherani zyrtar premtoi menjëherë hakmarrje dhe përgatitja e sulmit zgjati gati dy javë.
Kjo është hera e parë që Irani sulmon drejtpërdrejt Izraelin.
Këto sulme janë rritur ndjeshëm gjatë luftës aktuale në Gaza, të shkaktuar nga një sulm ndaj Izraelit nga grupi palestinez Hamas në tetorin e vitit të kaluar.
Pse Izraeli dhe Irani janë armiq?
Të dy vendet ishin aleatë deri në Revolucionin Islamik të vitit 1979 në Iran, i cili prodhoi një regjim që përdorte kundërshtimin ndaj Izraelit si një pjesë kyçe të ideologjisë së tij.
Irani nuk e njeh të drejtën e Izraelit për të ekzistuar dhe kërkon shkatërrimin e tij.
Udhëheqësi suprem i Iranit, Ayatollah Ali Khamenei, më parë e quajti Izraelin një “tumor kanceroz” që “pa dyshim do të çrrënjoset dhe shkatërrohet”.
Izraeli beson se Irani paraqet një kërcënim ekzistencial, siç dëshmohet nga retorika e Teheranit, ngritja e forcave proxy që zotohen se do të shkatërrojnë Izraelin, financimi dhe armatosja e grupeve palestineze duke përfshirë Hamasin dhe grupin militant shiit libanez Hezbollah, dhe ndjekja e Iranit për armë bërthamore.
Irani thotë se bombardimi izraelit është në përgjigje të një sulmi ajror të 1 prillit në ndërtesën e konsullatës iraniane në kryeqytetin sirian Damask, i cili vrau komandantë të lartë iranianë.
Irani fajëson Izraelin për sulmin ajror, i cili perceptohet si shkelje e sovranitetit të Iranit.
Mohammad Reza Zahedi – një gjeneral kyç iranian
Trembëdhjetë njerëz u vranë më pas, duke përfshirë gjeneralin Mohammad Reza Zahedi – komandant i lartë i Forcës Quds, krahu i jashtëm i Korpusit elitë të Gardës Revolucionare të Iranit (IRGC). Zahedi ishte një figurë kyçe në operacionin e Iranit për të armatosur grupin e armatosur shiit libanez Hezbollah.
Sulmi në konsullatë ndjek një model të sulmeve ajrore ndaj objektivave iraniane që i atribuohen gjerësisht Izraelit. Disa komandantë të lartë të IRGC-së janë vrarë në sulmet ajrore në Siri muajt e fundit.
IRGC kanalizon armë dhe pajisje, duke përfshirë raketa me precizion të lartë, përmes Sirisë drejt Hezbollahut. Izraeli po përpiqet të ndalojë këto dërgesa, si dhe të parandalojë Iranin që të forcojë praninë e tij ushtarake në Siri.
Kush janë aleatët e Iranit?
Irani ka ndërtuar një rrjet aleatesh dhe forcash përfaqësuese në Lindjen e Mesme që sipas tij janë pjesë e një “boshti të rezistencës” që sfidon interesat e SHBA-së dhe Izraelit në rajon.
Siria është aleati më i rëndësishëm i Iranit. Irani, së bashku me Rusinë, ndihmuan regjimin e Bashar al-Asadit t’i mbijetonte luftës civile dhjetëvjeçare të vendit.
Hezbollahu në Liban është më i fuqishmi nga grupet e armatosura që Irani mbështet. Ajo ka shkëmbyer zjarr me Izraelin përtej kufirit pothuajse çdo ditë që kur shpërtheu një luftë e re midis Izraelit dhe Hamasit. Dhjetëra mijëra civilë në të dy anët e kufirit janë detyruar të lënë shtëpitë e tyre.
Irani gjithashtu mbështet milicitë shiite në Irak, të cilat kanë sulmuar me raketa bazat amerikane në Irak, Siri dhe Jordani. SHBA u hakmor pasi tre ushtarë të saj u vranë në një post ushtarak në Jordani.
Irani gjithashtu ofron armë dhe trajnim për grupet e armatosura palestineze, duke përfshirë Hamasin, i cili sulmoi Izraelin më 7 tetor të vitit të kaluar, duke ndezur luftën aktuale në Gaza. Megjithatë, Irani mohon ndonjë rol në vetë sulmin e 7 tetorit.
Si krahasohen kapacitetet ushtarake të Iranit dhe Izraelit?
Irani është gjeografikisht shumë më i madh se Izraeli dhe ka një popullsi prej gati 90 milionë banorësh, pothuajse dhjetë herë më shumë se Izraeli – por kjo nuk përkthehet në fuqi më të madhe ushtarake.
Irani ka investuar shumë në raketa dhe drone. Ajo ka një arsenal të madh të vetin, por gjithashtu ka furnizuar sasi të konsiderueshme për përfaqësuesit e saj – Houthis në Jemen dhe Hezbollah në Liban.
Ajo që i mungon janë sistemet moderne të mbrojtjes ajrore dhe avionët luftarakë. Rusia besohet se po punon me Iranin për të përmirësuar këto mangësi, në këmbim të mbështetjes ushtarake që Teherani i ka dhënë Moskës në luftën e saj me Ukrainën. Irani i ka ofruar Moskës dronët Shahed dhe Rusia thuhet se tani po kërkon të prodhojë vetë armët.
Izraeli gjithashtu ka përvojë në kryerjen e sulmeve thellë brenda territorit të armikut.
A kanë Irani dhe Izraeli armë bërthamore?
Dihet që Izraeli ka armët e veta bërthamore, por jo në çfarë mase.
Irani zyrtarisht nuk ka armë bërthamore dhe mohon se po përpiqet të përdorë programin e tij civil për t’u bërë një shtet me armë bërthamore.
Vitin e kaluar, mbikëqyrësit bërthamorë globalë gjetën grimca uraniumi në vendndodhjen nëntokësore të Iranit në Fordo. Irani tha se mund të ketë pasur “luhatje të paqëllimshme” në nivelet e pasurimit.
Irani ka pasuruar hapur uraniumin në pastërtinë 60 për qind për më shumë se dy vjet, duke shkelur një marrëveshje bërthamore të vitit 2015 me fuqitë botërore.
Megjithatë, kjo marrëveshje ka qenë pranë kolapsit që kur presidenti amerikan Donald Trump u tërhoq në mënyrë të njëanshme dhe rivendosi sanksionet ndaj Iranit në vitin 2018. Izraeli e ka kundërshtuar marrëveshjen bërthamore.
Çfarë mesazhi po dërgon Irani me sulmin e tij?
“Ne kemi bllokuar. Ne përgjuam. Së bashku do të fitojmë”, tha kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu.
Megjithatë, Tom Fletcher, një këshilltar për politikën e jashtme i disa kryeministrave britanikë dhe një ish-ambasador i Mbretërisë së Bashkuar në Liban, tha se sulmi iranian ishte një “sinjal drithërues i aftësive dhe shtrirjes së Iranit”.
Udhëheqjet e Iranit dhe Izraelit ishin “nën presion brenda vendit, duke u përballur me kritika ndërkombëtare dhe janë qartësisht të gatshme të luajnë me zjarrin,” paralajmëroi ai.
Megjithatë, ai i tha BBC-së se sulmi iranian dukej se ishte i kontrolluar me kujdes.
“Irani i njoftoi këto sulme paraprakisht, gjë që e bëri më të lehtë për t’i frenuar,” tha ai, duke e krahasuar atë me shkëmbimet e zjarrit që pa kur ishte ambasador në Liban, ku “qëllimi është të tregojë aftësi, por jo domosdoshmërisht përshkallëzim”.
Ai tha gjithashtu se ishte “pozitive” që Irani kishte vendosur të përgjigjet drejtpërdrejt dhe jo përmes Hezbollahut.
Sanam Vakil i grupit të ekspertëve Chatham House tha se sulmi ishte një sukses nga këndvështrimi i Iranit.
“Kjo është hera e parë që Irani ka shkelur drejtpërdrejt sovranitetin e Izraelit.” Sulmet sigurisht ishin të kontrolluara, me qëllim të instalimeve ushtarake me qëllim që të mos shkaktohen shumë dëme dhe të mos plagoset askush”, përfundon ajo./Kosovatimes/
